Morgunblaðið - 10.06.2014, Qupperneq 16

16
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 10. JÚNÍ 2014
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
FréttastofaRíkis-útvarps-
ins hefur fjallað
allþétt um það í
fréttatímum sín-
um að undan-
förnu að Sérstakur saksókn-
ari, Ólafur Þór Hauksson,
hafi ekki vitað fyrr en eftir
uppkvaðningu dóms Héraðs-
dóms Reykjavíkur í svoköll-
uðu Aurum-máli að einn af
meðdómendum í málinu væri
bróðir Ólafs Ólafssonar at-
hafnamanns. Fjölmiðlar hafi
upplýst um þau tengsl.
Saksóknari segi að þau
tengsl skipti máli vegna þess
að Ólafur Ólafsson sé einn af
sakborningum í „Al Thani-
málinu“, þar sem m.a. reyni
á áþekk álitaefni og í fyrr-
nefnda málinu.
Í fréttum Ríkisútvarpsins í
gær segir (í útskrift á frétta-
vef RÚV): „Sverrir, sem er
prófessor í fjármálaverk-
fræði, tilkynnti tengslin til
aðaldómara málsins. Ekki
var talin ástæða til að upp-
lýsa sérstakan saksóknara
um þau. Sverrir segir málin
tvö aðskilin og að Ólafur eigi
engan þátt í Aurum málinu.“
„Bróðir minn tengist því á
engan hátt. Ég þekki ekki
nokkurn af þeim fjórmenn-
ingum sem voru ákærðir í
Aurum málinu, engan.“
Eftir umhugsun hafi hann
því ákveðið að taka að sér
starf meðdómanda. „Ég fór
til dómarans, Guðjóns St.
Marteinssonar, sagði honum
frá tengslum mínum. Hann
taldi að það væru ekki vand-
kvæði á því að ég tæki þetta
að mér.“
Sverrir segir að flestir viti
að þeir Ólafur séu bræður.
„Ég trúi því ekki í eina sek-
úndu að sérstakur saksókn-
ari hafi ekki vitað af mínum
tengslum strax í upphafi. Ef
hann vissi ekki af mínum
tengslum þá ber það vott um
afskaplega léleg og
yfirborðskennd vinnubrögð.
Mér finnst viðbrögð hans
hæpin og mér finnst þetta
bera vott um örvæntingar-
fullar og jafnvel óheiðar-
legar aðgerðir og hann gríp-
ur til þeirra á erfiðum tímum
þegar trúverðugleiki hans
stofnunar er eiginlega í mol-
um.“
Þessi frétt RÚV er fyrir
margra hluta sakir mjög
eftirtektarverð og réttlætir
fréttaflutning
þess af þessum
anga málsins, hafi
réttlætingar ver-
ið þörf.
Byrjun fréttar-
innar ber með sér
að meðdómandinn tilvonandi
gerir sér sjálfur grein fyrir
því að skipun hans er á gráu
svæði einmitt vegna tengsl-
anna við Ólaf Ólafsson. Hann
er jú sá þeirra bræðra sem
þekkir ákærðu í Aurum-
málinu betur en „flestir“.
Sverrir segir að eftir um-
hugsun hafi hann því ákveðið
að taka að sér starf meðdóm-
anda. „Ég fór til dómarans,
Guðjóns St. Marteinssonar,
sagði honum frá tengslum
mínum. Hann taldi að það
væru ekki vandkvæði á því
að ég tæki þetta að mér.“
Sverrir segir í sömu frétt
að „flestir viti að þeir Ólafur
séu bræður“. Það er nú svo.
Frásögn hans sjálfs ber það
með sér að dómaranum í
málinu virðist hafa verið
ókunnugt um þau tengsl þar
til Sverrir greindi honum frá
þeim, sem hann virðist hafa
talið óhjákvæmilegt. Aug-
ljóst má vera að fjölmiðlar
landsins hafi ekki verið á
meðal „flestra“ sem voru
handhafar þessarar vitn-
eskju. Allt er þetta mikið
umhugsunarefni. En þó eru
þau smá við hliðina á þeim
sem vakna þegar lokaorð
Sverris í fréttinni eru lesin.
