Vísbending - 21.10.2010, Blaðsíða 3

Gini og Lorenz

Gini-mælikvarðinn á sér ákveðna myndræna samsvörun sem nefnist Lorenz-kúrfan. Hún
sýnir hve stór hluti einstaklinga fær ákveðinn hluta teknanna. Ef fullkominn jöfnuður
ríkir er hún bein lína með 45 gráðu halla. Fullkominn ójöfnuður birtist í því að kúrfan er
flöt framan af en stekkur svo upp í lokin.

Mynd 5. Lorenenz-kúrfa sem sýnir dreifingu launa og fjármagnstekna árið 2009

Heimild: rsk.is, útreikningar Vísbendingar.

Á mynd 5 sjáum við hvernig launatekjur annars vegar og fjármagnstekjur hins vegar
endurspeglast á Lorenz-kúrfu fyrir árið 2009. Launatekjurnar eru tiltölulega nálægt beinu
línunni og mynda fallegan feril meðan fjármagnstekjurnar skiptast mun ójafnar og
ferillinn er klunnalegur. Ójöfnuðurinn þar er vissulega mjög mikill. Gini-stuðullinn svarar
til flatarmálsins á milli kúrfunnar og beinu línunnar.

Líður einhverjum betur núna?

Útreikningarnir hér að framan sýna svo að ekki verður um villst að á Íslandi er
launaskipting svipuð frá ári til árs og þó að einstaka menn hafi fengið mjög há laun
bendir ekkert til þess að stórir hópar sigli hraðbyri framúr öðrum þjóðfélagsþegnum í
launum. Skattþrepum í tekjuskatti hefur verið fjölgað í fjögur, auk þess sem vaxta- og
barnabætur gera það að verkum að jaðarskattar á ákveðna hópa eru mjög háir. Stjórnvöld
ræða nú um að eyða öllum hvata til þess að fólk auki við tekjur sínar með því að afskrifa
V í s b e n d i n g • 3 5 . t b l . 2 0 1 0 3
framhald á bls. 4
Mynd 4. Hlutfall fjármagnstekna af launum
1995-2009
Mynd 5. Lorenenz-kúrfa sem sýnir dreifingu
launa og fjármagnstekna árið 2009
Myndin sýnir að fjármagnstekjur verða sífellt hærra hlutfall af launum fram til ársins 2008. Heimild: rsk.
is, útreikningar Vísbendingar.
Heimild: rsk.is, útreikningar Vísbendingar.
Á mynd 5 sjáum við hvernig launa-
tekjur annars vegar og fjármagnstekjur hins
vegar endurspeglast á Lorenz-kúrfu fyrir
árið 2009. Launatekjurnar eru tiltölulega
nálægt beinu línunni og mynda fallegan
feril meðan fjármagnstekjurnar skiptast
mun ójafnar og ferillinn er klunnalegur.
Ójöfnuðurinn þar er vissulega mjög mik-
ill. Gini-stuðullinn svarar til flatarmálsins á
milli kúrfunnar og beinu línunnar.
Líður einhverjum
betur núna?
Útreikningarnir hér að framan sýna svo að
ekki verður um villst að á Íslandi er launa-
skipting svipuð frá ári til árs og þó að
einstaka menn hafi fengið mjög há laun
bendir ekkert til þess að stórir hópar sigli
hraðbyri framúr öðrum þjóðfélagsþegn-
um í launum. Skattþrepum í tekjuskatti
hefur verið fjölgað í fjögur, auk þess sem
vaxta- og barnabætur gera það að verkum
að jaðarskattar á ákveðna hópa eru mjög
háir. Stjórnvöld ræða nú um að eyða öll-
um hvata til þess að fólk auki við tekjur
sínar með því að afskrifa skuldir þeirra
sem ekki geta borgað, en ekki hinna þar
sem tekjur hrökkva enn fyrir skuldum.
Þetta er margsönnuð leið til þess að draga
úr ungu og þróttmiklu fólki, sem skuldar
mikið, allan hvata til þess að afla sér meiri
tekna. Skattlagningin verður í raun sem
næst 100% verði þessi leið farin.
Laun ríkisstarfsmanna hafa verið lækk-
uð þannig að enginn fái hærri laun en for-
sætisráðherra. Þetta er ekki skynsamlegt
þó að kreppan þýði að nauðsynlegt reyn-
ist að lækka laun margra. Á endanum er
það svo að þeir sem geta selt þjónustu sína
erlendis á miklu hærra verið en hér á landi
munu flytja til útlanda. Þetta eru sérfræð-
ingar sem þjóðin má síst við að missa. Nú
þegar hafa um 100 læknar flutt úr landi og
margir fleiri munu vera á leiðinni út. Eng-
yfir 0,8 þrjú ár í röð. Árið 2008 lækkaði Gini-stuðullinn hins vegar niður undir 0,68 í 0,63
árið 2009. Það er svipuð tala og árið 1999. Allt tímabilið sem hér er skoðað hafa
fjármagnstekjur skipst mun ójafnar en laun.
Meginástæðan fyrir auknum fjármagnstekjum var sú að arðgefandi eignir uxu gífurlega á
undanförnum árum fram að hruni. Fjármagnstekjurnar skiptast ójafnt vegna þess að
eignaskiptingin er mjög ójöfn, en á árunum 2000 til 2007 urðu örfáir menn afar ríkir. Það
er athyglisvert að fjármagnstekjur allra hópa nema þess efnamesta jukust árið 2008. Þetta
má skýra með tvennu. Verðbólga var mikil árið 2008 og nafnvextir því háir. Auk þess
færðust vextir af bankabókum nú sjálfkrafa yfir á framtal. Árið 2009 minnkuðu hins
fjármunatekjur allra hópa, mest þeirra sem mest fengu. Almenna lækkunin skýrist af
vaxa- og verðbólgulækkun, en hjá tekjuhæstu hópunum hefur það mest að segja að
söluhagnaður af eignum og arður voru lítil árið 2009. Reyndar vantar í þetta yfirlit
gífurlegt tap af eignum, einkum hlutabréfum sem urðu verðlaus. Slíkt tap er ekki fært inn
á skattframtal.

