Læknablaðið : fylgirit - 01.02.1992, Blaðsíða 9

5
nauðsynlegt að skilgreina líffræðilega stöðu
fósturvísisins (13). Ráðgjafarþingið álítur enn
fremur, »að þó svo að mannsfóstrið birtist á
samfelldum þróunarstigum, er bera sitt hvert
nafnið (okfruma, þyrpill, kímill, forfósturvísir
(forhreiðrunarfósturvísir), fósturvísir og fóstur,
sýni það einnig stigvaxandi sérhæfingu sem
lífvera og haldi eigi að síður líffræðilegum og
erfðafræðilegum einleika«.
FÓSTURVÍSIR - FÓSTUR OG HIÐ
MANNLEGA
Þetta ferli má tímasetja: Við frjóvgunina
- getnaðinn - renna saman eggfruma og
sæðisfruma og úr verður okfruma. Hálfum
öðrum sólarhring eftir að frjóvgun hefst,
hefir okfruman skipt sér einhvers staðar á
leiðinni frá eggjastokki til leghols, og um
tólf tímum seinna eru frumumar orðnar fjórar.
A fjórða degi eru frumumar orðnar átta til
sextán í þéttum hópi, þyrpill. Þær skipa sér
þannig, að í miðju er innri fumumassinn,
sem verður upphaf fósturvísisins og utar
liggur ytri frumumassinn, sem myndar
næriþekjuna, sem verður upphaf fylgju og
fylgjulíffæra. A fjórða og fimmta deginum
myndast kímill, sem verður holur innan,
þegar vökvi safnast í. A sjötta og sjöunda
degi þungans hefst hreiðrunin í legslímunni
og kemur það ferli ekki frekar við sögu.
Næsta skrefið í þróun einstaklingsins er
þegar innri fmmumassinn tekur að skipa
sér í tvflaga, flata og hringlaga skífu -
fósturvísisþynnuna. Um það bil á fjórtánda
degi hefir þriðja lagið (miðlagið) myndast
vegna innhverfingar útlagsins milli þess og
innlagsins. Þar kemur á fimmtánda til átjánda
degi fram gmnn miðjurenna, frumlínan (16).
Myndun hennar hafa vísindamenn notað
til þess að skilja á milli sameindamassa,
sem þeir hafa gefið heitið forfósturvísir og
hugsanlegrar mannvem, fósturvísisins (17).
Á fósturvísisskeiðinu myndast líffærin hvert
af öðm og er því lokið í lok áttundu viku
eða um 56 dögum eftir frjóvgun og um
það bil sem hægt er að greina rafbylgjur í
heila lífverunnar, tekur fósturskeiðið við.
Fósturvísirinn og fóstrið hafa fengið alveg
sérstaka stöðu, því að talið er nauðsynlegt,
að komið sé fram við mannlega fósturvísa og
fóstur af þeirri virðingu, sem hæfir mannlegri
reisn (15).
Hér verður að staldra við og spyrja, hvað geti
falizt í hugtakinu »mannlegur«. Svarið verður,
að það hugtak má skilgreina á marga vegu:
Hægt er að gefa sér, að lífvera sé mannleg í
erfðafræðilegum skilningi, þar sem hún er í
hópi lífvera af tegundinni Homo sapiens og
hins vegar að hún sé mannleg, vegna þess hún
á fulla aðild að siðrænu samfélagi (18).
Ef við leggjum áherzlu á siðferðilega horfið,
þurfum við að útskýra hver réttindi við teljum
að fóstrið eða fósturvísirinn hafi [eða hafi
ekki]. Það er vegna þess, að hugtakið siðræn
staða er venjulega útlistuð með réttindum þess
er í hlut á. Annað horf veit að því, hvenær
við teljum að lífveran hafi öðlast mannlegt líf.
Ef við tökum íhaldsama afstöðu, getum við
fullyrt, að það gerist við getnað, en aðrir miða
við hreiðrun fangs, fjörgun, lífvæni fósturs
eða fæðingu. Þeir sem frjálslyndari teljast,
halda því fram að fóstur sé alls ekki mannlegt.
Þeir neita því að sjálfsögðu ekki að fóstrið
sé líffræðilega mannlegt fóstur. Staðhæfingin
felur fremur í sér, að fóstrið sé ekki mannlegt
í siðferðilegum skilningi, því að það hafi
engin mikilvæg réttindi. Þetta tengist aftur
spumingunni um það, hvað það er að vera
persóna og því að hafa öðlast sál.
AÐ EYÐA FÓSTRI -
Umræðan um það, hvort leyfilegt eða réttmætt
er að eyða fangi, hvort sem það nú er
fósturvísir eða fóstur, verður því ekki vitræn,
nema skilgreint sé hvað felst í hugtökunum,
sem verið er að fjalla um og hvenær og hvers
vegna við teljum sjálf, að lífvera sé mannleg
eða ekki.
Siðferðilegi vandinn er leystur af læknum fyrir
lækna á eftirfarandi hátt:
í yfirlýsingu Alþjóðafélags lækna, sem
kennd er við Osló, um fóstureyðingu af
heilsufarsástæðum segir, að fyrsta meginreglan
sem skyldi lækninn, sé virðing fyrir mannlegu
lífi frá upphafi þess. Hins vegar leiði
aðstæður, þar sem brýnir hagsmunir móður
rekist á brýna hagsmuni hins ófædda bams
hennar, til valkreppu og veki þá spum,
hvort af ásettu ráði skuli bundinn endi á
meðgöngu eða ekki. Mismunandi viðbrögð
við þessum aðstæðum leiði af mismunandi
viðhorfum til lífs hins ófædda bams. Það sé
háð sannfæringu og samvizku einstaklinga
og beri að virða það. Það sé ekki hlutverk