Hann segist ekki trúa Sér-
stökum saksóknara „í eina
sekúndu“ þegar hann segist
ekki hafa vitað um umrædd
tengsl. Og dómarinn bætir
því við að hafi saksóknarinn
ekki vitað um tengslin beri
það vott um afskaplega léleg
og yfirborðsleg vinnubrögð.
Allt eru þetta fordæma-
lausar yfirlýsingar af hálfu
meðdómanda í máli sem að
auki er ekki víst að hafi
gengið götu dómskerfisins á
enda. En steininn tekur þó
fyrst úr þegar í ljós kemur að
Sverrir Ólafsson, einn af
dómurum í umræddu máli,
virðist hafa verið haldinn
ríkulegum fordómum í garð
ákæruvaldsins í þessu máli.
Um stöðu embættis Sérstaks
saksóknara er haft eftir hon-
um að „trúverðugleiki hans
stofnunar er eiginlega í mol-
um“. Allt er þetta mjög
óheppilegt og raunar með
nokkrum ólíkindum.
Fréttir RÚV
um einn anga
Aurum-málsins
fengu óvæntan
hápunkt í gær}
Fordæmalaus
uppákoma
S
tundum berast á ritstjórn Morg-
unblaðsins erindi fólks sem leitar
ásjár og umfjöllunar um stöðu sína
og í versta falli erfiðleika. Stundum
liggur fiskur undir steini og þarna
eru sögur sem vert er að segja, en stundum
fer betur að láta kyrrt liggja. Samtóna sögur
sjást stundum í ómælisdjúpi netheima eða
heyrast á förnum vegi og vissulega koma þær
við hjarta alls hugsandi fólks. Oft hef ég til
dæmis staldrað við frásagnir ungra mæðra,
kvenna sem eru í algjörri pattstöðu. Gjarnan
er þeirra félagslega bakland veikt, í mörgum
tilvikum hafa þær takmarkaða menntun og
starf samkvæmt því, eru með skuldir á bakinu
og búa í fokdýru leiguhúsnæði eða bæjar-
blokkum. Eru með kannski eitt, tvö og jafnvel
þrjú börn í skóla og líf þeirra stjórnast alfarið
af þörfum krakkanna. Pabbahelgarnar tíðkast jafnvel
ekki, því feðurnir eru mannleysur. Heilsa, andleg og lík-
amleg, er í stórhættu vegna álags og það er á þessum
heimilum sem mánaðarlaun hrökkva ekki til. Læknisferð
og lyfjakaup geta sett fjárhag heimilisins í uppnám.
Hér að framan er lýst tætingslegri tilveru, en svona
eru örlögin og blákaldur veruleikinn ótrúlega víða. Ég
óttast til dæmis að börn af þessum heimilum eigi mörg
hver þess engan kost á næstu vikum að fara í íþrótta-
skóla, á námskeið eða í sumarbúðir; þroskandi starf sem
er gaman að taka þátt í og raunar bráðnauðsynlegt. Og
aftur af mæðrunum. Þær puða þetta áfram, koma krökk-
unum á fætur á morgnana og eru svo á rúnt-
inum milli skóla, vinnnustaðar, Bónuss og
heimilis á fimmtán ára gömlum japönskum
smábílum sem keyptir voru í gegnum auglýs-
ingar á netinu.
