Alþýðuhelgin - 12.02.1949, Blaðsíða 4

4 4
ALÞÝÐUHELGIN
Sigurður Ólafsson:
Grcin sú, sem liér fcv á eftir, cr um merkilcgan íslemling, cr víða hafði
farið og mörg'u kynnzt. Bcrtel Högni var lærður m,iög og einhver mesti tungu-
málagarpur af íslenzku bergi brotinn, sem sögur fara af. Grcin þcssi birtist i
Vestur.íslenzka blaðinu ,,Lögberg“ í janúarmánuði s. I. og er endurprentuð
hér, þar eð hún liefur að geyma allmikinn fróðleik um sérkennilegan hæíi.
leikamann, sem að Iitlu hefur verið getið í íslenzkum ritum.
Höfundur er beðinn á því velvirðingar, að hin glögga ritgerð hans er birt
liér án leyfis Sig. Ólafsson er prestur í Vesturheimi.
,,— Og dökkni Væringi í suðrænni sól
ber ltann sinni undir skinni, sem
norðrið ól,
og minnist að heima er lífstrúar
lindin.“
(E. B.)
ísl-endingar hafa löngum víðförulir
verið, úiþráin er þeim í blóðið borin.
Til forna hlaut Þorvaldur Koðransson
auknefnið „hinn víðförli“. Bar hann
það nafn með fullum rétti, eftir því
er fornar sagnir herma.
Á liðnum öldum og enn þann dag í
dag hefur margur íslendingur átt rétt
til hins sama aulcnefnis. Hér langar
mig að minnast að nokkru eins sliks
manns, sem, eins og Þorvaldur forð.
um, bar hróður íslands víða um lönd,
sakir óvenjulegrar fræðslu og lær.
dóms, er hann hafði aflað sér, en
mætti þeim örlögum, eins og margir
þoir, er langdvölum lifa með erlend.
um þjóðum, að vera að mestu gleyrnd.
ur samtíðarfólki á ættjörð sinni.
Nærri full 30 ár eru nú liðin síðan
hann lagðist til hinztu hvíldar; er að
eðlilegleikum hljótt um minningu
hans. Tiltölulega mun lítið hafa ver.
ið um hann ritað heima á ættjörðinni,
að því er ég bezt veit, hef ég þó gert
mér nokkurt far um að kynnast því,
en árangurslaust. Heimildir þær, sem
ég styðst við, er aðallega ágæt og ýt.
arleg grein -um Gunnlaugsson, sem
birtist í mánaðarritinu „Öldin“ í
Winnipeg, III. árg., 12. desember
1895; er greinin sennilega eftir þáver.
andi ritstjóra þess tímarits, Eggert
Jóhannsson; uppistaðan í ævisögu
hans er þar all.ýtarlega rakin. Einnig
í marz. og maíhefti „Nýs kirkju-
blaðs“, er studdist við upplýsingar,
sem síra Matthías Joehumsson lét rit.
inu í té úr bréfi frá Gunnlaugsson.
Einnig styðst ég við sagnir um hann,
er dr. phil. O. A. Tingelstad (þá
prestur í Seattle) sagði mér; svo
byggi ég á heimsókn minni til hans
1911, — og á bréfum, er hann reit
mér á árunum 1911—1912. Vona ég
að þessi ófullkomna tilraun mín til
að minnast þessa sérkennilega manns,
mætti hvetja einhvern mér færari til
að rita rækilega um þenna sannmerka
fræðimann og ágæta son íslands, er
unni landi sínu og þ.ióð ævilangt, og
kynnti ísland meðal menntamanna
samtíðar sinnar víða úm heim, flest.
um öðrum fremur — þó langt sé til
jaí'nað.
