Ný dagsbrún - 01.08.1973, Blaðsíða 2

2
NY DAGSBRtJN
AGÚST :?73
NÝ DAGSBRÚN
Utgefandi: Sósíalistafélag Reykjavíkur
Ábyrgðarmaður: Runólfur Björnsson.
Ritstjóm og afgreiðsla: Tryggvagötu 10 - Reykjavík
Sími 17510 - Pósthólf 314
Ver3 blaðsins er kr. 20.00 eintakið
Setning: Prentiðjan Skipholti 9
Prentun: Prentsmiðja Þjóðviljans h. f.
LancBheBgssméB og
yfir&mngur Brets
í grein þessari, sem blaðinu hefur borizt utan af landi, er
í stuttu máli rakin saga landhelgismála I'slands á ytra
borði um aldir. Blaðið telur að þetta sé fróðleikur, sem
sé betra að vita en ekki og birtir því greinina.
„í brennipunkti um allan heim“
Eins og landhelgismálið hefur verið rekið af ríkisstjórninni
mætti halda að það væri einskonar einkamál Islands og aðal-
lega tveggja annarra ríkja sem telja sig frá fornu fari hafa
hagsmuna að gæta á landgrunni Islands. Óspart liefur verið
slegið á þá strengi að Island stæði eilt gegn ofureflinu (Davíð
og Golíat“) skírskotað til þjóðemistilfinningar og jafnvel alið
á óvild til þeirra þjóða er Bretland hyggja. Það þarf ekki
mörg orð til að lýsa því hve fjarstætt þetta er og ósanngjarnt
gagnvart brezkri alþýðu sem stynur undir oki einokunarsam-
steypnanna Assosiatet Fishers og Britisli United Trawlers, sem
hafa ósleitilega hagnýtt sér ástandið sem landhelgisdeilan hef-
ur skapað til þess að okra á þessari mikilvægu fæðutegund, og
sem ráða stefnu brezku stjórnarinnar í málinu.
Landhelgismálið er ekki séríslenzkt mál, lieldur alþjóðlegt
vandamál sem verður ekki leyst nema á alþjóðlegum vettvangi
og samkvæmt því verður að taka afstöðu til þess.
Mörg strandríki, þeirra á meðal Island, liafa helgað sér
eignarrétt á sjálfu landgrunninu og þeim jarðefnum sem þar
finnast svo langt sem nýtanlegt er. Deilan stendur ekki um
þann rétt, heldur um fiskveiðiréttindin í hafinu yfir land-
grunninu. 1 megindráttum stendur deilan milli hinna fátæk-
ari og lítt iðnvæddu fiskveiðiþjóða, þ. e. a. s. þeirra sem hyggja
afkomu sína að stórum hluta á fksiveiðum, annarsvegar og
hins vegar auðvaldsstórvelda sem hafa löngum sent stórflota
gína upp að ströndum ríkja þriðja lieimsins og annarra og
halda fram rétti sínum til þess að gera það áfram.
Ríki þriðja heimsins og önnur sem eru í sömu aðstöðu í
þessu máli eru nú að þoka sér saman um kröfu til 200 mílna
fiskveiðiréttinda og er fullvíst að hún verður borin fram af
þeim sem aðalkrafa á hafréttarráðstefnunni væntanlegu, hver
sem úrslitin verða. Fulltrúi ísl. ríkisstjórnarinnar á liáfsbotns-
ráðstefnunni í Genf taldi að milli 80 og 90 ríki sameinist nú
um 200 mílna efnaliagslögsögu strandríkja. Og það liggur í
augum uppi að Island lilýtur að hafa samstöðu með þeim ríkj-
um.
Sósíalistafélag Reykjavíkur tók 1971 þá afstöðu til land-
helgismálsins að íslandi bæri að skipa sér í fylkingu með þeim
ríkjum sem þá þegar höfðu fært út, eða gerðu kröfu til út-
færslu fiskveiðiréttar allt að 200 mílum (Brasilía o. fl.) Sú
afstaða var m. a. byggð á landgrunnslögunum frá 1969, sbr.