Fyrir rúmri viku var mikið húllumhæ í til-
efni sjómannadagsins. Flotinn kom í land og
með sínum fjölskyldum gátu sjóarar gert sér
glaðan dag. Sjómenn, sem oftast hafa góðar
tekjur, eiga sannarlega skilið frí, púls-
vinnumenn sem eru langdvölum fjarri heim-
ilum sínum. Dagurinn vekur okkur til hugs-
unar um hetjur hafsins. Sömuleiðis er hið
besta mál að verkalýðurinn eigi 1. maí, svona
til að brýna járnið í baráttu fyrir réttlátu
samfélagi. En við þurfum fleiri merkisdaga í
almanakið og nú legg ég til – grínlaust – að
dagur einstæðra mæðra verði að veruleika.
Skv. tölum Hagstofu Íslands eru þessar konur 11.614,
það er fjölskyldur sem telja 29.346, sem eru 9% þjóð-
arinnar.
Dagur einstæðra mæðra er í sjálfu sér aukaatriði,
mikilvægast er að málefnið komist á dagskrá. Bless-
unarlega eru margar þessara kvenna í góðum málum en
aðrar á ísköldum klaka og börnin í stórhættu félagslega.
Úr því verður að bæta. Verkefnið er stórt en brýnt, net
velferðarinnar verða að ná til þess hóps. Þar þarf raun-
verulegar aðgerðir stjórnvalda, stéttarfélaga og annarra
sem vonandi gefa málinu gaum að þessum pistli sögðum.
sbs@mbl.is
Sigurður Bogi
Sævarsson
Pistill
Örlög og staða 11.614 kvenna
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
FRÉTTASKÝRING
Ómar Friðriksson
omfr@mbl.is
V
íða er pottur brotinn í
launa- og réttinda-
málum starfsfólks, ekki
síst í ört vaxandi veit-
inga- og gistihúsageir-
anum að mati forsvarsmanna stétt-
arfélaga.
Viðmælendur innan ASÍ segja af-
leitt að ekki skuli vera í gangi í sumar
sameiginlegt vinnustaðaeftirlit ASÍ
með Samtökum atvinnulífsins og Rík-
isskattstjóra líkt og verið hefur á
seinustu árum. Þar hafa skattyfirvöld
m.a. kannað skil á staðgreiðslu af
launum og tekjuskráningu og aðilar
vinnumarkaðarins launa- og réttinda-
mál, vinnustaðaskírteini o.s.frv. Mik-
ill vilji sé til að halda því áfram þar
sem vandamálin séu enn víða til stað-
ar og þá hafi menn í launþegahreyf-
ingunni vaxandi áhyggjur af bygg-
ingargeiranum, þar sem mikil upp-
bygging er hafin. Þegar megi sjá
merki um fjölgun erlendra starfs-
manna í byggingariðnaðinum.
Tryggvi Marteinsson, þjónustu-
fulltrúi hjá Eflingu stéttarfélagi, tek-
ur svo djúpt í árinni að segja að í
meirihluta tilvika fái starfsmenn í
veitingageiranum ekki rétt greitt fyr-
ir vinnu sína. Í mörgum tilvikum séu
laun undir lágmarkslaunum skv.
kjarasamningum en nokkur hundruð
mál af þessum toga koma til kasta fé-
lagsins á ári. „Það er mikill munur á
þessum geira og öðrum. 17-18% af
okkar félagsmönnum starfa í veit-
ingageiranum en hlutfall vangreiddra
launa þar er miklu hærra,“ segir
Tryggvi í samtali við Morgunblaðið.
Starfsgreinasambandið hefur sett í
gang átak undir yfirskriftinni „Þekk-
ir þú þinn rétt?“ til að vekja ungt fólk
til umhugsunar um réttindi sín á
vinnumarkaði. Í umfjöllun á vefsíðu
Eflingar í seinustu viku kemur fram
að jafnaðarkaup er ráðandi greiðslu-
fyrirkomulag í veitingageiranum.
Tryggvi segir fimmta hvern félags-
mann í Eflingu starfa í veitingageir-
anum en miklu meira en helmingur af
vinnu starfsmanna félagsins á hverju
ári sé til komið vegna launakrafna
þessa fólks. Ungt fólk er stór hluti
þeirra og margir skipta ört um vinnu.
