Fréttir - Eyjafréttir - 16.07.1998, Qupperneq 4

CJiuLtLnc^
Ojstcecki tiL aá
atíast SÍáííCUUÍLL
Ljósmyndir: Sigurgeir Jónasson og Ómar Garðarsson
Prentvinnsla: Eyjaprent - Fréttir
Texti: Arnþór Helgason, Benedikt Gestsson og Ómar Garðarsson
Útlit og umbrot: Guðmundur Eyjólfsson
Þann 20. júlí næst komandi eru 30
ár frá því að vatnsleiðslan milli lands
og Eyja var vígð. Það voru merk
tímamót í sögu Vestmannaeyja og
stórt framfaraspor til betri lífshátta,
jafnt í atvinnu- og heilbrigðismálum.
Öflun neysluvatns í Vestmanna-
eyjum var löngum einn erfiðasti hjalli
sem Eyjamenn þurftu að yfirstíga til
þess að lífvænlegt væri í Vest-
mannaeyjum. Eyjamenn háðu því
margvíslega baráttu á þeim
vísgstöðvum. I heimildum frá fyrstu
árum 18. aldar getur séra Gizur
Pétursson um vatnsbunu í Klettshelli,
„að vídd sem hálftunnu sponsgat"
sem hins vegar fór á kaf á flóði.
Einnig nefnir hann svipaðar vatns-
uppsprettur undir Stórahöfða. Séra
Jón Austmann segir heimildum frá
1839 um „fagra vatnsæð, sem hefir
góðan smekki" í Klettsvíkinni. Einnig
nefnir hann vatn sem rennur úr kletti í
Eysteinsvík.
Þessar vatnsæðar voru hins vegar
ekki aðgengilegar og nýttust mönnum
engan vegin í daglegri lífsbaráttu.
Aðeins eitt vatnsból sæmilega gott er
frá náttúrunnar hendi hér í Eyju. Það
er vatnsbólið í Herjólfsdal, en það er
mjög takmarkað að vatnsmagni.
Einnig má nefna Vilpu sem ágætan
uppsprettubrunn. Menn grófu því
brunna nálægt húsum sínum til þess
að ná rigningarvatni, sem seig niður í
gegnum jarðveginn. Um eiginlegt
grunnvatn er því ekki að ræða vegna
þess hve undirstaða Eyjanna er mjög
sprungið hraun og vatn hripar fyrir-
stöðulítið í gegnum það. Þess vegna
tæmdust brunnarnir fljótt í frostum og
þurrkatíð og ekki annað fært en að
reiða vatn alla leið innan úr
Herjólfsdal.
Síðar fóru menn að safna vatni af
húsþökum í steinspeyptar þrær, eða
brunna sem Eyjamenn kölluðu. Með
auknunt kröfum um heilbrigðishætti
þótt þetta engan vegin fullnægjandi.
Einnig safnaðist olíusót og (áður
kolaryk) á húsþökin sem mengaði
vatnið.
Fram undir 1968 hafði mjög
miklum fiskiðnaði verið komið á fót í
Eyjum. Hann hafði að verulegu leyti
notast við klórhreinsaðan sjó til
fiskþvottar o.fl. Mikla tæringu stafaði
af þeirri notkun í vélum frystíhúsanna
og þótti ekki boðlegur þegar kröfur
jukust um aukið hreinlæti.
Arið 1964 var svo reynt að bora
eftirvatni. Taldarvorunokkrarlíkur
á að þar fyndist vatn í millilögum
basaltlaga. Það vatn sem fannst var
hins vegar nokkuð sjóblandað og
árangur Jressara boranna sem náðu allt
niður á 1565 metra dýpi bar ekki þann
árangur sem vonir manna voru
bundnar við. Talið er að jarðsig á
Vestmannaeyjasvæðinu valdi því að
áðumefnd millilög standist ekki
lengur á við sambærileg millilög uppi
álandi. Taliðvaraðnotamættiþetta
vatn í fyrirhugaða sundlaug, ef auka
mætti vatnsrennslið, þó að ekki væri
það neysluhæft. Einnig kornu upp
hug-myndir um að vinna vatn úr sjó
en kostnaður við slíkt þótti óheyri-
legur.
Þegar séð varð að engar af
framantöldum leiðum til vatnsöflunar
reyndust færar, eða hagkvæmar var
farið að kanna möguleikann að leiða
vatn frá meginlandinu út í Eyjar. Var
lagt í miklar undirbúningsrannsóknir
til að kanna hagkvæmni þess, en
niðurstöður þeirra leiddu til þess að
ákveðið var að leggja út í frakvæmdir
við vatnsleyðslu.
Þetta átak var talið óumflýjanlegt,
ef áframhaldandi uppbygging átti að
eiga sér stað í Vestmannaeyjum.
Islendingum, öðrum en Vestmanna-
eyingum hættir til að meta vatnið sem
næstum jafn sjálfsagðan hlut og
andrúmsloftið, þess vegna hafa
Vestmannaeyingar verið mjög
meðvitaðir um öflun neysluvatns svo
að byggð mætti blómstra í Eyjum.
