Fréttablaðið - 29.01.2014, Síða 20

KRÓNURNAR MÚRAÐAR INNI Rannsóknir í hagfræði hafa ekki með óyggjandi hætti náð utan um kostnaðinn við gjaldeyrishöft. Aðstæður eru ólíkar og samanburður torveldur. Það sem á við um Argentínu gildir kannski ekki fyrir Ísland.
Ég leyfi mér
að full-
yrða að ef
höftin verða
hér áfram
eftir 10 ár
eða 20 þá
verður starfsemi þessara
fyrirtækja í algjöru lágmarki.
Kröfur fjár-
festa eru
mjög oft þær
að starf-
semin verði
byggð upp
utan Íslands.
Þeir treysta
ekki rekstrarumhverfinu hér.
Þróunin
hér held
ég samt að
sýni það að
vissu leyti
að hægt
er að búa
til einhver
kerfi þar sem eru lögmætar
hjáleiðir frá höftum.
Í atvinnulífinu má greina vaxandi
áhyggjur af skaðsemi gjaldeyris-
hafta. Innan úr orkuiðnaði heyr-
ist að innan tíðar verði öll starf-
semi sem fara á fram utan land-
steinanna komin í erlend félög og
sama þróun virðist eiga sér stað
í öðrum þekkingariðnaði. Rætt
hefur verið um hættuna á eigna-
bólu og ljóst að viðvarandi höft
koma til með að skerða ávöxtun á
lífeyrissparnaði landsmanna. Út-
rásarmöguleikar fyrirtækja eru
verulega skertir og hlutabréfa-
markaður gagnast ekki nema að
hluta.
Þrátt fyrir allar þessar áhyggj-
ur er erfitt að sýna svart á hvítu
fram á skaðsemi haftanna, talið
í krónum og aurum.
„Lönd aðlagast höftum alveg
merkilega vel,“ segir Friðrik Már
Baldursson, prófessor við við-
skiptadeild Háskólans í Reykja-
vík. Því sé flóknara en að segja
það að ætla að áætla kostnað af
viðvarandi gjaldeyrishöftum.
„Í rannsóknum hafa verið gerð-
ar miklar tilraunir til að mæla
kostnað af gjaldeyrishöftum og
takmörkunum á fjármagnsflæði
og fjárfestingum. Og það hefur
ekki reynst auðvelt að finna ein-
hvern kostnað.“ Rannsóknirnar
segir hann að hafi að vísu mestan-
part beinst að þróunarlöndum, en
svo hafi komið fram greinar þar
sem niðurstöðurnar séu í þá átt að
áhrif hafta séu neikvæð.
| 4 29. janúar 2014 | miðvikudagur
FROSTI ÓLAFSSON
SVANA HELEN
BJÖRNSDÓTTIR
FRIÐRIK MÁR
BALDURSSON
Glötuð tækifæri mælast illa
Hér hefur verið byggð upp óþarflega mikil þolinmæði gagnvart gjaldeyrishöftum, segir Frosti Ólafsson, fram-
kvæmdastjóri Viðskiptaráðs. Friðrik Már Baldursson, hagfræðiprófessor við Háskólann í Reykjavík, segir lönd
aðlagast höftum merkilega vel. Önnur lögmál kunni þó að eiga við um þróuð ríki en gilda um þróunarlönd.
Málið hvorki klippt né skorið
„Málið er hins vegar oft sett fram
í almennri umræðu á þann hátt
að neikvæðar afleiðingar hafta
séu alveg borðleggjandi, en þær
eru það ekki, ef maður á að vera
alveg heiðarlegur.“ Friðrik segir
hins vegar vitanlega óskemmti-
legt að vera undir höftum, enda
brjóti þau til dæmis í bága við
ákvæði sem landið hefur undir-
gengist í sambandi við Evrópska
efnahagssvæðið og þar fram eftir
götum. „En þróunin hér held ég
samt að sýni það að vissu leyti að
hægt er að búa til einhver kerfi
þar sem eru lögmætar hjáleiðir
frá höftum.”
