Okurkarlar - 01.04.1964, Síða 1

1. tbl. 1, árg, Apríl 1964
„F J Á R M Á L A S N I L L D"
okurkarla dregin
fram i dagsljósið
Er Berndsensfjölskyldan
að deyja úr hungrí?
MOTTO:
Okrarans höfucS, hrokkiS og grátf,
hvimaSi um syllur og snaga.
MelrakkaaugaÖ var flótfafláff,
flœrÖin risf i hvern andlifsdráft
og gloffiS ein glœpasaga.-
Hann hafÖi œvinnar löngu /e/ð
leikiS sér frjáls oð tárum og neyÖ
og óheffur giniÖ v7ð gróÖans veiS,
geymdur helvífis aga.
(Úr skríflabúðin eftir Einar Ben).
Eitt umfangsmesta dánarbú,
sem sögur fara af hér á landi,
er dánarbú Sigurðar Berndsen.
Sigurður Berndsen safnaði ótrú-
legum auðæfum seinni hluta ævi
sinnar. Samtíðarmenn hans
reyndu oft að skáka honum og
máta hann, en- tókst yfirleitt
ekki bví a*5 harm var rlægv'tur
maður. Á unga aldri varð hann
kryplingur af völdum lömun-
arveiki. I uppvextinum var hann
hrakinn og hrjáður. Lund hans
varð því köld og sál hans inn-
hverf. Samvizkuleysi hans og
harka við að afia sér fjár á að
vissu marki sínar afsakanir, þótt
fégræðgi hans og ákafi við auð-
söfnunina síðustu árin, eigi sér
ekki neina afsökun.
Hann sagði þó oft að helvít-
is ágirndin væri að drepa sig.
Ekki var þó auðsöfnun Sigurð-
ar alveg tilgangslaus. Hann hafði
fyrir löngu ákveðið, að er hann
hefði náð ákveðnu hámarki í
auðsöfnun sinni, ætlaði hann sér
að mynda sjoð, sem hefði þann
tilgang að lána efnalitlu fólki
fé til íbúðabygginga, með hag-
kvæmum kjörum.
Sigurður var ekki að titla sig,
sem fjármálamann, hann kunni
íslenzka tungu mjög vel og vissi
hvaða orð er yfir þá útlána-
starfsemi, sem hann og fjöldi
annarra rak og rekur. Má og
einnig segja að það sé frekleg
móðgun við þá menn, sem reka
fjármálastarfsemi samkvæmt
lagalegum og siðferðilegum
rétti, að okrarar séu titlaðir
fjármálamenn.
Að vísu gerist þess oftast ekki
þörf, því að flestir þeirra eru
lögfræðingar að mennt og stunda
ýmiskonar lögfræðistörf í hjá-
verkum.
Ei fjarmunum ai'mennings
ekki illa varið með því að eyða
þeim til menntunar slíkra
manna, sem í stað þess að gæta
laga og réttar, fara í kringum
lög og rétt og brjóta lög sam-
vizkulaust, en á þann varfærna
hátt að ekkert er hægt að sanna,
þótt allir viti. Sigurður Bernd-
sen sagði líka oft, að langflest-
ir lögfræðingar væru þjófar og
ræningjar.
Hann var heldur ekkert að
fara í launkofa með það hverju
nafni hans starfsemi ætti að
nefnast. Vinir og kunningjar
Sigurðar hvöttu hann til þess
að ganga frá þessari sjóðs-
stofnun strax, því að hann væri
orðinn fullorðinn maður og gæti
fallið frá hvenær sem væri. En
Þessi maður hafði til
að bera óvenjulegar
gáfur. 111 örlög ollu
því að hann fékk ekki
notið þeirra á þeim
vettvangi, sem hann
hefði helzt kosið.
á það vildi Sigurður ekki fall-
ast og brást hinn versti við
ef minnst var á að dauð-
inn kynni að vera á næstu grös-
um. Hann kvað hvern erf-
ingja sinna eiga að fá fimm til
tíu hundruð þúsund. Kvað hann,
að ef þau kynnu ekki að koma
undir sig fótum með þeirri upp-
hæð, væri þeim ekki viðbjarg-
andi. Fjárskipti kvað hann sig
þegar hafa gert við konu sína,
er hún hafði komið til hans
aftur, eftir að hafa farið frá
honum um tíma. Kvað hann það
hafa verið sitt mesta glapræði
í lífinu, er hann hefði gift sig,
en ekki gaf hann konu sinni
sök á því, eða neina aðra skýr-
ingu.
