Morgunblaðið - 27.07.2012, Síða 25

25
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 27. JÚLÍ 2012
Litbrigði lífsins Ólafur Ragnar var heldur grár þar sem hann birtist ljósmyndara Morgunblaðsins á milli tveggja litríkra stúlkna í gærkvöldi í London, en bindið í fánalitunum gerði þó gæfumun-
inn. Ólafur Ragnar var viðstaddur móttökuhátíð fyrir íslenska hópinn sem tekur þátt í Ólympíuleikunum en alls keppa 27 íþróttamenn fyrir Íslands hönd. Leikarnir verða settir í dag.
Golli
Formaður Sjálf-
stæðisflokksins, Bjarni
Benediktsson, hefur
bent á þá staðreynd að
ríkisstjórninni hafi al-
gerlega mistekist að
koma böndum á fjár-
mál íslenska ríkisins.
Þessi yfirlýsing for-
manns Sjálfstæðis-
flokksins hefur komið
illa við stjórnarmeiri-
hlutann, enda passar hún ekki inn í
þá glansmynd sem reynt er að draga
upp um stöðu efnahagsmála hér á
landi. Uppsafnaður halli ríkissjóðs
er nú veruleg ógn við efnahag þjóð-
arinnar. Staðan er sú að við greidd-
um um 66 milljarða á síðasta ári í
vexti af þessum uppsöfnuðu skuld-
um ríkissjóðs og enn bætist í. Til
samanburðar má nefna að heildar-
útgjöld ríkissjóðs eru rúmlega 500
milljarðar og þar af renna tæpir 40
milljarðar til reksturs Landspítalans
og Háskóli Íslands þarf um 15 millj-
arða svo dæmi séu tekin um einstaka
útgjaldaliði. Augljóst er að ekki
verður haldið lengra áfram á þessari
braut í rekstri ríkissjóðs, áframhald-
andi skuldasöfnun mun stórskaða
efnahag þjóðarinnar.
Rök stjórnarliða
Tvennt hefur einkum verið notað
sem rök fyrir því að taka ekki fastar
á rekstri ríkissjóðsins. Annars vegar
það að ekki sé hægt að skera meira
niður í rekstri ríkisins, nú þegar hafi
verið skorið inn að beini og frekari
niðurskurður óásættanlegur. Hins
vegar er því haldið
fram að ekki sé skyn-
samlegt að skera niður
rekstur ríkisins vegna
stöðu efnahagsmála.
Er af hálfu talsmanna
þess sjónarmiðs því
meðal annars haldið
fram efnahagskreppa
Evrópu sé að dýpka
vegna harkalegs nið-
urskurðar á
ríkisútgjöldum.
Ekki hægt að skera niður?
Á árunum fyrir hrun viðskipta-
bankanna jukust ríkisútgjöld stór-
kostlega. Framlög til heilbrigðis-,
velferðar- og menntamála jukust um
tugi prósenta að raunvirði á þessum
árum. Má reyndar af þeirri stað-
reynd sjá hversu galin fullyrðing það
er að þjóðfélaginu hafi á þeim árum
verið umturnað í nafni frjálshyggju.
En í ljósi þess hversu hratt og mikið
rekstur hins opinbera þandist út á
árunum fyrir hrun hljóta nú að vera
tækifæri til að spara meira en gert
hefur verið. Á það ekki hvað síst við
nú, þegar efnahagur þjóðarinnar og
ríkisins hefur veikst svo mjög sem
raun ber vitni. Kjarni málsins er
hins vegar sá, að ef við náum ekki að
tökum á skuldastöðunni þá nær hún
tökum á okkur. Eftir því sem skuld-
irnar aukast, sama hvernig þær eru
tilkomnar, eykst vaxtabyrðin. Geta
okkar til að standa undir skuldunum
er takmörkuð. Það er sama hversu
mjög sem menn óska þess að geta
boðið upp á opinbera þjónustu, þá
verður sú staðreynd ekki umflúin að
sami peningurinn verður ekki not-
aður tvisvar. Því fleiri krónur sem
fara í vexti, því færri krónum getum
við ráðstafað til menntunar, heil-
brigðis- og velferðarmála. Því er það
svo að þeir sem í nafni velferðarkerf-
isins neita að takast á við skulda-
vanda ríkissjóðs eru í rauninni að
grafa undan velferð framtíðarinnar.
Sú afstaða, en ekki skynsamlegt að-
hald, er mesta ógnunin við þá velferð
sem við Íslendingar óskum okkur.
Er hallarekstur skynsamlegur?
