Vísbending - 07.01.2011, Blaðsíða 3

V í s b e n d i n g • 1 . t b l . 2 0 1 1 3

Öflugt atvinnulíf byggir á menntun
framhald á bls. 4
Þorkell Sigurlaugsson
framkvæmdastjóri fjármála- og
rekstrar Háskólans í Reykjavík
Við endurreisn atvinnulífsins og atvinnusköpun á næstu árum þarf að horfa til þeirra tækifæra sem við
Íslendingar höfum á fjölmörgum sviðum.
Móta þarf og tengja saman menntastefnu
og atvinnustefnu, en því miður skortir
hvoru tveggja hér á landi. Atvinnulíf og
stjórnvöld þurfa að vinna meira saman
að stefnumörkun í atvinnu- og mennta-
málum. Öflugt atvinnulíf þarf að byggja á
góðri menntun, en hún er grundvöllur þess
að auka lífsgæði og lífskjör þjóðarinnar.
Eflum háskólastarf
á Íslandi
Sérstaklega þarf að efla menntun í grein-
um sem tengjast tækni, viðskiptum og
öðrum greinum sem tengjast „skapandi“
atvinnustarfsemi í víðum skilningi þess
orðs. Einnig eru mikil tækifæri í að gera
sjálft heilbrigðiskerfið og menntakerfið að
atvinnu- og gjaldeyrisskapandi starfsemi.
Það er afar algengt viðhorf að líta á heil-
brigðis- og menntakerfið sem kostnaðarlið
eða bagga á þjófélaginu. Samkeppni um
vel menntað vinnuafl og þekkingu þess er
sífellt að aukast. Ef við sköpum ekki at-
vinnutækifæri í þessum greinum missum
við fólk og þekkingu þess úr landi. Eftir
situr fólk í láglaunastörfum í framleiðslu
og þjónustustörfum sem getur ekki haldið
uppi lífskjörum og velferð í landinu.
Fjölgun atvinnutækifæra á næstu ára-
tugum mun ekki tengjast hefðbundinni
nýtingu landsins gæða svo sem í sjávarút-
vegi og landbúnaði. Þetta verða áfram
mikilvægar atvinnugreinar, en framtíðin
ræðst af möguleikum íslensku þjóðar innar
til að nýta vel menntað starfsfólk með
hugmyndir, sköpunargáfu og þekkingu
sem getur stuðlað að nýsköpun í atvinnu-
lífinu meðal annars við nýtingu okkar
auðlinda. Ýmsar skapandi greinar á sviði
lista og menningar, afþreyingar, fjölmiðl-
unar og ferðaþjónustu bæta lífskjör og lífs-
gæði hér á landi. Menntun á háskólastigi
gegnir þar mikilvægu hlutverki og flestar
þjóðir leggja mikla áherslu á háskólastarf-
semi, bæði kennslu og rannsóknir.
Fjöldi háskóla er ekki
vandamálið
Það er vinsæl klisja að tala um marga há-
skóla hér á landi, en þeim hefur í raun
fækkað. Á sama tíma fjölgaði bens-
ínstöðvum, jarðgöngum, tvíbreiðum
vegum, sundlaugum, íþróttamannvirkj-
um, grunnskólum, menntaskólum og
opinberum stofnunum. Miklir fjármunir
fara í framkvæmdir og rekstur á þessum
sviðum.
Háskólinn í Reykjavík (HR) og
Tækniháskóli Íslands sameinuðust árið
2005 og núna rekur sameinaður háskóli,
HR, öflugan tækni- og viðskiptaháskóla
sem er fremstur í kennslu og rannsóknum
á sínu sviði hér á landi. Kennaraháskól-
inn sameinaðist Háskóla Íslands (HÍ) árið
2008. Auk þess höfum við nokkra há-
skóla á landsbyggðinni, suma mjög litla,
á Akur eyri, Bifröst, Hólum og Hvann-
eyri og Listaháskóla Íslands í Reykjavík.
Á Boston -svæðinu í Bandaríkjunum, þar
sem íbúar eru vel innan við ein milljón,
eru átta stórir rannsóknarháskólar með
yfir 100.000 nemendur og tugir minni
háskóla sem margir eru sérhæfðir. Við
þessa háskóla starfa tugir þúsunda manna
og stór hluti af íbúum svæðisins er annað
hvort starfandi við háskólana, í tengslum
við þá eða nemendur. Vandi háskólakerf-
isins á Íslandi snýst ekki um það að þeir
séu of margir, heldur að þeir standa flestir
illa fjárhagslega og sumir ekki með sterka
akademíska stöðu á ákveðnum sviðum.
Ákveðin svið háskólamenntunar eru van-
rækt.