Vatnið ofan af landi var tekið úr lind í
215 metra hæð í landi Syðstu-Merkur
undir Eyjafjöllum. Byggt er yfir
lindina, svo að útilokað er að
yfirborðsvatn eða óhreinindi komist í
vatnið. Vatnið er svo leitt í 250
millimetra víðum leiðslum 22 km
vegalengd til sjávar.
Vatnsskorturin heyrir nú fortíðinni
til, sem og önnur óárann sem talin var
standa búsetu í Eyjum fyrir þrifum,
eins og ginklofinn, verslunar-ein-
okunin, eldiviðarskorturinn og vöntun
haffærra skipa. Það er því ekkert til
fyrirstöðu að byggð geti blómstrað í
Vestmannaeyjum um ókomin ár.
Byggt á ræðu Magnúsar
Magnússonar fv. bæjarstjóra við
víxslu vatnslciðslunnar 20. iúlí
1968.
Unnið við lagningu leiðslunnar milli lands og Eyja. Næst á myndinni má sjá leiðsluna
hringaða upp um borð í skipinu.
Gunnar Marmundsson vélvirkja-
meistari og starfsmaður Bæjarveitna
Vestmannaeyja sér um viðhald og
eftirlit með vatnsleyðslu Vestmanna-
eyinga. Tilsjónarsvæði hans nær frá
upptökum vatnsins í Syðstu Mörk
undir Eyjafjöllum og nær niður að
dælustöð syðst á Landeyjasandi.
Leiðslan er tuttugu og tveggja
kílómetra löng og að mörgu að
hyggja varðandi viðhald hennar og
eftirlit ekki síður en þess búnaðar sem
dælustöðin hýsir. A þessunt tuttugu
og tveggja metra kafla verða flestar
bilanir á leiðslunni en Vestmanna-
eyingar verða þeirra sjaldnast varir.
Leiðslan liggur yfir gömlu Markar-
fljótsbrúnna og sandinn og það er
mikið verk að halda lögninni í
fullkomnu lagi. Einnig em kranahús á
leiðinni sem þarf að fylgjast með
„Það sem menn óttast aðallega er þó
stöðugt landbrot Markarfljóts og að
gamla brúin geti gefið sig. Einnig ef
sá mikli Suðurlandskjálfri kæmi sem
menn hafa verið að spá undanfarin á
léti á sér kræla. Það er þó enginn
ástæða til að óttast stóráföll. Það er
vel fylgst með leiðslunni og öllum
hugsanlegum uppákomum af hendi
náttúrunnar."
Gunnar segir í viðtali við Fréttir
haustið 1996 að stærsta bilun á
leiðslunni hafi orðið í febrúar 1988.
„Þá þurfti stórarvirkar vinnuvélar til
að brjóta 50 sm þykkan ís og veita
Alunum í nýjan faraveg til að komast
að biluninni. Þetta er í eina skiptið
sem Vestmannayjabær hefur orðið
vatnslaus vegna bilunar og vatnstank-
urinn við Löngulág tæmdist."
Astæðan fyrir því að dælustöðin var
reist á Landeyjasandi er fyrst og
fremst vegna þess að það þótti hag-
kvæmasti kosturinn. Mesta viðhaldið
við húsið sjálft er vegna sandfoks sem
oft getur orðið stórfenglegt. Getur oft
blásið hressilega í austanáttum og
hefur þurft að klæða austurgaflinn á
fimm ára fresti. Gunnar sér einn um
eftirlits- og viðhaldsstarfið og hann
finnur því tíl mikillar ábyrgðar. Þetta
er eina vatnsleiðsla sinnar tegundar á
íslandi og ekki hægt að leita til margra
Á myndinn hér að ofan sést
leiðslan lögð frá skipinu. Til
hægrierveriðaðdraga
leiðslunauppá
Landeyjasand
ef eitthver stór bilun verður, þó hefur
sonur hans og reyndar fjölskyldan öll
verið honum innan handar ef svo ber
undir. Eftirlit og viðgerðir standa þó
og falla með Gunnari og hann er á
vaktinni alla daga ársins, hvort sem
honum líkar betur eða verr.
Það er sjálfvirkt símboðakerfi sem fer
í gang ef eitthvað bilar og eini
möguleikinn til þess að stöðva við-
vörunarkerfið er að fara í dælustöðina.
Gunnar segir að helstu breytingamar
síðustu ára varðandi eftirlit sé aukin
sjálfvirkni. Ég get stjómað þrýst-
ingnum heiman að frá mér í
Hvolsvelli. Einnig er hægt að stjóma
þessu frá Bæjarveitunum og svo á
þennan venjulega handvirka hátt úr
dælustöðinni. Sjálvirknin gengur hins
vegar út á það að vatnshæðin í
tanknum í Vestmannaeyjum setur
dælumar af stað ef á þarf að halda."
segir Gunnar að lokum.