Ný Dagsbrún 1. marz 1971: „En samkvæmt þeim lögum á Is-
land fyrst og fremst samstöðu með þeim ríkjum, sem hafa
markað stefnuna um 200 mílna réttindin“. Blaðið áleit enn-
fremur, að leita bæri „fulls samstarfs við þær þjóðir, sem brot-
ið hafa ísinn í þessum málum“ sem séu nú I „brennipunkti um
allan heim“.
Hafi landhelgismálin verið í brennipunkti 1971, eru þau það
ekki síður nú. Ein mikilvægasta pólitísk staðreynd síðari tíma
er sú að vanþróaðri löndin — þriðji heimurinn — eru ekki
lengur hinn trausti baklijarl lieimsveldanna og eru nú að vissu
leyti bandamenn verkalýðs og vinnandi stétta. Stéttvís afstaða
þeirra hlýtur því að leggjast á sveif með ríkjum þriðja heims-
ins og öðrum sem líkt eru sett, varðandi fiskveiðiréttinn. En
sú afstaða er eitur í beinum ráðandi stéttar, borgarastéttarinn-
ar. Hennar frumregla í alþjóðamálum er fyrst og síðast sam-
staða með auðvaldsstórveldunum. Auk þess er borgarastéttin
klofin í málinu. Þar koma til greina hagsmunamótsetningar
verzlunar- og útgerðarauðvalds. Af þessum sökum liafði Sjálf-
stæðisflokkurinn og stjórn lians enga stefnu í málinu aðra en
þá að lilíta þeirri lausn sem kynni að fást með samningum
við þau stórveldi sem telja sig hafa liagsmuna að gæta á ís-
lenzkum fiskimiðum.
Fimmtíu mílna útfærslan sýnir að sjónarmið útgerðarauð-
valdsins undir forustu Lúðvíks Jósefssonar ræður meiru hjá nú-
verandi stjórn en hinni fyrri. En í heild sinni er liún trú
meginreglum borgaranna í alþjóðamálum. Það sýnir áhuga-
leysi liennar um samstöðu við önnur ríki sem einnig eru að
færa út landhelgi sína og ofurkapp það sem hún liefur lagt á
að semja við brezkt og þýzkt einokunarauðvald um íviln-
anir innan 50 mílna markanna. En málið er nú komið á nýtt
stig. Ríkisstjórnin verður nú, nauðug viljug að skipa sér í sveit
með þeim aðilum sem hera fram kröfuna um 200 mílna rétt-
indin. Engin önnur fær leið er til í landhelgismálinu en sam-
staða þeirra ríkja sem krefjast sömu réttinda. R. B.
Árið 1415 sendir Eiríkur af
Pommern konungur Noregs og
Danmerkur nefnd manna til
Hinriks V. Englandskonungs og
lýsir yfirráðarétti sínum yfir ís-
landi, Færeyjum og fleiri eyjum,
er tilheyra Noregsríki og bann-
ar þjóðum verzlun og fiskveiðar
við ísland, en Englendingar
fóru með ránshendi og drápu
menn allt frá fyrstu tíð. Þeir
höfðu hafið fiskveiðar við Is-
land 1408—1409. Englendingar
sátu fyrir innlendum fiskimönn-
um og eyðilögðu fiskibáta þeirra
og veiðarfæri. Gekk svo langt að
þeir eyddu heilum byggðarlög-
um, er þeir fóru um með rán-
um og morðum.
Hinn 1. júlí 1926 má segja að
sé stofndagur landhelgisgæzl-
unnar, en þá tók ríkið við varð-
skipinu Þór af Vestmannaeying-
um, sem höfðu rekið skipið í 6
ár sem björgunar- og eftirlits-
skip.
Árið 1949 segja Islendingar
upp landhelgissamningnum við
Englendinga. Gefin er út ný
reglugerð um nýja landhelgis-
línu, þ. e. lína dregin um yztu
sker og fyrir mynni fjarða og
flóa, en markalínan sjálf var
sett 4 mílum utar.