, Bertel Högni Gunnlaugsson var
fæddur í Reykjavík 29. maí 1839,
sonur. Stefáns land. og bæjarfógeta
Gunnlaugssonar Þórðarsonar prests á
Ilallormsstað Högnasonar. Móðir
Bertels, en fyrri kona Stefáns, var
Ragnhildur dóttir Benedikts yfirdóm.
ara Gröndals. Bertel og Benedikt
Gröndal skáld og listamaður voru
því systrasynir. Mælt er að Bertel
væri fyrsta barnið, er hlaut skírn í
skírnarfonti þeim, er hinn frægi lista.
maður Albert Thorvaldsen gaf dóm.
kirkjunni í Reykjavík. Bar Bertel því
nafn hans. — í „Annál 19. aldar“
eftir síra Pétur Guömundsson skáld
og Grímseyjarprest, er sagt að Ragn.
hildur móðir Bertels dæi 1840, eða
rúmu ári eftir að hann fæddist.
Á efri árum sínum átti Bertel
bréfaskipti við síra Matthías Jochums.
son skáld. Þar minnist hann á
bernskuár sín í Reylcjavík, ánægjuna
af að skauta á tjörninni á tunglskins.
björtum vetrarkvöldum og synda
bæði í sjónum og laugunum. Þá seg.
ist hann einnig hafa lesið allar íslend.
ingasögurnar, er hann ávallt síðan í
minni bar. En einmana segist hann
hafa verið. — Söknuðurinn yfir móð.
urmissi virðist hafa mótað bernskuár
hans.
Þetta áminnsta bréf til síra Matthí-
asar birtist svo í „Nýju kirkjublaði", í
marzhefti ritsins 1913. Þar getur
Bertel þess, að síðasta sumarið, sem
hann var á íslandi 1851, var hann í
smásveina þjónustu á þjóðfundinum.
Ber frásögnin það með sér hve hrif.
inn hann var af Jóni Sigurðssyni og
framkomu hans þar.
Stefán landfógeti fór af landi burt
til Danmerkur haustið 1851. Er ég ó.
fróður um tildrög til þess, en skilst
að hann lifði þaðan af í Kaupmanna-
höfn við þröngan kost. Bertel hóf bar
strax nám í latínuskóla, en mun ekki
hafa fundið sig eiga þar heima; bar
hann ævilangt fremur þungan hug
til Dana. Tveimur árum eftir kom.
una til Danmerkur fer hann svo einn
síns liðs, þá á 15. ári, til Rómaborgar
til náms. Sýnir þetta þróttmikla lund
hans og útþrá. Síra Þórhallur
Bjarnarson getur þess til, að þessa
suðurgöngu færi hann á vegum kat.
ólsku kirkjunnar, er á þeim árum
lagði mikla áherzlu á að fá unga,
efnilega íslendinga til náms í skólum
sínum. Mig' skortir öll gögn til að
fara frekar út í þetta mál, en læt til-
gátu Þórhalls biskups fylgja hér
með, sem er alls ekki ólíkleg eða
fjarri sanni.
í Rómaborg stundaði Bertel nám í
6 ár, eða til vorsins 1859. Þá fór hann
til íslands og dvaldi þar suniarlang't-
Um haustið fór hann til Edinborgar á
Skotlandi og dvaldi þar um hríð.
Þar kynntist hann dr. Bichnell, lærð.
nm og frægum vísindamanni, og fyrir
hans meðalgöngu komst hann í kynni
við ýmsa stórhöfðingja. Dönsk tunga
og bókmenntir voru þá í miklum há-
vegum meðal Breta, sökum tilvon-
andi tengda prinsins af Wales við
Danakonung. Þótti það mjög svo móð-
ins að læra eitthvað í danskri tungu.
og nutu enda önnur Norðurlandamál
þar einnig góðs af. Af þessu leiddi að
Bertel, þá rétt tvítugur og nýútskrif-
aður stúdent, fékk mjög ákjósanlega
kennarastöðu. Meðal n'emenda“hans
þann vetur er sagt að væri ein af
4