Mynd 4. Hlutfall fjármagnstekna af launum 1995-2009

Myndin sýnir að fjármagnstekjur verða sífellt hærra hlutfall af launum fram til ársins
2008. Heimild: rsk.is, útreikningar Vísbendingar.

Skatttekjur ríkisins af fjármunatekjum eru mun minni en áður þrátt fyrir að
fjármagnstekjuskattur hafi verið hækkaður í 18%. Nú á enn að hækka skattinn, en líklegt
er að hann gefi enn minni tekjur, einkum þar sem verðbólguframlag verður mun minna
árið 2010 en árin á undan. Vilhjálmur Bjarnason hefur sýnt fram á það að með hækkandi
fjármagnstekjuskatti má jafna honum við eignaupptöku því að fjármagnseigendur ná ekki
raunvöxtum á eign sína.

ir ungir læ nar hafa áhuga á því að koma
heim að loknu námi. Þeir, sem pred ikað
hafa óréttlæti þess að tekjur skiptist ójafnt,
gefa í skyn að með meiri jöfnuði hljóti al-
menningi að líða betur. Þetta er af og frá
eins og reynslan sýnir.
Á að blanda s man áhrifum launa,
skatta og fjármag st kna?
Vísbending hefur í mörg ár metið Gini-stuðul vegna tekna hjóna og sambúðarfólks á Íslandi. Á vef
Ríkisskattstjóra má nálgast slíkar upplýs-
ingar en einnig tekjur ógiftra einstaklinga.
Ekki eru gefnar upp aðskildar tekjur giftra
einstaklinga. Fyrir nokkrum árum birtist
í Vísbendingu grein þar sem sýndar voru
tekjur fjögurra hópa einstaklinga, giftra
karla, giftra kvenna, einhleypra karla og
einhleypra kvenna. Þessi grein sýndi að
mikill munur er á tekjum þessara hópa
og má eflaust finna á því margar skýring-
ar. Nákvæm greining á jöfnuði í tekjum
kallar á upplýsingar um alla einstaklinga.
Hins vegar gefur greining á tekjum hjóna
og sambýlisfólks yfir langt tímabil ágæta
hugmynd um þróun í tekjuskiptingu.
Þegar skoðaðar eru upplýsingar fyrir ein-
hleypa sést að ójöfnuður í launatekjum
þeirra er meiri en þegar litið er á tekjur
hjóna. Mestu skiptir hins vegar að skoða
sambærilega hópa öll árin þegar kannað er
hvort launajöfnuður aukist eða minnki.
Er jöfnuður æskilegur?
Sumum er það nánast trúarsetning að
launajöfnuður skuli vera lítill. Það er þó
ekki almennt álit í þjóðfélaginu. Flest-
ir eru sammála því að eðlilegt sé að laun
v xi með auki ni menntun og reynslu.
Jafnframt verður mönnum tíðrætt um
að mikilli ábyrgð eigi að fylgja há laun.
Loks gildir lögmál framboðs og eft-
irspurnar, þannig að laun hækka hjá þeim
sem hafa ákveðna sérþekkingu. Íslenskir
bankamenn notuðu þetta til dæmis sem
röksemdafærslu fyrir sínum háu launum,
en þó hefur eftirspurn eftir kröftum þeirra
verið minni en ætla mætti undanfarin ár.
Betra dæmi er eflaust að fyrir aldarfjórð-