Klukkan 12 á miðnætti að-
faranótt 15. maí 1952 rann upp
ein af hinum þráðu sigurstund-
um í landhelgismálinu. Það var
Á ríkisstjórnarárum Kristjáns jbjört nótt og undir miðnættið
IV (1588—1648) munu fvrstu til- renndi fjöldi togara út úr Faxa-
skipanir um ákveðna landhelgi |flóa, en íslenzku trollbátarnir
hafa verið gefnar út. í fyrstu drógu inn vörpur sínar og
mun landhelgin hafa verið á-
kvcðin 32 sjómílur, en síðar stað-
fest 24 sjómílur. Með þessu dreg
ur Danakonungur nokkuð saman
seglin, hættir að lýsa yfir óskor-
uðu valdi sínu vfir norðurhöf-
um, en lýsir yfir víðáttumikilli
í landhelgi.
Þrjátíu árum síðar var gefin
út einkaleyfisheimild til handa
fjórum mönnum, er fengu einok-
unarverzlunina til yfirráða. Þá
voru einnig sett þau ákvæði, að
öðrum útlendingum en þessum
mönnum væri bannað að veiða
nær landi en 16 sjómílur og
Englendingar ekki undanskildir,
svo sem áður. Þessi 16 mílna
landhelgi við ísland hélst svo
með litlum frávikum um 200 ára
skeið, fram á miðja 19. öld.
Gekk á ýmsu á þessum tíma,
Iandsmenn sendu bænarskjal til
konungs um aukna vernd, en
allt sat við sama, erlendir fiski-
menn héldu áfram uppteknum
hætti, einkum Englendingar.
1602 sendir Danakonungur fyrst
eftirlitsskip til Islands, en þau
afrekuðu lítið, þar sem þau lágu
lengstum í höfn, eins og nafnið
sem þau fengu bendir ' til:
„heimalömbin". Árði 1871 fjallar
Alþingi um stjórnarfrumvarp
varðandi fiskveiðar útlendinga
við ísland. Frumvarpið var loð-
ið, þar var talað um almennan
þjóðarrétt, óbeint hin svokallaða
skothelgi. Alþingi felldi aðal-
grein frumvarpsins. 1872 kom
konungleg tilskipun um gildis-
töku lagaboðs þess, er Alþingi
hafði áður vikið frá sér. Kon-
ungsfulltrúi hélt fram skothelg-
inni miðað við 3—4 sjómílur,
sem alþjóðareglum um vðíáttu
landhelginnar. Þetta dró mjög
úr rétti íslendinga, byggðum á
fornum rökum.
1901 semja Danir við Englend-
inga um landhelgi Islands, þann-
héldu til Iands. Eftir hálfrar
aldar rányrkju var botnvörpu-
veiðum í Faxaflóa lokið. Fiski-
bátar, sem komu úr róðri um
kvöldið höfðu fána við hún og
sjómennirnir renndu syngjandi
að landi.
En frá Bretlandi er aðra sögu
að segja. Það fréttist að 15. maí
1952, þegar reglugerðin um út-
færsluna tók gildi, hafi skip í
höfn í togarabæ einum dregið
fána í hálfa stöng. Á máli Breta
var þessi dagur „Black Day",
dagur sorgarinnar. Á forsíðum
blaðanna í Bretlandi var rætt
um ósvífnar aðgerðir Islendinga
í landhelgismálinu. Islendingar
voru minntir á það, að Bretar
hefðu fundið flest beztu togara-
miðin við ísland og Bretar
hcfðu stutt íslendinga með því
að kaupa af þeim fisk og þar
með hafi Islendingar getað end-
urbyggt skipaflota sinn. Hins
vegar láðist Bretum að geta
þess, að skörðin í skipaflota Is-
lendinga urðu geigvænlegust,
þegar siglt var með fiskinn til
hinnar nauðstöddu ensku þjóðar
á styrjaldarárunum. Þá minnt-
ust þeir heldur ekki á leit sína
landi hinn 24. júlí 1956, er
vinstri stjórnin tók við völdum,
var birt stefnuyfirlýsing. Þar
segir svo um landhelgismálið:
Ríkisstjórnin leggur áherzlu á
stækkun íslenzku Iandhelginnar
og telur, að stækkun friðunar-
svæðisins kringum landið sé nú
brýn nauðsyn vegna atvinnuör-
yggis landsmanna og mun því
beita sér fyrir framgangi þessa
máls. Var síðan unnið að und-
irbúningi máls þessa og einkum
rætt um 12 mílna landhelgi. Var
þá höfð til hliðsjónar hin ó-
beina viðurkenning í ályktun
þjóðréttarnefndar, þar sem seg-
ir, að „alþjóðalög heimili ekki
víðari Iandhelgi en í 12 mílur."
