Vísbending - 21.10.2010, Blaðsíða 2

2 V í s b e n d i n g • 3 5 . t b l . 2 0 1 0
framhald af bls. 1
Mynd 3. Raunhækkun launatekna alls hjá
hjónum 1995-2009
Mynd 2. Þróun Gini-stuðuls af launatekjum
hjóna 1995-2009
Gini-stuðullinn
Langalgengast er að nota svonefndan
Gini-stuðul til þess að meta launamun.
Gini-stuðullinn er tala á milli 0 og 1.
Þeim mun nær núlli sem hann er, því
meiri er jöfnuðurinn. Stuðull nálægt
einum sýnir mikinn ójöfnuð. Því hef-
ur verið haldið fram að Gini-stuðullinn
hafi farið hækkandi hér á landi undanfar-
inn áratug. Útreikningar sýna að þetta
er rangt hvað varðar laun hjóna, en hins
vegar hefur stuðullinn vegna fjármagns-
tekna hækkað á sama tíma og þær verða
umtalsverður tekjupóstur. Hér er miðað
við jöfnuð meðal hjóna. Tekjudreifingin
er meiri ef litið er á einstaklinga sem ekki
eru í sambúð, meðal annars vegna þess að
í þeim hópi eru fleiri námsmenn sem eru
oft tekjulitlir. Í Vestur-Evrópu hafa rann-
sóknir bent til þess að Gini-stuðull milli
0,24 til 0,36 sé venjulegur þegar skoð-
aðar eru launatekjur. Að vísu verður sem
fyrr segir að hafa ákveðinn fyrirvara á því
þegar bornir eru saman stuðlar milli landa
og er því fremur um vísbendingu að ræða
en nákvæma tölu. Í Bandaríkjunum hefur
ójöfnuðurinn verið meiri, eða um 0,4 til
0,45.
Þegar við skoðum þróun Gini-stuðuls
á Íslandi fyrir launatekjur hjóna á 15 ára
tímabili frá 1995 til 2009 sést að hann
hefur verið afar stöðugur rétt neðan við
0,27. Lægst fór hann í 0,260 og hæst í
0,279 (sjá mynd 2). Launatekjumunur
fer því alls ekki vaxandi á þessu tímabili
þvert á umræðuna í þjóðfélaginu. Það er
auðvitað alvarlegt mál, ef umræða um svo
mikilvægt mál byggir ekki á staðreyndum
eða á misskilningi manna á staðreyndum.
Heildarlaunatekjur minnka að raunvirði á
síðustu tveimur árum (sjá mynd 3). Það
er athyglisvert að heildarlaunatekjur bæði
aukast og minnka að raunvirði en samt
helst tekjuskiptingin svipuð á tímabilinu.

Fjármagnstekjur
Sams konar útreikningar og hér að fram-
an um fjármagnstekjur sýna að árið 1995
fengu tekjuhæstu fimm prósentin 42,1%
af fjármagnstekjunum en sambærilegur
hópur fékk 55,7% af fjármagnstekjunum
árið 2008. Þetta hlutfall hefur sveiflast
miklu meira á undanförnum árum og
hæst farið í 79,4% árið 2007, en var lægst
42,1% árið 1995.
Fjármagnstekjur hafa hækkað mjög
mikið síðan 1995. Þá voru þær um 2%
sem hlutfall af launatekjum en árið 2008
var þetta hlutfall 27%. Það lækkaði árið
2009 í 18%. (Sjá mynd 4). Fjármagns-
tekjur skiptast mjög ójafnt og ójöfnuður-
inn óx ár frá ári. Mestur varð hann árið
2007. Á mynd 1 sést að Gini-stuðullinn
er í tæplega 0,84 árið 2007 og hafði verið
sé venjulegur þegar skoðaðar eru launatekjur. Að vísu verður sem fyrr segir að hafa
ákveðinn fyrirvara á því þegar bornir eru saman stuðlar milli landa og er því fremur um
vísbendingu að ræða en nákvæma tölu. Í Bandaríkjunum hefur ójöfnuðurinn verið meiri,
eða um 0,4 til 0,45.

Mynd 2. Þróun Gini-stuðuls af launatekjum hjóna 1995-2009

Þessi mynd er stækkun úr mynd 1 af Gini-stuðli vegna launatekna. Hún ýkir muninn á
þröngu bili. Heimild: rsk.is, útreikningar Vísbendingar.

Mynd 3. Raunhækkun launatekna alls hjá hjónum 1995-2009

Þessi mynd er stækkun úr mynd 1 af Gini-stuðli vegna launatekna. Hún ýkir muninn á þröngu bili.
Heimild: rsk.is, útreikningar Vísbendingar.
Mynd 3. Raunhækkun launatekna alls hjá hjónum 1995-2009

Heimild: rsk.is, útreikningar Vísbendingar.

