Skessuhorn - 06.01.2010, Qupperneq 18

18 MIÐVIKUDAGUR 6. JANÚAR
Heilsan
Hollt matar æði og nóg hreyf ng!
Í Kast ljósi
Sjón varps ins
var ný lega at-
hygli vert við-
tal við Lou-
is Ign ar ro,
pró fess or í lyfja fræði Lækna skóla
Kali forn íu há skóla í Los Ang el es,
en hann hlaut Nóbels verð laun in í
lækn is fræði, á samt tveim ur fé lög-
um sín um fyr ir að upp götva eig in-
leika gass ins nít ur móoxíðs í lík am-
an um (á máli efna fræð inn ar: NO)
en það spil ar einmitt stórt hlut-
verk í að fyr ir byggja hjarta sjúk-
dóma. Nóbels verð laun eru að eins
veitt fyr ir upp götv an ir sem hafa
veru lega þýð ingu fyr ir mann kyn-
ið í heild og ég tel því mik il vægt
að gera efn inu nokk ur skil, fyr ir þá
sem misstu af við tal inu. Boð skap-
ur pró fess ors ins eru á kaf lega skýr.
Við ráð um mjög miklu um lífslík-
ur okk ar, líf og líð an. Full yrt er
að hægt sé að út rýma um 90 pró-
sent hjarta sjúk dóma ein ung is með
breyttu matar æði og hreyf ingu en
um þriðja hvert dauðs fall í heim-
in um má rekja til þess ara þátta.
Við eig um einn lík ama og eitt líf
og eig um auð vit að að bera virð-
ingu fyr ir því sem okk ur var gef-
ið. Á líf og líð an okk ar get um við
haft mik il á hrif með hollu matar-
æði og hreyf ingu.
Um ára bil hafa vís inda menn
leit að að lyf inu sem stuðl ar að
lengra lífi. Lík legt er að leit in hafi
skil að góð um ár angri því vís inda-
menn, und ir for ystu Ign ar ro, hafa
sýnt fram á að hollt matar æði,
þ.á.m. fiskneysla, og reglu leg ar og
nokk uð stíf ar lík ams æf ing ar hafa
hvað mest á hrif á magn efn is ins
nit uroxíðs í lík am an um. Talið er
að nit uroxíð sé einn helsti þátt ur-
inn í stjórn blóð þrýst ings, en efn ið
veld ur æða víkk un og eyk ur blóð-
flæði til út lima. Það get ur líka taf ið
fyr ir æða kölk un, sem er ferli sem
hefst með því að fitu skell ur setj ast
inn an á æða vegg ina, valda þreng-
ingu þeirra, geta með því hækk-
að blóð þrýst ing og leitt til heila-
blóð falls eða hjarta á falls. Ríf lega
60% fólks deyr úr hjarta- og æða-
sjúk dóm um og eru þeir al geng asta
dán ar or sök in hjá fólki. Nit uroxíð
er þó ekki nýtt af nál inni því að til
eru nokk ur marg reynd blóð þrýst-
ings lyf sem gefa frá sér þetta efni,
þar á með al lyf in Ni tromex, Imd-
ur, Ismo og Sor bangil. Öll verka
þau æða víkk andi. Hollt matar-
æði hef ur mik il á líf og líð an. Fisk-
ur er t.a.m. mun auð ugri af ó mett-
uð um (holl um) fitu sýr um, held-
ur en nauta-, lamba-, eða svína-
kjöt, sem hef ur að geyma ó holl ari
fitu. Ó holl fita (mett uð fita)er sú
sem er á föstu formi í ís skápn um,
en holl fita er sú sem er í fljót andi
formi. Sú ó holla stuðl ar að nið ur-
broti nit uroxíðs en ó mett aða fit-
an, sú holla, kem ur í veg fyr ir eyð-
ingu þess.
Hlut verk andox un ar­
efna og hreyf ing ar
Andox un ar efni eru orð ið vin-
sælt hug tak í dag, en það eru efni
sem er að finna í mikl um mæli í
græn meti og á vöxt um. Andox un-
ar efni skipta heils una miklu máli
því þau geta fyr ir byggt svo kall-
aða á lags streitu, sem aft ur get-
ur vald ið ýms um sjúk dóm um,
svo sem krabba meini. Andox un-
ar efni stuðla einnig að varð veislu
nit uroxíðs og þol þjálf un er lík lega
á hrifa mesta leið in til að lík am inn
fram leiði nóg af efn inu. Pró fess-
or Ign ar ro tel ur að í meira en 90%
til vika get um við sjálf haft á hrif
á fram gang hjarta- og æða sjúk-
dóma, með hollu matar æði, reglu-
legri hreyf ingu og heil brigð um
lifn að ar hátt um, og ef all ir tækju
sig á væri inn an fárra ára hægt að
út rýma nán ast hjarta- og æða sjúk-
dóm um. Þetta gæti með öðr um
orð um lengt líf 60% jarð ar búa.