Sigurður var staðfastur i
þeirri trú sinni, að hann yrði
fjörgamall maður og ekkert lægi
á að gera neinar ráðstafanir í
sambandi við fráfail sitt. Síð-
ustu dagana fyrir fráfall hans
var þó einhver óhugur í honum
og rædcji hann yið bann, sern
þessar línur ritar og fleiri, að
morð væru algengust innan f jöl-
skyldna. Setti ég það í sam-
band við, að náinn ættingi
hafði, að hans sögn nokkrum
sinnum hótað honum í ölæ.ði
lífláti, j þeim tilgangi að fá hjá
honum peninga fyrir brennivíni.
Ég sagði Sigurði að það væri
mjög sjaldgæft að þeir menn,
sem væru með slíkar hótanir,
létu verða af þeim, og féllst
hann á það og virtist róast
nokkuð. — Þrem eða fjórum
dögum síðar var hann látinn,
en af allt öðrum orsökum, og
mun ég koma að því síðar.
Sigurði vannst því ekki tími
til að koma hugðarefnum sínum
í framkvæmd, hvorki fyrrnefndri
sjóðstofnun eða að láta skrá
ævisögu sína, en hann hafði
ráðið einn færasta ævisögurit-
ara og rithöfund landsins til að
færa hana i letur.
Sigurður var sannsögull mað-
ur, og skyldi maður ætla að af-
komendur hans væru það einn-
ig. Hann hafði ákveðið að ævi-
söfeu iina skyldi ekki birta
fyrr en að 50 árum liðnum, eða
þar til víst væri að allir þeir,
er þar kæmu við sögu, væru
ekki lengur ofan moldar. Er
sennilegt að þar hefði kennt
margra grasa, sem hefði komið
óþægilega við kaunin á ýms-
um samborgurum hans. Er trú-
legt að ýmsum hafi létt, er þeir
fréttu hið skyndilega fráfall
hans.
Hvalreki
En það rak á fleiri fjörur en
þessara manna. Erfingjar Sig-
urðar, sem samkvæmt áætlun-
um hans áttu að fá aðeins nokk-
um hluta auðæfa hans, sátu
nú að súpunni allri. Brátt kom
þó í ljós, að eitthvað skorti á
samheldni í þeim hópi og hlaut
því ’ skiptaráðandinn í Reykja-
vík það hlutverk að skipta reyt-
unum milli „Berndsensfólksins“.
Skiptaráðandinn í Reykjavík
heitir, eins og kunnugt er, Krist-
ján Kristjánsson og er jafn-
framt yfirborgarfógeti.
Hann hefur verið happasæll
í starfi sínu, að minnsta kosti
fyrir sjálfan sig. Illgjarnar radd-
ir segja þó að miskunnsemi
hans í innheimtustörfum sínum
hafi oft ekki nálgast miskunn-
semi Sigurðar, enda sennilega
stundum óhægt um vik.
Hann og Sigurður heitinn voru
góðir vinir og áttu mikið sam-.
an að sælda og verður komið að
því seinna. Hinsvegar sagði Sig-
urður oft að borgarfógetinn
hefði ekki tapað á sér og má
reikna með, að þau viðskipti
hafi verið báðum hagkvæm. En
Sigurður Berndsen átti það eft-
ir að gera það ekki endasleppt
við sinn ágæta vin. Margan feit-
an bita hefur Kr. Kristjánsson
yfirborgarfógeti hlotið í starfi
sínu, en sjaldan slíkan sem
þennan, enda munu skiptalaunin
nema yfir 20% en eignir dánar-
búsins munu nema. að kunnugra
sögn, milli 40 og 50 miljónum
króna. Væntanlega mun það
gleðja skattayfirvöldin. Nóg um
það í bili.
En Kr. Kristjánsson var ekki
sá eini, sem datt í lukkupottinn.
Tveir góðir vinir og lögfræði-
legir aðstoðarmenn Sigurðar
komust nú einnig í feitt, a.m.k.
að því er virtist í fyrstu, en
munu nú sennilega báðir óska
þess að hafa aldrei nálægt
,,slegtinni“ komið, svo þreyttir
munu þeir orðnir á kvabbi
og suði „barnanna“.