Þegar við skoðum þróun Gini-stuðuls á Íslandi fyrir launatekjur hjóna á tólf ára tímabili
frá 1996 til 2009 sést að hann hefur verið afar stöðugur rétt neðan við 0,27. Lægst fór
hann í 0,260 og hæst í 0,279 (sjá mynd 2). Launatekjumunur fer því alls ekki vaxandi á
þessu tímabili þvert á umræðuna í þjóðfélaginu. Það er auðvitað alvarlegt mál ef umræða
um svo mikilvægt mál byggir ekki á staðreyndum eða á misskilningi manna á
staðreyndum. Heildarlaunatekjur minnka að raunvirði á síðustu tveimur árum (sjá mynd
3). Það er athyglisvert að heildarlaunatekjur bæði aukast og minnka að raunvirði en samt
helst tekjuskiptingin svipuð á tímabilinu.

Fjármagnstekjur

Sams konar útreikningar og hér að framan um fjármagnstekjur sýna að árið 1995 fengu
tekjuhæstu fimm prósentin 42,1% af fjármagnstekjunum en sambærilegur hópur fékk
55,7% af fjármagnstekjunum árið 2008. Þetta hlutfall hefur sveiflast miklu meira á
undanförnum árum og hæst farið í 79,4% árið 2007, en var lægst 42,1% árið 1995.
Fjármagnstekjur hafa hækkað mjög mikið síðan 1995. Þá voru þær um 2% sem hlutfall af
launatekjum en árið 2008 var þetta hlutfall 27%. Það lækkaði árið 2009 í 18%. (Sjá mynd
4). Fjármagnstekjur skiptast mjög ójafnt og ójöfnuðurinn óx ár frá ári. Mestur varð hann
árið 2007. Á mynd 1 sést að Gini-stuðullinn er í tæplega 0,84 árið 2007 og hafði verið
Heimild: rsk.is, útreikningar Vísbendingar.
yfir 0,8 þrjú ár í röð. Árið 2008 lækkaði
Gini-stuðullinn hins vegar niður undir
0,68 í 0,63 árið 2009. Það er svipuð tala
og árið 1999. Allt tímabilið sem hér er
skoðað hafa fjármagnstekjur skipst u
ójafnar en laun.
Meginástæðan fyrir auknum fjár-
magnstekjum var sú að arðgefandi eignir
uxu gífurlega á undanförnum árum fram
að hruni. Fjármagnstekjurnar skiptast
ójafnt vegna þess að eignaskiptingin er
mjög ójöfn, en á árunum 2000 til 2007
urðu örfáir menn afar ríkir. Það er athygl-
isvert að fjármagnstekjur allra hópa nema
þess efnamesta jukust árið 2008. Þetta má
skýra með tvennu. Verðbólga var mikil
árið 2008 og nafnvextir því háir. Auk þess
færðust vextir af bankabókum nú sjálf-
krafa yfir á framtal. Árið 2009 minnk-
uðu hins fjármunatekjur allra hópa, mest
þeirra sem mest fengu. Almenna lækkunin
skýrist af vaxa- og verðbólgulækkun, en
hjá tekjuhæstu hópunum hefur það mest
að segja að söluhagnaður af eignum og
arður voru lítil árið 2009. Reyndar vant-
ar í þetta yfirlit gífurlegt tap af eignum,
einkum hlutabréfum sem urðu verðlaus.
Slíkt tap er ekki fært inn á skattframtal.
Skatttekjur ríkisins af fjármunatekjum
eru m minni en áður þ átt fyrir að fjár-
magnstekjuskattur hafi verið hækkaður
í 18%. Nú á enn að hækka skattinn, en
líklegt er að hann gefi enn minni tekjur,
einkum þar sem verðbólguframlag verður
mun minna árið 2010 en árin á undan.
Vilhjálmur Bjarnason hefur sýnt fram á
það að með hækkandi fjármagnstekju-
skatti má jafna honum við eignaupptöku
því að fjármagnseigendur ná ekki raun-
vöxtum á eign sína.
Gini og Lorenz
Gini-mælikvarðinn á sé ákveðna mynd-
ræ a samsvörun sem nefnist Lorenz-kúrf-
an. Hún sýnir hve stór hluti einstaklinga
fær ákveðinn hluta teknanna. Ef fullkom-
inn jöfnuður ríkir er hún bein lína með
45 gráðu halla. Fullkominn ójöfnuður
birtist í því að kúrfan er flöt framan af en
stekkur svo upp í lokin.