Hjarta- og æða sjúk dóm ar eru
stærsta heil brigð is vanda mál ið í
iðn vædd um lönd um og af þeirra
völd um veik ist fólk al var lega eða
deyr fyr ir ald ur fram. Kostn að ur
sam fé lags ins við þessa sjúk dóma
er mjög mik ill og kem ur þar margt
til. Stærstu þætt irn ir eru vinnu tap,
trygg ing ar, sjúkra húss lega, að-
gerð ir og lyf. Það er því til mik ils
að vinna ef hægt er að beita fyr ir-
byggj andi að gerð um.
Har ald ur Á Sig urðs son, lyfja fræð-
ing ur hjá Lyf og Heilsu Akra nesi.
Nefnd um lista manns-
íbúð ina í húsi Vatna safns ins
í Stykk is hólmi hef ur út hlut-
að rit höf und un um Odd nýju
Eir Æv ars dótt ur og Þór dísi
Björns dótt ur í búð inni í þrjá
mán uði hvor um rit höf undi
á þessu ári. Veru í í búð inni
fylgja laun til handa rit höf-
und un um með an á dvöl-
inni stend ur frá banda rísku
stofn un inni Ann en berg.
Á ný liðnu ári dvaldi ljóð-
skáld ið og þýð and inn Ósk-
ar Árni Ósk ars son í í búð inni í hálft
ár en nefnd in hef ur í búð ina til ráð-
stöf un ar í hálft ár hverju sinni. Þess
á milli get ur Stykk is hólms bær út-
hlut að í búð inni en í þeim til fell um
fylgja ekki laun með held ur fyrst og
fremst gott at læti í ró og næði auk
góðs út sýn is.
hb
Bók in barna- og ung linga fræðsla
í Mýra sýslu 1880-2007 eft ir Snorra
Þor steins son kom út skömmu fyr ir
jól. Í bók inni er rak in saga fræðsl-
unn ar og mið að við 1880 en þá
tóku gildi lög um upp fræðslu barna
í skrift og reikn ingi. Haust ið 1908
hófst hins veg ar op in ber barna-
fræðsla í Borg ar hreppi og Hraun-
hreppi og árið eft ir var fast ur barna-
skóli stofn sett ur í Borg ar nesi. Um
svip að leiti urðu svo til far skól ar í
flest um hrepp um sýsl unn ar. Hélst
sú til hög un þar með nokkrum til-
brigð um til hausts 1954 að heima-
vist ar skóli fyr ir sýsl una alla utan
Borg ar ness tók til starfa að Varma-
landi.
Í inn gangi bók ar inn ar seg ir m.a.
að mark mið ið með henni sé að gefa
yf ir lit um fræðslu barna í sýsl unni
frá 1880, leita svara við spurn ing-
unni um á hrif og ár ang ur þeirra
laga og hvern ig sveit ar fé lög, kirkja
og rík is vald brugð ust við. Einnig að
velta upp spurn ing um um á hrif laga
um fræðslu barna 1907, við brögð
íbúa og ráða manna við þeim, en
einnig hvaða á hrif þjóð fé lags- og
fjár hags þró un hafði á fram kvæmd
þeirra og hverju ný og breytt lög
ork uðu að koma fram. Þá seg ir að
til urð þess ar ar bók ar megi rekja
aft ur til árs ins 2005 að sveit ar stjórn
Borg ar byggð ar á kvað að ráð ast í
þetta verk efni og skipa rit stjórn.
Frá upp hafi hafa Flemm ing Jes-
sen, Hilm ar Már Ara son, Ingi björg
Dan í els dótt ir og Krist ín R. Thor-
laci us skip að hana en fyrsta verk
nefnd ar inn ar var að ráða Snorra
Þor steins son til að skrá sög una.
Snorri var þrjú ár að afla gagna
og skrá sög una og skil aði hann
fyrsta hand riti í árs byrj un 2008 en
fylgdi síð an hand rit inu eft ir til loka.
Það er bóka for lag ið Upp heim ar
sem gef ur bók ina út.
hb
„Nú líð ur að því að nýtt að al-
skipu lag Borg ar byggð ar verði aug-
lýst form lega. Þetta verð ur í þriðja
og síð asta skipt ið sem í bú um gefst
tæki færi til að koma á fram færi at-
huga semd um við skipu lags til-
lög una. Síð asta vor var skipu lag-
ið kynnt á fimm í búa fund um um
allt sveit ar fé lag ið og fólk hvatt til
að koma með ó form leg ar at huga-
semd ir. Úr þess um at huga semd um
var unn ið og síð an var skipu lag-
ið kynnt lög form leg um um sagn ar-
að il um en jafn framt var tek ið við
skrif leg um at huga semd um íbúa.