Þeirri skoðun, að það sé rangt af
ríkisstjórnum Evrópu að draga
harkalega úr ríkisútgjöldum við nú-
verandi aðstæður hefur vaxið nokk-
uð fiskur um hrygg. Því er haldið
fram að þegar kreppir að í efnahags-
lífinu eigi ríkið að auka útgjöld sín,
fremur en hitt. Þessi nálgun er auð-
vitað ekki ný af nálinni og um hana
hægt að skrifa langt mál. Vissulega
má færa fyrir því rök að stöndugir
ríkissjóðir geti við sérstakar að-
stæður hjálpað efnahagslífinu með
því að auka útgjöld tímabundið,
einkum með fjárfestingum í inn-
viðum samfélagsins s.s. vegum og
höfnum. Þó er það umdeilanleg
skoðun. En vandi Evrópu um þessar
mundir er fyrst og síðast of miklar
skuldir; of miklar skuldir einstakra
ríkissjóða og of miklar skuldir
banka. Skuldavandinn er tilkominn
vegna þess að útgjöld ríkissjóðanna
eru meiri en tekjurnar og vaxta-
kostnaður og afborganir sliga alla
efnahagsstarfsemina. Þess vegna
verða þessi ríki að skera niður, sama
hversu sársaukafullt það reynist
þeim. Skuldavandinn verður ekki
leystur með auknum skuldum, of-
drykkja ofan í timburmenn er ekki
úrræði sem þeir hjá SÁÁ mæla með.
Röng efnahagsstefna
Efnahagsstefna ríkisstjórnar-
innar einkennist af hallarekstri rík-
issjóðs, skattahækkunum, áherslu á
aukna einkaneyslu, litlum fjárfest-
ingum og óleystum gjaldeyris-
höftum. Þessu til viðbótar er sú póli-
tíska óvissa sem ríkisstjórnin hefur
skapað um marga grunnþætti sam-
félagins. Sjálf stjórnarskráin er upp
í loft, orkunýtingin í sjálfheldu,
rekstrarumhverfi sjávarútvegsins í
óvissu og svo má áfram telja. Verð-
bólga, minnkandi kaupmáttur ráð-
stöfunartekna og of lítill og ósjálf-
bær hagvöxtur eru óhjákvæmilegir
fylgifiskar þessarar stefnu. Það sem
hefur bjargað okkur er aukinn
þorsk-, loðnu- og makrílafli, aukinn
straumur ferðamanna, hátt álverð
og sú staðreynd að ríkissjóður var
nærri skuldlaus við hrun viðskipta-
bankanna og ekki var gerð tilraun til
að bjarga þeim með fjármunum al-
mennings. Efnahagsstefna ríkis-
stjórnarinnar hefur ekki náð að
koma í veg fyrir jákvæðar afleið-
ingar af þessum þáttum.
Dómur reynslunnar
Ég hef áður bent á athyglisverðar
niðurstöður rannsóknar sem pró-
fessorar í hagfræði við Harvard há-
skóla birtu árið 2009. Í þeirri rann-
sókn voru borin saman viðbrögð 21
ríkja við kreppum allt frá árinu 1970.
Um var að ræða 91 tilvik, annars
vegar þar sem stjórnvöld brugðust
við kreppu með því að auka ríkisút-
gjöld og hins vegar með því að draga
úr ríkisútgjöldum og lækka skatta.
Niðurstöðurnar voru afgerandi.
Efnahagsbatinn kom fyrr fram í
þeim ríkjum sem lækkuðu skatta og
skáru niður ríkisútgjöldin. Það sem
meiru skipti, efnahagsbatinn í þeim
ríkjum var betur grundvallaður,
hann varð meiri og haldbetri en hjá
þeim sem reyndu að leysa vandann
með því að auka ríkisútgjöld.
Verðum að breyta um stefnu
Efnahagsstefna okkar Íslendinga
á að taka mið af þessu. Ríkissjóður
þarf að vera rekinn með afgangi
þannig að hægt sé að byrja að borga
niður skuldir og spara þannig vaxta-
greiðslur. Skattar þurfa að lækka,
bæði á fólk og fyrirtæki. Það mun
hvetja til framtaks og hagvaxtar.
Nýta þarf á sjálfbæran hátt auðlind-
ir landsins, eyða þarf pólitískri
óvissu um rekstrarumhverfi fyrir-
tækja og afnema þarf gjaldeyris-
höftin. Takist okkur þetta, og þetta
er vel hægt, mun jafnt og þétt verða
hægt að bæta lífskjör almennings.
En það skiptir ekki síður máli að
þetta er eina leiðin til þess að verja
sjúkrahúsin, elliheimilin, skólana og
aðra þá þjónustu sem samstaða er
um að ríkið eigi að fjármagna úr
sameiginlegum sjóðum landsmanna.
Eftir Illuga
Gunnarsson » Því fleiri krónur sem
fara í vexti, því færri
krónum getum við ráð-
stafað til menntunar,
heilbrigðis- og
velferðarmála.
Illugi Gunnarsson
Höfundur er alþingismaður.
Skuldir ríkisins og lífskjör þjóðarinnar