„Það er mjög erfitt að ná utan um
þetta eða ná til þeirra,“ segir
Tryggvi. „Margir þeirra sem eru á
jafnaðarkaupi vinna eingöngu á
kvöldin og hvað er þá verið að jafna?“
Þorsteinn Víglundsson, fram-
kvæmdastjóri SA, segir að sameig-
inlega eftirlitsátakið hafi verið tíma-
bundið átak, sem var framlengt um
ár í senn og hefur ekki komið til end-
urnýjunar núna. „Við teljum hins
vegar að framhaldið á því sé fyrst og
fremst í höndum skattyfirvalda. Við
höfum sýnt ótvírætt fram á þann
árangur sem getur náðst með svona
eftiliti þ.e. með því að fara inn á stað-
ina og taka út starfsemina á hverjum
stað með tilliti til skattskila o.fl.
Það getur ekki verið okkar hlut-
verk til langframa að sinna slíku eft-
irliti,“ segir hann. Þorsteinn segir of
sterkt til orða tekið að um ófremdar-
ástand sé að ræða í veitingageir-
anum. „En það eru auðvitað alltaf
svartir sauðir í öllum atvinnugreinum
og menn hafa séð dæmi um slíkt en
ég held að langstærsti hluti veitinga-
húsa sé með sín mál í lagi og hafi
metnað til þess að hafa þetta í lagi.“
Segja víða brotið á
réttindum starfsfólks
Morgunblaðið/Eggert
Vöxtur Veitingageirinn vex ört samhliða fjölgun ferðamanna og fá stétt-
arfélög á sitt borð æ fleiri tilvik þar sem ekki hafa verið greidd rétt laun.
ASÍ, Samtök atvinnulífsins og emb-
ætti Ríkisskattstjóra standa ekki
saman að sérstöku eftirlitsátaki í
sumar gegn svartri atvinnu-
starfsemi eins og verið hefur á um-
liðnum árum.
Að sögn Skúla Eggerts Þórðar-
sonar ríkisskattstjóra verður emb-
ættið eftir sem áður með mikið eft-
irlit allt árið um kring og verður
mannaflinn tvöfaldaður yfir sum-
artímann.
„Það er alveg jafnmikill kraftur í
þessu og verið hefur en með öðrum
hætti en áður,“ segir Skúli Eggert.
„Nú er þetta orðið reglubundið
úthald allt árið um kring en við tvö-
földum mannaflann yfir sumarið.
Þetta verður ekki lengur unnið með
Alþýðusambandi Íslands og Sam-
tökum atvinnulífsins. Samtök at-
vinnulífsins tilkynntu okkur seint á
síðasta ári að það væru aðrar
áherslur hjá þeim og að þeir myndu
ekki vera með í þessu. Embættið er
því bara eitt í þessu.“
Að sögn ríkisskattstjóra eru um
þessar mundir fjórir starfsmenn
embættisins í eftirlitsátaki á Norð-
urlandi. „Þeir fara inn í fyrirtæki af
ýmsum gerðum og könnuð eru skil
á virðisaukaskatti og stað-
greiðslu,“ segir hann.
„Heilt yfir virðist ástandið vera
heldur betra en verið hefur und-
anfarin tvö ár. Skýringin á því kann
m.a. að vera fólgin í því hvað lögð
hefur verið mikil áhersla á þetta.
Það eru komin ný verkfæri til þess
að takast á við þá aðila sem fara
ekki að fyrirmælum sem þeim eru
gefin,“ segir hann. Sjónum er m.a.
beint að fyrirtækjum í ferðaþjón-
ustu en einnig að öðrum atvinnu-
greinum eins og verslun, þjónustu
og mannvirkjagerð.
„Alveg jafnmikill kraftur í
þessu og verið hefur“
GÓÐUR ÁRANGUR AF EFTIRLITI RÍKISSKATTSTJÓRA