Morgunblaðið - 17.05.2013, Blaðsíða 26

BAKSVIÐ
Helgi Bjarnason
helgi@mbl.is
Ítala hefur verið til í íslensk-um rétti í árhundruð. Síðustuáratugi hefur þessi aðferðekki nýst sem tæki til að
draga úr beit á afréttum vegna
ágreinings um aðferðir við mat á
beitarþoli.
Ákvæði um ítölu hafa verið í lög-
um í mörg hundruð ár. Í land-
leigubálki Jónsbókar var gert ráð
fyrir ítölu í afréttarlönd og í Rétt-
arbót Eiríks konungs frá 1294. Þessi
ákvæði voru í gildi þar til ný lög um
afréttarmálefni, fjallskil og fleira
tóku gildi á árinu 1969.
Eins og orðið getur gefið til
kynna felst ítala í því að telja búfé á
afrétt. Hún kveður á um hversu
margt fé megi vera á afréttinum og
eftir atvikum hvað hver landeigandi
megi reka margar skepnur á fjall. Ef
slíkt kerfi væri innleitt nú yrði það
væntanlega kallað kvóti, afréttar-
kvóti, sem kvæði á um hversu mikið
hver bóndi mætti nýta af beitarþoli
afréttarins.
Fullskipað en ekki ofskipað
Í lögunum segir að ítala skuli
svo ákvörðuð að fullskipað sé í landið
en ekki ofskipað, miðað við beitarþol.
Þýðir þetta væntanlega að heimilt sé
að nýta afréttinn eins og gróðurinn
þolir, án þess að til ofbeitar komi.
Tekið er fram í lögunum að byggt
skuli á beitarþolsrannsóknum svo
sem við verði komið og jafnframt
skuli tekið tillit til aðstæðna hverju
sinni.
Á síðustu þremur eða fjórum
áratugum hefur ítala verið gerð um
fimmtán sinnum, yfirleitt að kröfu
Landgræðslunnar sem hefur talið of-
beit ógna gróðri á tilteknum af-
réttum. Í nánast öllum tilvikum varð
landgræðslustjóri undir í störfum
ítölunefnda en fulltrúar sem skipaðir
voru af sýslumanni og Bænda-
samtökunum voru í meirihluta.
Studdist meirihlutinn við beitar-
þolsmat sem Rannsóknastofnun
landbúnaðarins gerði en það byggð-
ist á uppskeru gróðurs á afréttunum
og hvað hún myndi duga til fram-
færslu margra kinda og hrossa yfir
sumarið. Oft kom út úr því að fjölga
mætti á fjalli en ekki þyrfti að fækka.
Landgræðslan hefur litið á ítölu
sem þvingunarúrræði sem gripið
væri til þegar samningar takast ekki.
Þegar niðurstaðan varð ítrekað sú að
heimiluð var miklu meiri beit en
stofnunin taldi afréttina þola losnaði
þvingan. Af sömu ástæðu var aldrei
óskað eftir yfirmati. Það var talið
þýðingarlaust þar sem byggt yrði á
sama beitarþolsmati.
Hver á að meta?
Yfirítölunefnd sem skipuð var
vegna deilna um beitarþol Almenn-
inga norðan við Þórsmörk er sú
fyrsta frá því yfirmat var heimilað.
Meirihluti ítölunefndarinnar
grundvallaði niðurstöðu sína á eigin
rannsóknum á uppskeru gróðurs á
afréttinum og fór þó varlega við
ákvörðun fjárfjölda. Byggðust rann-
sóknirnar á sama grundvelli og beit-
arþolsmat RALA fyrr á árum. Í gild-
andi lögum er ekki kveðið á um hver
skuli annast rannsóknir á beitarþoli
vegna ítölu. Landgræðslan telur að
miðað við forsögu lagaákvæðisins og
með vísan til landgræðslulaga beri
Landbúnaðarháskóla Íslands að ann-
ast verkið. Vildi stofnunin miða við
rannsóknir og mat sem Landbún-
aðarháskólinn hefur gert fyrir
Almenninga. Samkvæmt þeim er
ástand landsins þannig að afréttur-
inn telst ekki beitarhæfur.
Niðurstaða málsins fyrir yfir-
ítölunefnd ræðst því væntanlega af
því hvor aðferðin verður talin réttari.
Mismunandi aðferðir
við mat á beitarþoli
Ljósmynd/Hreinn Óskarsson
Landgræðsla Nýgræðingurinn sprettur í förum tækja landgræðslufólks á
Almenningum. Skiptar skoðanir eru um áhrif beitar á gróður á afréttinum.
26
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 17. MAÍ 2013
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Þegar samþykktvoru lög um
fjölmiðla forðum
lögðust sumir
stjórnmálamenn
gegn þeim og áttu
fullt í fangi við að
útskýra viðsnúning sinn. Sár-
asta slaginn áttu þeir við sam-
visku sína og urðu þar undir.