Nú hef ur ver ið unn ið úr þeim at-
huga semd um,“ seg ir Torfi Jó hann-
es son for mað ur skipu lags nefnd-
ar. Hann seg ir að nú sé kom ið að
síð asta aug lýs inga tíma bil inu en það
hefj ist á næstu vik um og standi í
rétta tvo mán uði. „Hver sem er get-
ur gert at huga semd ir við skipu lag-
ið á þess um tíma og ber sveit ar fé-
lag inu að svara öll um at huga semd-
um skrif lega með rök stuðn ingi. Að
því loknu verð ur ósk að stað fest ing-
ar um hverf is ráð herra og skipu lag ið
tek ur gildi.“
Torfi seg ir að að al skipu lag ið sé
nið ur staða mik ill ar vinnu. „Grein-
ar gerð skipu lags ins er tæp ar 100
blað síð ur auk um hverf is skýrslu.
Þess um skýrsl um fylgja þrjú þema-
kort ( göngu- og reið leið ir, vernd-
uð svæði, ó byggð svæði) og fimm
þétt býl iskort (Borg ar nes, Bif-
röst, Hvann eyri, Klepp járns reyk ir,
Reyk holt og Varma land).“
Í bú ar Borg ar byggð ar eru hvatt-
ir til að fara inn á vef inn www.
landlinur.is og kynna sér grein ar-
gerð ina og kort in. Þeim sem ekki
geta nálg ast gögn in á vefn um er
bent á að hafa sam band við starfs-
fólk í Ráð húsi sveit ar fé lags ins.
mm
Mæðra styrks nefnd Akra-
ness og Vest ur lands fékk á Þor-
láks messu af hent ar 200 þús und
krón ur að gjöf frá sjálf stæð-
is kon um á Akra nesi. Á með-
fylgj andi mynd er Guð rún Elsa
Gunn ars dótt ir for mað ur Bár-
unn ar og Aníta Björk Gunn-
ars dótt ir sem tók við gjöf inni
fyr ir hönd Mæðra styrks nefnd-
ar. Gjöf in er af rakst ur söfn un-
ar inn ar Tök um hönd um sam-
an - styðj um barna fjöl skyld ur
í vanda, sem lauk skömmu fyr-
ir jól. Sjálf stæð is kon ur um land
allt vilja senda öll um þeim sem
styrktu söfn un ina bestu þakk ir
fyr ir fram lag þeirra í þágu þessa
góða mál efn is.
mm
Átta heil brigð is stofn an ir á
Vest ur landi og norð vest an-
verðu land inu voru nú um ára-
mót in sam ein að ar und ir Heil-
brigð is stofn un Vest ur lands.
Hin nýja stofn un hef ur nú gert
samn ing um að tengj ast yfir
víð net hjá Sím an um. Þetta ger-
ir henni kleift að samnýta upp-
lýs inga kerfi sín og ná fram tals-
verðri hag ræð ingu. Að sögn
Guð jóns S. Brjáns son ar, fram-
kvæmda stjóri Heil brigð is stofn-
un ar Vest ur lands er ör yggi
gagna gríð ar lega mik il væg ur
þátt ur í starf sem inni. „Nú fara
gagna flutn ing ar Heil brigð is stofn-
un ar Vest ur lands um einn mið-
læg an gagna þjón og með því fæst
einnig um tals vert hag ræði sem felst
með al ann ars í því að hafa alla að-
gangs stýr ingu mið læga.“
Sæv ar Freyr Þrá ins son, for stjóri
seg ir Sím ann bjóða upp á sér sniðn-
ar lausn ir fyr ir heil brigð is geir ann
og seg ir hann á nægju legt að Heil-
brigð is stofn un Vest ur lands skuli
ætla að nýta þá tækni sem fyr ir tæk-
ið býð ur.
mm
Horft yfir hér að ið. Ljósm. Þor gerð ur Gunn ars dótt ir.
Að al skipu lag Borg ar­
byggð ar í aug lýs ingu
Út sýn ið er ekki ama legt frá lista manns í búð inni í
Vatna safn inu.
Rit höf und ar í lista manns­
í búð í Hólm in um
Sæv ar Freyr Þrá ins son, for stjóri Sím ans og
Guð jón S. Brjáns son, fram kvæmda stjóri Heil­
brigð is stofn un ar Vest ur lands við und ir rit un
samn ings ins.
Sím inn þjón ar nýrri
heil brigð is stofn un
Sjálf stæð is kon ur styrktu
Mæðra styrks nefnd
Rit nefnd in og nokkr ir full trú ar þeirra sem styrktu út gáf una á samt Snorra Þor­
steins syni höf undi lengst til hægri. Mynd in er tek in á form leg um út gáfu degi bók­
ar inn ar 22. des em ber sl.
Bók um barna­ og ung linga­
fræðslu í Mýra sýslu