Friðrik Már segir hins vegar
vel mega vera að kostnaður fyrir
þróað ríki eins og Ísland sé meiri
en fyrir þau lönd sem oftast er
horft til þegar áhrif gjaldeyr-
ishafta eru metin. „Oft á tíðum
er bara verið að hugsa um höft
á innflæði, beinar fjárfestingar
og svo framvegis. Hér er þetta
kannski öðruvísi og sér í lagi
gagnvart alþjóðlegum fyrirtækj-
um eins og Össuri og öðrum sem
kvarta sáran undan höftunum,
þrátt fyrir hjáleiðir sem eru til
staðar.“
Málið segir Friðrik því ekki
eins klippt og skorið og marg-
ur vilji vera láta. Við bætist svo
margvíslegur kostnaður sem erf-
itt sé að mæla. „Það er erfitt að
mæla kostnað við hluti á borð við
spillingu, án þess að ég vilji gera
því skóna að við þjáumst mikið
af henni,“ segir hann þótt spill-
ing embættismanna kunni að
vera fyrirferðarmeira vandamál
í öðrum löndum sem horft hefur
verið til. „Ég hef enga trú á að það
sé stórt mál hér.“ Að auki fari svo
óskapleg orka í að finna leiðir til
að komast í kring um gjaldeyris-
höftin. „Hagnaðarmöguleikar í
kring um bilið milli opinbers og
óopinbers gengis bjóða upp á að
menn láti reyna á höftin.“ Friðrik
áréttar að hann sé langt í frá ein-
hver talsmaður hafta eða áhuga-
maður um áframhaldandi höft.
„Ég er ekki hrifnari af þeim en
nokkur annar. En fræðin hafa átt
í vandræðum með að sýna fram á
kostnaðinn við þau.“
Í fyrri umfjöllun um gjaldeyr-
ishöft hefur þó verið sýnt fram á
dæmi þar sem skatttekjur glat-
ast. Til dæmis hafi erlent fyrir-
tæki mögulega áður getað fært fé
úr íslensku útibúi, en það sé ekki
hægt í umhverfi hafta. Í staðinn
flytji félagið tekjur af fjárfesting-
um sínum beint úr landi og greiði
af þeim skatt erlendis. Þá hefur
verið bent á þá þróun hjá sprota-
fyrirtækjum í hugbúnaðariðnaði
að þau færi sig fremur úr landi
með einhverjum hætti. Sömu sögu
segir viðmælandi blaðsins í orku-
geiranum sem kýs að láta nafns
síns ekki getið. Viðbúið sé að í
áframhaldandi höftum verði öll
Í grein sem hagfræðiprófessorarnir Friðrik
Már Baldursson og Richard Portes skrifuðu
um gjaldeyrishöftin undir lok síðasta árs
segja þeir Ísland standa frammi fyrir erfiðu,
en ekki óyfirstíganlegu, vandamáli við að
gera upp bú föllnu bankanna og aflétta gjald-
eyrishöftunum.
„Mikið er undir. Mikilvægt er, fyrir sakir
efnahagslegrar farsældar landsins í framtíð-
inni, að aflétta á endanum gjaldeyrishöftum.
Þetta verður hins vegar að gera án þess að
ógna fjármálastöðugleika og getu landsins til
að standa undir skuldum sínum. Jafnvel þótt
höftin séu skaðleg, þá er ávinningurinn af því
að aflétta þeim líklegur til að vera mun minni
en kostnaðurinn í kjölfar snemmbærrar
afléttingar skorða á flæði fjármagns úr landi,“
segja þeir, bæði í grein sem birtist í Capital
Markets Law Journal í byrjun þessa árs og í
grein sem birtist á vef VOX í nóvember í fyrra.
Hagfræðingarnir segja að þótt dæmi finn-
ist um að ný gjaldeyrishöft hafi skaðleg áhrif
í því að skerða hagvöxt þá sé þau áhrif síður
að finna á Íslandi strax í kjölfar kreppu, um
leið og auðvelt sé að sjá fyrir hversu skaðlegt
væri að fella niður höftin án þess að taka á
fyrirliggjandi vandamálum. „Af því leiðir að af
Íslands hálfu er þolinmæði óhemjumikilvæg.“
ÞOLINMÆÐI SKIPTIR HÖFUÐMÁLI
RICHARD PORTES
EFNAHAGSMÁL
Óli Kristján Ármannsson
olikr@frettabladid.is