VG missti þá hreinleika sinn
að nokkru, en því verki síðar
haldið áfram með markvissari
hætti. VG hafði áður krafist
lagasetningar um efnið en
lögðust nú gegn henni þar sem
þeir töldu að baugsveldið, sem
hafði Samfylkinguna og fleiri í
vasanum, myndi ná að gera
ríkisstjórninni erfitt fyrir.
Seinna voru sett önnur lög um
fjölmiðla sem gefa ríkinu færi
á að skipta sér af innra starfi
fjölmiðla og hóta
þeim dagsektum.
Slík löggjöf ætti
að vera þeim geð-
felld sem hneigjast
til forsjárhyggju
af gömlum skóla,
sem varð undir þegar sovétið
dó.
Í Fréttablaðinu sagði á dög-
unum frá fáeinum stað-
reyndum sem snertu þann sem
ekki mátti snerta. Ritstjórinn
sagðist standa með blaða-
manninum. Blaðamaðurinn
fauk. „Nýr“ ritstjóri birtist og
er orðinn aðalritstjóri allra
frétta hjá Baugi. Sagt er að
ritstjórinn á Fréttablaðinu sé
jafnsettur „aðalritstjóranum!“
Þetta er ástandið og að auki
vill ríkið stjórna fjölmiðlum og
hótar dagblöðum dagsektum.
Hin nýju fjölmiðla-
lög endurspegla
viðhorf úreltrar
vinstristefnu}
Svona er komið
Síðastliðiðhaust fórKastljósið
mikinn í nokkur
kvöld um svokallað
„fjárhags- og
mannauðskerfi rík-
isins“. Engu var
líkara en að „rann-
sóknarblaðamenn“ þáttarins
hefðu hrokkið af límingunum,
eins og það er kallað, og nokk-
ur dæmi eru um.
Efnið sem upp var blásið var
raunar þannig vaxið að það
hentaði mjög illa til yfirborðs-
legrar umfjöllunar á borð við
þá sem oftast verður í slíkum
þætti. Þeir sem ekki voru inn-
vígðir, og þeir eru fáir til,
skildu illa það sem á borð var
borið. En þó var ljóst að um-
fjöllunarmenn Kastljóssins
töldu að um mikið hneyksli
væri að tefla og tók öll fram-
setningin mið af því. Fljótlega
varð þó ljóst að á bak við mála-
tilbúnaðinn stóð Vg-þingmað-
urinn Björn Valur Gíslason
sem virtist eiga óuppgerðar
sakir við Ríkisendurskoðun.
Kastljós lét sig hafa að reka
erindi hans.
Í frétt Mbl.is í gær segir:
„Fjárhags- og mannauðskerfi
ríkisins mætir þörfum stjórn-
valda og stjórnsýslu og virkni
þess uppfyllir kröfur ríkisins í
meginatriðum. Ekkert bendir
til að betri útkoma hefði feng-
ist fyrir ríkið með því að nýta
aðra lausn en þá sem varð fyrir
valinu fyrir tólf árum.
Þetta er meginniðurstaða
óháðrar erlendrar sérfræði-
úttektar á Orra, fjárhags- og
mannauðskerfi ríkisins. Kostn-
aður kerfisins er innan eðli-
legra marka og ávinningur af
kerfinu getur réttlætt kostn-
aðinn. Kerfið hafi
skapað verulegt
virði fyrir ríkið og
stofnanir þess,
samkvæmt því sem
kemur fram á vef
fjármálaráðuneyt-
isins.
„Mælt er með
því að kerfið verði notað
áfram, en skerpt á stefnumið-
aðri stjórnun, ábyrgð og eign-
arhaldi kerfishluta Orra. Farið
verði reglubundið yfir notkun
kerfisins og þróunarmögu-
leika. Til lengri tíma þurfi
einnig að vinna að stefnumót-
un um upplýsingavinnslu rík-
isins. Jafnframt er lagt til að
miðlæg þjónusta við ríkisstofn-
anir verði efld.““
Ekki fer fram hjá neinum
þeirra sem látnir eru standa
fjárhagslega undir rekstri Rík-
isútvarpsins, að Kastljós-
mönnum þykir nokkuð til um
meint hlutverk sitt sem gagn-
rýnanda á íslenska tilveru.
Hefur þar víða verið seilst og
stundum langt. Einn þáttur
hefur þó algjörlega orðið út
undan. Það er sjálfsgagnrýnin.
Þess vegna er ekki líklegt að
menn þar á bæ geri með mann-
sæmandi hætti hreint fyrir
sínum dyrum eftir hina sér-
kennilegu herferð þáttarins og
samferðamannsins úr þinginu.
Bæði Ríkisendurskoðun og
þeir embættismenn sem báru
ábyrgð á „Orra, fjárhags- og
mannauðskerfinu“ sem nú hef-
ur fengið svo prýðilega ein-
kunn eiga þó slíkt inni. Vafalít-
ið er þó að fjárhags- og
mannauður „RÚV“ ætti að
væra nægjanlegur til að rísa
undir afsökunarbeiðni þegar
slík er viðeigandi, eins og nú
er.