Hundrað ára afmæli
háskólastarfs á Íslandi
Á þessu ári minnumst við þess að 100
ár eru síðan háskólastarf hófst á Íslandi í
Alþingishúsinu við Austurvöll. Árið 1940
flutti Háskóli Íslands í nýja og glæsilega
byggingu austan Suðurgötu. Hún var
byggð á krepputímum og spurningar
vöknuðu á sínum tíma um hvort þjóðin
hefði efni á slíku húsi. Tíminn leiddi í ljós,
að það var mikilsverð og rétt ákvörðun.
Margar merkustu byggingar landsins hafa
verið byggðar á erfiðleikatímum svo sem
Þjóðleikhúsið, Þjóðminjasafnið, Þjóðar-
bókhlaðan, Kringlan, Perlan og núna síð-
ast nýbygging Háskólans í Reykjavík. Oft
hafa þessar framkvæmdir verið umdeild-
ar, en hafa eftir á að hyggja skipt þjóðina
miklu máli.
Þjóðin áttaði sig á mikilvægi háskóla-
starfs á Íslandi, meðal annars Vestur-
Íslendingar sem stofnuðu Háskólasjóð
Eimskipafélagsins árið 1964 og hann hef-
ur styrkt HÍ ásamt fjölmörgum öðrum í
gegnum tíðina. Stofnun Eimskipafélags-
ins árið 1914 var liður í sjálfstæðisbarátt-
unni rétt eins og íslenskur háskóli. Án efl-
ingar háskólastarfs á Íslandi hefði þjóðin
aldrei getað byggt upp sterkt atvinnulíf og
velferðarsamfélag á síðustu öld.
Á þeim árum, sem bygging HÍ stóð
yfir, og ætíð síðan, hefur einkaleyfi Happ-
drættis Háskóla Íslands sem peningahapp-
drættis skipt sköpum fyrir HÍ. Ekki gera
allir sér grein fyrir því að flestar bygg-
ingar HÍ, aðrar en stúdentagarðarnir, eru
reistar og þeim viðhaldið að mestu fyrir
happdrættisfé, þ. e. ágóðahlut háskólans
af rekstri happdrættisins. Meira að segja
Tjarnarbíó sem opnað var 1942 og Há-
skólabíó sem tekið var í notkun árið 1961
á hálfrar aldar afmæli HÍ voru byggð fyrir
styrktarfé happdrættisins og síðar Sátt-
málasjóðs, sem er einn af fjölmörgum
sjóðum HÍ. Þótt innra starf, kennsla og
rannsóknir í háskóla skipti mestu máli,
þarf aðstaðan og umgjörðin einnig að vera
í lagi. Eflaust hafa fáir áttað sig á því við
stofnun happdrættisins og ýmissa sjóða
sem tengjast HÍ, að það ættu eftir að
verða fleiri en einn háskóli á Íslandi. Ef
svo væri hefði happdrættið eflaust verið
kallað Happdrætti háskólanna og myndi
nýtast þeim öllum.
Verjum of litlum fjármunum
til háskólastarfs á Íslandi
Í nýlegri skýrslu OECD, Education at a
Glance 2010, kemur fram að heildarút-
gjöld Íslendinga til menntamála eru mest
allra þjóða eða um 8% af landsframleiðslu,
en rétt á eftir okkur eru Bandaríkjamenn,
Bretar og Norðurlandaþjóðirnar. Meðatal-
ið er rúmlega 6%. En þegar litið er til út-
gjalda á háskólastigi þá setjum við um 1%
af þjóðartekjum til háskólamenntunar,
sem er mun minna en t.d. hinar Norð-
urlandaþjóðirnar og meðaltal OECD
landa er um 2%. Það eru eingöngu Sló-
vakía, Brasilía, Ungverjaland og Ítalía sem
verja lægra hlutfalli til þessa málaflokks en
Ísland. Einnig vekur athygli að við erum
frekar neðarlega á lista yfir fjölda háskóla-
menntaðs ungs fólks. Við verjum miklu fé
til grunnmenntunar og rekstur þess kerfis
er dýr í samanburði við háskólamenntun í
landinu. Það þarf að horfa frekar til hag-
ræðingar á því sviði.
Það sem mun auka verðmæti í okkar
atvinnulífi er hæfileikinn til að skapa nýjar
hugmyndir, nýja tækni, ný viðskiptalíkön,
nýja vöru eða þjónustu innan nýrra eða
starfandi fyrirtækja. Sem betur fer eigum
við góða auðlind þ.e. hugvitið til viðbót-
ar við náttúruauðlindirnar. Hugvitið er
líka þeim góða eiginleika gætt að það vex