Selfoss - 27.03.2014, Blaðsíða 14

Danskir dagar
Opið mán. - fös. kl. 7 - 17.30 lau. 8 - 16 sun. 9 - 16
Dönsk morgunbrauð
Dönsk rúgbrauð
Dönsk vínarbrauð
Danskt smurbrauð
Rjómakökur og margt fleira
14 27. MARS 2014
Af Gísla Konráðssyni
Árátta til skrifta loðir við Íslendinga, hefur lengi gert og óneitanlega verð-
ur tölvuriturum á árinu 2014
stundum hugsað til genginna
skrifara og fræðimanna, sem sátu
að skriftum undir skjáglugga eða
hálfloppnir við daufan týruloga á
þorra og góu. Gísli Konráðsson
var einhver mestur afkastamaður
á þessu sviði, „skrifaði upp hand-
rit, þýðir úr dönsku og tekur að
semja sjálfstæð verk þegar hann er
kominn yfir miðjan aldur“ segir Jón
Torfason sagnfræðingur um Gísla
þegar hann gaf út í þremur stórum
bindum Húnvetningasögu hans.
Gísli stundaði búskap í Hólminum
í Skagafirði fyrri hluta ævinnar en
réðst til Breiðfirðinga á seinni hluta
ævinnar, síðast út í Flatey þar sem
uppgangur í atvinnulífi og mennt-
um áttu góða samleið.
„Þegar Gísli fór til sjóróðra reri
hann oftast frá Álftanesi og kynnt-
ist þá Bessastaðamönnum“ segir
Jón ennfremur.„Lét Hallgrímur
Scheving Gísla skrifa upp fyrir sig
forn handrit, m.a. af lögbókum
og konungasögum. Vann Gísli að
þessu í landlegum en einnig tók
hann verkefni með sér norður.
Hallgrímur borgaði Gísla vel fyrir
uppskriftirnar og launaði honum
síðar enn frekar með því að styrkja
Konráð son hans til skólanáms á
Bessastöðum.“ Konráð varð síðar
einn Fjölnismanna.
Annar fræðimaður sem lagt hefur
rækt við rit Gísla Konráðssonar er
Torfi Jónsson frá Prestbakka. Hann
gaf út Syrpur tvær, aðra með sagna-
þáttum GK og hina með þjóðsög-
um frá hendi hans.
Norrænufræðingurinn og skáldið
Hannes Pétursson vitnar líka til
Gísla í eftirmála við bók sína Heim-
ildaþætti I Misskipt er mannanna
láni: „Söguþáttur reistur á heim-
ildasöfnun, heimildaþáttur, er ís-
lenskt ritform að því er helst verður
séð, íslenskt í líkingu við rímur til
að mynda. Það tók að myndast í
penna Gísla Konráðssonar fremur
en annarra manna, og virðist Gísli
hafa hugsað sér formið sem næst
því, að Íslendingaþættir hinir fornu
hefðu blandast annálum síðari
tíma, þjóðsögum, munnmælum og
sagnastíl Espólíns. Þaðan í frá hef-
ur ritformið, alþýðlegt í eðli sínu,
dafnað og auðgast að blæbrigðum
og aðferðum.“
Ættfaðir Blöndalsættar, Björn
Auðunarson kemur víða við sögu í
Húnavetningasögu GK og fer hér
á eftir kafli sem heitir
Útkoma Bjarnar Blöndals:
Björn Auðunarson Blöndal frá
Blöndudalshólum Jónssonar prests
frá Bergsstöðum Auðunarsonar
hafði út farið jafnframmi Gunn-
laugi Oddsyni og numið lög. Kom
hann út í þenna tíma og gjörðist
stiftamtmanns sveinn um hríð og
svo umboðsmaður hans. Var hann
og nýkominn og nefndist Moltke.
Kom hann eftir Kastenskjöld. Var
Björn danskur lagamaður eður
júristi sem kallað var. Verður mikið
síðan af honum að segja.