Uppblástur Kast-
ljóss var lítt skilj-
anlegur og nú er í
ljós komið að hann
var einnig óboðlegur}
Dugar fjárhags- og
mannauðurinn?
Í
slendingar hafa alloft trónað á toppi
listans yfir hamingjusömustu þjóðir
heims. Það hlýtur að vera til marks um
það hversu ánægð við erum með lífið
og tilveruna og ekki síst hvert annað.
Eða hvað? Er hægt að vera hamingjusamur
þegar manni finnst allt annað fólk vera ómögu-
legt?
Nýlega hafa komið upp þrjú mál þar sem
þrjár konur hafa verið kallaðar ýmsum ljótum
nöfnum af samlöndum sínum. Þeim hefur verið
hótað barsmíðum og annars konar ofbeldi og
þeim hafa verið gerðar upp ýmsar annarlegar
og miður eftirsóknarverðar hneigðir af blá-
ókunnugu fólki á netinu. Hvers vegna skyldi
það vera? Jú, þær tjáðu sig á opinberum vett-
vangi um skoðanir sínar á tilteknum málefnum.
Ein heitir Kolbrún Bergþórsdóttir og hún
telur óþarfa fjaðrafok hafa verið í kringum starfslok knatt-
spyrnustjóra í Englandi, önnur er Bryndís Schram sem
velti upp í pistli sínum spurningum um stéttaskiptingu
kvenna sem orsakist meðal annars af ótímabærum barn-
eignum. Sú þriðja, sem heitir Áslaug Arna Sigurbjörns-
dóttir, segir tímabært að huga að breytingu á afgreiðslu-
tíma áfengissölustaða.
Nú eru öll þessi málefni væntanlega vel þess virði að
ræða þau, rétt eins og svo margt annað, annaðhvort af al-
vöru eða á léttum nótum eftir því til hvers hugur fólks
stendur. En varla eru þau tilefni til þess að hóta fólki og
kalla það andstyggilegum nöfnum, jafnvel þó að maður
kunni hugsanlega að vera á öndverðum meiði.
Satt best að segja man undirrituð ekki eftir
því að karlmanni hafi verið hótað hinum fjöl-
breytilegustu limlestingum fyrir það eitt að
hafa skoðanir á málefnum sem þessum, en það
er aftur á móti efni í annan pistil.
Einelti meðal barna á netinu hefur verið
talsvert til umræðu undanfarin misseri. Afar
ljót mál hafa komið upp og í kjölfar þeirra hef-
ur samfélaginu orðið ljóst mikilvægi þess að
kenna börnum ábyrga nethegðun. Skólum hef-
ur meðal annars verið kennt um ástandið, að
þar sé ekki lögð nægilega mikil áhersla á að
kenna börnum að umgangast hvert annað í
netheimum og þess vegna séu þau svo vond
hvert við annað. Sama viðkvæðið eins og svo
oft áður; þegar vart verður við einhverja bresti
í samfélaginu, þá skulu skólarnir gjöra svo vel
að taka á málum.
En hvað um restina af samfélaginu, okkur fullorðna
fólkið? Hver á að kenna okkur ábyrga nethegðun og hvað
skyldu börnin okkar læra af þessum þremur dæmum sem
nefnd eru hér að ofan? Einhver börn gætu vel dregið þá
ályktun að það væri bara í besta lagi að níðast á fólki fyrir
það eitt að hafa skoðanir.
Eftir nokkrar vikur fara skólabörn í sumarfrí og þar
með munu skólar landsins standa auðir þar til í haust. Er
ekki upplagt að nota tækifærið og halda þar námskeið í
ábyrgri nethegðun? Þörfin er augljóslega fyrir hendi.
annalilja@mbl.is
Anna Lilja
Þórisdóttir
Pistill
Hamingjusama þjóðin tjáir sig
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
Við undirbúning nýrra land-
græðslulaga komu fram tillögur
um að Landgræðsla ríkisins
fengi beittari þvingunarúrræði
til að ná fram markmiðum um
gróðurvernd og landgræðslu, til
að grípa til ef aðrar leiðir reyn-
ast ekki færar.
Í áliti nefndar var bent á að
bestu leiðirnar væru að ná sam-
starfi við aðila og beita leið-
beinandi og hvetjandi stjórn-
tækjum. Ef það dygði ekki þyrfti
að vera hægt að beita þving-
unarúrræðum. Rætt var um
beitingu dagsekta og sjálf-
tökuúrræða. Þau gætu falist í
heimildum til að framkvæma
úrbætur eða að loka svæðum
sem þarfnast verndar. Síðast-
nefndu aðgerðinni má líkja við
heimildir Hafró til lokunar veiði-
svæða til verndar uppvaxandi
fiski. Einnig var talið að Land-
græðslan þyrfti að hafa heim-
ildir til að fjarlægja búfé sem
fer inn á friðuð svæði.
Heimild til að
loka svæðum
VILJA BEITTARI ÚRRÆÐI