Vísbending - 11.04.2011, Síða 3

Mynd 1: Samanburður á nokkrum vísitölum.
Gríska vísitalan er ekki árstíðaleiðrétt og
árstíðasveifla sýnileg.
Mynd 2: Þróun vísitölu verðlags, gengis
evru og Bandaríkjadals 1999-2010
V í s b e n d i n g • 1 4 . t b l . 2 0 1 1 3
framhald á bls. 4
Helgi Tómasson
dósent við Háskóla Íslands
Hugleiðingar um gengismál
Íslendingar hafa búið við eigin gjald-miðil í um það bil 90 ár. Í upphafi, upp úr 1920, var íslensk króna jafn-
stillt þeirri dönsku en er nú um það bil
einn tvöþúsundasti af systurmyntinni.
Fram til 2010 hefur verðlag í Danmörku
um það bil tuttugufaldast. Gengisþróun
íslenskrar krónu er að miklu leyti vegna
þess að innlend verðbólga er meiri en
erlend. Íslenskt verðlag hefur í misrykkj-
óttum takti aðlagast stöðugu gengisfalli.
Evran var skráð 4. janúar 1999 á geng-
inu 81 króna, en var 14. desember 2010 á
153 krónur. Á sama tíma breyttist gengi
Bandaríkjadals úr 69 kr. í 114 kr. Þetta
svarar til þess að gengi krónunnar hafi
fallið að meðaltali um 4,3% á ári á móti
dollar, og um 5,4% á móti evru. Árleg
hækkun verðlags á Íslandi er að meðaltali
um 6,2%. Hækkun íslensks verðlags í
evrum er því af stærðargráðunni 1% á
ári sem gæti látið nærri því að vera árleg
verðbólga í evru löndunum. Evrulöndin
eru með aðeins meiri verðbólgu en 1%
og því er raungengi íslensku krónunn-
ar lágt í desember 2010. Frá árinu 1999
til miðs árs 2008 hækkaði verð á Íslandi
um 20% umfram gengisþróun evrunnar,
þ.e. neysluverðsvísitala hækkaði um 75%
en evran um 47%. Slíkt misgengi fær
ekki staðist. Árin 2004-2008 var langt
verðbólguskeið. Íslendingar hækkuðu sitt
verðlag, t.d. mælt í evrum, langt umfram
aðrar þjóðir. Þetta tímabil var að mínu
mati lengra en nokkurt haglíkan hefði
spáð. Til langs tíma, næstu 10-20 ára, spái
ég því að verðbólga í evrum á Íslandi verði
svipuð og verðbólga í evrum í Evrulönd-
unum. Íslendingar munu einfaldlega ekki
komast upp með eigin verðbólgu.
Gengisfallið haustið 2008 var óhjá-
kvæmilegt. Eins og margir aðrir fjár-
málamarkaðir hafa gjaldeyrismarkaðir
tilheigingu til að bregðast of harkalega
við. Hugsanlega lækkaði gengið meira og
hraðar en nauðsynlegt var. Um þetta er þó
erfitt að fullyrða. Á hverjum tímapunkti
er ómögulegt að segja hvort gengi gjald-
miðils er rétt. Raungengið, þ.e. innlent
verðlag borið saman við erlent, getur gefið
vissar vísbendingar. Það var t.d. mörgum
ljóst á tímabilinu 2004-2008 að raun-
gengið væri í sögulegu hámarki.
Daglegt staðalfrávik í gengisbreyt-
ingu milli evru og dollars er um 0,8%.
Fyrir þetta tímabil er daglegt staðalfrávik
í gengis breytingu krónu gegn evru um
1,8% og gagnvart dollar um 2,1%. Mest
af þessum mun er vegna atburða sem
gerðust 2008. Ef tímabilið er hlutað niður
er auðvelt að finna tímabil með daglegu
staðalfráviki þessara gjaldmiðilskrossa af
svipaðri stærð, um 0,7%. Ef maður skoð-
ar of stutt tímabil býður það þeirri hættu
heim að gengisáhætta verði vanmetin. Síð-
asta hluta tímabilsins er óróinn þó held-
ur meiri. Þrátt fyrir gjaldeyrishöftin er
staðalfrávik daglegra breytinga í íslensku
krónunni meira seinni hluta tímabilsins
og heldur meira en í gengi milli evru og
dollars.
Fyrir fjárfesta er gjaldeyrisáhættan
raunveruleg. Þeir þurfa hlutlæga mæli-
Heimild: Hagstofa Íslands, Evrópski seðlabankinn, útreikningar höfundar
Allar vísitölur settar í 100 í upphafi. Heimild: Seðlabanki Íslands, Hagstofa og útreikningar höfundar.