1. september 1958 tók svo
reglugerð um 12 mílna landhelgi
gildi. Enn eru það aðeins Bret-
ar sem mótmæla, þegar reglu-
gerðin um 12 mílna landhelgi
tók gildi, sigldu öll erlend veiði-
skip út fyrir, nema Bretar, sem
sigldu inn fyrir hina nýju Iand-
helgi með herskipavernd. Það
kom brátt í ljós, að togaraskip-
stjórunum brezku þótti sinn
hlutur miður góður. Til dæmis
bað einn skipstjóranna um leyfi
til að leita íslenzkrar hafnar, en
var neitað um það. Annar bað
um leyfi til þess að fara út fyrir
línuna í von um að fiska þar
eitthvað. Honum var leyft að
skreppa út fyrir, en fékk jafn-
framt fyrirskipun um að vera
kominn aftur inn í landhelgina
fyrir myrkur. Þetta sýnir að það
var ekki eingöngu aflavonin sem
hélt þeim fyrri innan línu, held-
ur yfirgangsstefna þeirra, sem
þeir hafa alltaf sýnt smáþjóð-
um. Var þá þorskastríðið hafið
og stóð það til ársins 1961, er
gerður var nauðungarsamningur
við Breta og Vestur-Þjóðverja
um landhelgismálið.
Um sumarið 1971 tekur ný
vinstristjórn vði völdum og á-
kveður hún einhliða útfærslu
landhelginnar í 50 mílur, 1. sept.
1972, svo sem framkvæmt hefur
verið. Og enn bera Bretar því
við, sem þeir hafa alltaf haldið
fram, fornri hefð til fiskveiða
við Island.
Enginn getur efast um, að há-
að togaramiðum uppvið fjöru- ar þjóðartekjur Islendinga
steina Islands eða spellvirkin,
sem þeir gerðu fátækum strand-
búum, er þeir sópuðu saman
netum og öðrum veðiarfærum
og eyðulögðu fyrir augum lands-
manna, sem engar aðrar þjóðir
léku eftir. Þeir þögðu um flest
annað en kröfuna um sérréttindi
byggjast á sjávarútvegi lands-
manna, en undirstaða hans, eru
hin dýrmætu fiskimið við land-
ið. Fiskimiðin á landgrunninu
við Island verður því að vernda,
þau eru og eiga að vera eign
þjóðarinnar. Svo sem fram hef-
ur komið eru það nær eingöngu
tli handa hinni brezku þjóð, aðjBretar, sem hafa þrjózkast við
fá að leika lausum hala við 'að viðurkenna rétt okkar yfir
rányrkjuna. j fiskimiðunum við landið.
Við stjórnarskiptin hér á I Sig. Hilmarsson.
mga urn lanuneigi isianus, pann- m jm, ■ w m m
ig að landhelgin er ákveðin 3 ArSæll SigiirOSSOIl latllHl
sjómílur. Fengu Englendingar **
þar jafnan rétt við þegna Dana-
konungs. „Þá skyldi stjórnum
annarra landa vera heimilt, er
þegnar þeirra stunda fiskveiðar
í hafinu umhverfis Færeyjar og
ísland aðgang að samningi þess-
um." Sem sagt, öllum þjóðum
var opnaður vettvangur upp að
3 sjómílum frá ströndum lands-
ins. Árið 1902 fullgilti Danakon-
ungur samninginn við Englend-
inga frá 1901, án frekara sam-
ráðs Alþingis, — sem var stjórn-
arskrárbrot.
Sambandslögin 1918 milli Is-
lands og Danmerkur heimila Is-
lendingum að taka strandgæzl-
una í sínar hendur, en hún hafði
verið heldur bágborin fram að
'þessu, þó með undantekningum.
Ársæll Sigurðsson trésmiður
lézt á sjúkrahúsi hinn 11. þessa
mánaðar 77 ára að aldri.
Ársæll var einn af traustustu
og beztu mönnum róttækrar
verkalýðshreyfingar og gegndi
fjölmörgum trúnaðarstörfum í
þágu hennar fyrr og síðar.
Ný Dagsbrún mun minnast
Ársæls í næsta blaði.