Var nú mikill orðasveimur um
héröð úr Húnaþingi um óöld ærna
fyrir stuldum og kvað Gísli Kon-
ráðsson síðan í fréttabréfi Tómasi
hreppstjóra á Nautabúi, úr Hraun-
um sunnan:
Heldur er válegt, hefjast stuldir,
hegnir ei þjófum lögmál gegna
losa um hurðir, hrista lása
hamaðir við það fjandagaman.
Mölva upp hús og sækja silfur,
sundur þekjur rífa stundum
synja eg ei, en margt til menja
morðvarg eigi þjóð að forðast.
Þá var og viðsjá mikil boðin að
kúga eigi menn til sagna ella að
hafa þröngvanir. Átti allt að fara
sem kurteislegast. Um það kvað
Gísli Konráðsson vísur nokkrar að
beiðni Espólíns sýslumanns og er
þetta upphaf að:
Meðan færa málapróf
meður lyndi hlýju
dómarar læri að þéra þjóf
það eru lögin nýju.
Og bætti Níels skáldi síðan við
þær.
Gísli Konráðsson fæddist 18.
júní 1787 á Völlum í Vallhólmi,
bjó með fyrri konu sinni, Efem-
íu Benediktsdóttur á Löngumýri,
Ytra-Skörðugili og Húsabakka og
voru leiguliðar alla tíð. Þau eign-
uðust 9 börn og komust 6 þeirra
til aldurs. Efemía lést 1847 og þá
flutti Gísli vestur til Breiðafjarðar
og settist loks að í Flatey. Guðrúnu
Arnfinnsdóttur, ungri konu, ættaðri
úr Grunnavík kvæntist Gísli vestra
og lifði hana einnig en Gísli lést
1877, nær níræður. Þau Guðrún
eignuðust son er lést í bernsku.
Hjálmholt í Flóa
Hjálmholt var það, bærinn sem við settum fram í síðasta blaði.
Fólk var fljótt að segja frá og fylgdu
sögur með. Meðal annars sú að ein-
hverjus sinni fyrir ekki alllöngu hafi
komið flokkur arkitekta sem taldi
að það þyrfti endilega að halda bæj-
arhúsinu við. Hugðust ábúendur
drífa í því. En þegar til kom ætluðu
menn að leggja 150 þúsund krónur
til endurrisu og varðveislu. Og þegar
framlagið reyndist ekki duga betur
en á nýja framhurð var hætt við.
Hjálmholt kemur líka við sögu
í Kambsráninu 1827. Þá sat sýslu-
maður Þórður Sveinbjörnsson þar.
Jón Helgason segir frá Kambsrán-
inu í Tímanum og segir að Þórði
hafi fylgt sú saga að faðir hans hefði
borið mykjuna af sjálfum sér á túnið
á Ytra Hólmi á Akranesi vestur í
móðuharðindunum. Þórður hafi
líka átt að hafa sagt er fyrirmenn
í héraði komu til hans og báðu
hann að hlífa þeim sem þóttu í
röð hinna betri bænda: „Ráttvís-
inni fullnægist og heimurinn fari
til fjandans.“ Þórður hafði þá látið
dóm ganga eftir þrjátíu mönnum
og veitt Kambránsmenn í net sitt,
segir Jón Helgason.
ÞHH
Þekkirðu bæinn?
Að þessu sinni birtum við mynd af bæ sem ekki hefur verið staðsettur. Mynda-
smiður er óþekktur. Hvaðan er
myndin og hvenær gæti hún ver-
ið tekin? Frekari upplýsingar um
byggingarsögu eða ábúenda væri
gaman að fá. Ef marka má undir-
tektir við síðustu mynd sem við
óskuðum eftir að væri borin kennsl
á erum við bjartsýn á lausn. Upp-
lýsingar eru vel þegnar, á ritstjóra
á torlakur@fotspor.is eða í síma
8942098. Þá má hafa beint sam-
band við Héraðsskjalasafn Árnes-
inga.
Úr Harð Haus (6)
Ingi Heiðmar Jónsson