Annar þeirra, Gústaf Ólafs-
son, hæstaréttarlögmaður, mun
ekki telia sig hafa hagnað af
fráfalli Sigurðar Berndsen, eða
kæra sig um fjármuni úr því
búi, og hinn raunar ekki held-
ur, hann er Kristján Eiríksson
hrl. Hinsvegar mun honum
nokkur vorkunn að hafa tekið
að sér innheimtur fyrir það, þar
sem talið er að hann hafi
skuldað Sigurði og þar með dán-
arbúinu allmikið fé.. að því er
erfingjar segja siálfir frá Munu
erfingjarnir sennilega ’nafa
Kristján milli tannanna og engr-
ar miskunnar að vænta frá
þeim mislita hópi.
En langt Virðist manni seilst
um hurð til lokunar, þegar
reynt er með lagakrókum að
nota þekkingarleysi konu í fjár-
málum til þess að hafa af henni
eign hennar, þótt vitað sé að
hún skuldar þessu fólki ekki
eyri. Má segja að langt sé geng-
ið í innheimtu okur-skulda og
víst er að Sigurður heitinn
Berndsen myndi marg snúa sér
Eins og áður er sagt vissi Sig-
urður vel orð það, sem íslenzk
tunga á yfir starfsemi þá, sem
hann rak, og hann fór ekkert leynt
með það og heldur ekki með
fyrirlitningu sína á mönnum,
sem í skjóli málflutningsmanns-
titils síns halda að þeir geti
haldið virðingu sinni þótt allir
viti að aðalstarf þeirra eru ólög-
leg peningaviðskipti.
Starf þessara manna er þjóð-
armeinsemd, sem íslenzka þjóð-
félagið er þjáð af, meir en flest-
ar aðrar þjóðir. Stór hluti is-
lenzkra kaupsýslumanna eru
neyddir til að leita á náðir þess-
ara okurkarla um lán til að
leysa út vörur sínar. Stór hluti
íslenzkra húsbyggjenda verða að
leita til sömu aðila til að geta
lokið við byggingu húsa sinna
eða tapa þeim ella og gera það
raunar oft fyrir þvi. Okurkarl-
ar þessir fá oft stór lán í bönk-
um landsins i krafti eigna sirina,
á sama tíma sem sömu bankar
reyna að takmarka útlán til
almennings, til að koma í veg
fyrir verðbólgu. Sparifé almenn-
ings er því notað í ríkum mæli
til að auka verðbólguna með
því að lána það þessum þokka-
piltum.
Það gefur auga leið, að inn-
flytjendur, sem þurfa á þess-
um okurlánum að halda, leggja
hina háu vexti á vöruna, en
við í gröf sinni ef hann máetti
vita.
Þótt margt mætti um Sigurð
segja, þá var það þó víst að
hann gekk ekki að fólki fyrr
en í allra síðustu lög og gaf
yfirleitt alltaf kost á að semja
um skuldir. Má segja að það
sé ömurlegt hlutskipti fyrir
hæstaréttarlögmann að verða að
leggja sig niður við svona skít-
verk, eftir að hann sjálfur hef-
ur reynt að fá skjólstæðinga
sína til að semja.
kaupendur, almenningur, borg-
ar í hærra vöruverði. Sama gild-
ir að sjálfsögðu um húsbyggj-
endur, íbúðirnar verða dýrari
og húsaleiga hækkar.
Hér eru aðeins tvö dæmi tek-
in, sem sýna glöggt hve þjóð-
hættuleg starfsemi þessara
manna er, og svo er verið að
hengja smáþjófa.
Sigurður Berndsen. vildi helzt
ekki lána öðrum mönnum pen-
inga en þeim, sem græddu á að
skipta við hann, en honum var
samt mjög vel Ijós þessi stað-
reynd, en vildi ekki um hana
ræða, hann haíði orðið að aga
sina hörðu lund til að bæla nið-
ur rödd samvizkunnar.
Verðbólgan vex óðfluga, og á-
stæðan er talin vera of hátt
kaup vinnandi stéttanna, bænda
sjómanna, iðnaðarmanna og
verkamanna, sem allt þjóðlífið
byggist þó á, en það talar eng-
inn um Það. að auðsöfnun og
eyðsla hér og erlendis, sem á
sér stað hjá þúsundum af há-
tekjufólki, sem ekki vinnur fyr-
ir sínum tekjum, nema ef til
vill að litlu leyti, kunni að hafa
einhver áhrif á óðaverðbólgu
þá, sem nú dynur yfir þjóðina.
Það er talað um háa banka-
vexti, sem séu að sliga fram-
leiðslu og framkvæmdir og satt
er það að þeir eru háir, 9 til
Okur eða fjármálastarfsemi?

*