Læknablaðið - 15.06.1984, Qupperneq 37

LÆKNABLAÐIÐ 1984;70:171-5
171
Pedro Riba, Ásmundur Brekkan
KLÍNÍSK PRÓFUN ÁIOHEXOL, NÝJU
SKUGGAEFNITIL ÆÐ ARANNSÓKN A
INNGANGUR
Skuggaefnislausnir til inndælingar í æð hafa
verið í notkun í meira en hálfa öld. Ljóst var
frá upphafi, að pessi efni gætu undir ýmsum
kringumstæðum skaðað sjúklinga á einn eða
annan hátt. Með pað í huga, hefur viðleitni
manna áratugum saman og í æ ríkara mæli
beinst að pví, að próa klínískt skaðlausa
skuggagjafa til inndælingar í æðar í sjúkdóms-
greiningarskyni. Mikill áfangi náðist í próun
slíkra efnasambanda með tilkomu príjoðaðra
salta benzoesýru uppúr 1945 (1). Hér er um að
ræða jónuð sambönd, sem gefa góða péttni í
blóði og æðum, hafa lága viðloðun og útskilj-
ast fljótt um nýrun. öll pessi efnasambönd hafa
pó pað sameiginlegt að hafa meiri péttni en
blóð (hyperton). Flæðiprýstingur (osmotic
pressure) lausna getur orðið 5-8 sinnum hærri
en blóðs. Áhrifa aukins flæðiprýstings gætir
alltaf á einn eða annan hátt, pegar pessum
efnum er dælt í blóð, en áhrifin verða oftast
mest eftir inndælingu í slagæð. Sjúklingurinn
fær hitakennd, jafnvel verki frá peim svæðum,
sem æðarnar veita blóðinu til. Ópægindin eru
mismikil eftir stærð æða, skuggaefnismagni og
péttni pess, innspýtingarhraða og fleira. Pau
eru meðal annars talin stafa af ertingu efnanna
á innveggi æðanna og að pessi erting standi í
beinum tengslum við yfir-flæðiprýsting efn-
anna gagnvart blóði (1, 2, 3). Prátt fyrir pessa
annmarka hafa aukaverkanir pessara efna-
sambanda ekki verið meiri en pað, að pau hafa
mikið til óbreytt verið í notkun í prjá áratugi.
En leitinni að hinum fullkomna skuggagjafa
var haldið áfram. Um 1970 urðu páttaskil í
próun skuggaefna, er fyrirtækið Nyegaard
A/S í Osló sendi frá sér efnið metrizamid
(Amipaque), vatnleysanlegt joðsamband sem
ekki jónast í upplausn og aðeins með helmingi
hærri flæðiprýstingi en blóðvökvi (4, 5). Þetta
skuggaefni hefur nú í áratug verið notað,
Frá röntgendeild Landspítalans. Barst ritstjórn 29/01/1984.
Sampykkt til birtingar og sent í prentsmiðju 02/02/1984.
einkum í taugakerfi, en einnig í æðarann-
sóknum almennt og reynst ótrúlega lítið efna-
fræðilega virkt og mjög ópægindalítið fyrir
sjúklingana.
Tvennt hafa menn fundið að Amipaque: Hið
háa verð, en pað er allt að fimmtán sinnum
dýrara en önnur jónuð efnasambönd og óhag-
kvæmni í notkun. Efnið hefur eingöngu fengist
sem purrfrosið duft í hettuglösum, sem leysa
parf upp fyrir notkun og geymslupol tilbúinna
upplausna til innspýtingar er mjög lítið.
Undanfarin tvö ár hefur skuggaefnið Io-
hexol (Omnipaque) frá fyrirtækinu Nyegaard
A/S í Osló, verið í klínískri reynslunotkun á
völdum röntgendeildum víða um heim, m.a. við
röntgendeild Borgarspítalans (notað par við
mýelógrafíu-tilraunir) (6). Þessu efni svipar
mjög til fyrirrennara síns, Amipaque, hvað
snertir flæðiprýsting, viðloðun og er jafn laust
við aukaverkanir í klínískri notkun. Það hefur
pá kosti fram yfir Amipaque, að pað er afgreitt
í upplausn, tilbúið til notkunar, hefur mun
lengra geymslupol og er mun ódýrara, en er
pó 5-6 sinnum dýrara en jónuð skuggaefna-
sambönd. Allar klínískar rannsóknir með Om-
nipaque fram til pessa ber að sama brunni, að
hér sé komið pað skuggaefni til innspýtingar í
æðar og mænugöng, auk annarra líkamshólfa,
með minnstu aukaverkanir, sem völ er á í dag
og mun, ef að líkum lætur, ryðja úr vegi
jónuðu skugga efnunum að fullu. Omnipaque
er nú frjálst til notkunar á Norðurlöndum og
verður væntanlega fulllokið vísindalegri og
klínískri prófun pess fyrir Bandaríkjamarkað á
næsta ári (6, 7).
Framfarir undanfarinna 10-15 ára í mynd-
gerðartækni til sjúkdómsgreiningar, (sem m.a.
hafa leitt til gamma-myndavélarinnar, tölvu-
sneiðmyndatækja og nú á síðustu árum tölvu-
geymslu röntgenmynda, bæði æðarannsókna
og annarra), hefur haft í för með sér bætta
myndgerð með vaxandi upplýsingarforða. Auk
pessa eru margar pessara rannsókna áverka-
lausar fyrir sjúklinginn. Því er pó ekki að heilsa