Vísbending - 15.03.2013, Blaðsíða 2

2 V Í S B E N D I N G • 1 0 T B L 2 0 1 3
meirihluta aðilum, sem vildu standa
saman um reksturinn, eða að hrein eign
fyrirtækisins yrði seld aðilum, sem vildu
stofna félag um kaup og rekstur þess.
Ferðaskrifstofa ríkisins: Starf-
seminni verði komið úr umsjón ríkisins.
Fyrirgreiðslu við ríkisstarfsmenn verði
fyrir komið með öðrum hætti. Miðlun
gistihúsnæðis verði verkefni sérstakrar
bókunarmiðstöðvar, með þátttöku
hagsmunaaðila, sem hefðu áhuga á
samstarfi á þessum vettvangi.
Þeim hluta af starfsemi, sem fólgin
er í eigin hópferðum og rekstri Eddu-
hótela, ætti að vera hægt að koma í
hendur einkaaðila. Ríkið gæti og stofnað
til hlutafélags um þennan rekstur, t.d.
með starfsfólki fyrirtækisins o.fl.
Bifreiðaeftirlitið: Gert var ráð fyrir
mun rækilegri skoðun ökutækja en verið
hafði. Er þar talað um skoðun, a.m.k. að
hluta til hjá verkstæðum, er valda muni
eigendum ökutækja minni fyrirhöfn.
Slippstöðin: Ríkið seldi hlutabréf sín
í Slippstöðinni hf. Akureyri. Minnihluti
nefndarinnar vildi óbreytta eignastöðu
ríkisins.
Flest gekk þetta eftir þótt síðar yrði.
Kvótinn - eigendaskipti
Enn er klifað á því, að útgerðarmenn hafi fengið kvótann á silfurfati,
endurgjaldslaust. Sumir eiga eingöngu
við þá útgerðarmenn, sem fengu
úthlutað veiðirétti við fyrstu úthlutun, í
ársbyrjun 1984, á grundvelli veiðireynslu
undanfarandi þriggja ára og svo aftur
og aftur þegar lög með takmarkaðan
gildistíma voru endurnýjuð. Aðrir
eiga við alla útgerðarmenn í dag, án
tillits til þess hvort veiðiheimildirnar,
sem úr er spilað, hafi að einhverju
eða öllu leyti verið keyptar á markaði.
Við sem stöndum að Vogun hf. teljum
okkur hafa goldið íbúum Reykjavíkur
og Hafnarfjarðar fullt verð fyrir
þær veiðiheimildir, sem rekja má til
viðskiptanna við þá á sínum tíma og að
líta verði svo á, að seljendur hafi verið í
fullum rétti til að selja umrædd réttindi.
Annað mál er vissulega, að bagaleg
óvissa hefur ávallt verið um, í hverju þau
réttindi hafa verið fólgin, og kannski var
það þess vegna sem verð á aflaheimildum
á fyrstu árum kvótakerfisins var svo afar
lágt í samanburði við það, sem síðar
varð. Frá þessum viðskiptum var gengið
áður en upp rann árið 1990, þegar fyrst
kom ákvæði í lögum um fiskveiðistjórnun,
að úthlutun veiðiheimilda samkvæmt
lög unum myndaði „ekki eignarrétt eða
óaftur kallanlegt forræði einstakra aðila yfir
veiðiheimildum“. Fyrir nokkrum árum var
við sérstaka skoðun komist að því, að frá því
að kvótakerfið var upp tekið hefðu orðið
eigendaskipti að um 80% aflaheimilda. Við
uppgjör í dag væri talan vissulega hærri.
Hvað varðar afla heimildir, sem Granda var
síðast úthlutað, telst mér svo til, að í hæsta
lagi 3,7% hlutafjárins séu í eigu aðila, sem
geti hafi setið að útdeilingunni í ársbyrjun
1984. - Það hafa ekki allir, sem hafa
yfirgefið kvótakerfið, eftir að hafa notið
fyrstu úthlutunarinnar, farið út með „fullar
hendur fjár”. Sumir urðu gjaldþrota.
Um fjölskyldufyrirtæki

Árni Vilhjálmsson þekkti vel til rekstrar fjölskyldufyrirtækja. Hann
sat lengi í stjórn Kassa gerðar Reykja víkur
sem þá var í eigu fjölskyldu. Að mati Árna
kæmi utanaðkomandi stjórnar maður í
fjölskyldufyrirtæki fyrst og fremst að sem
ráðgjafi. Í viðtali við Frjálsa verslun árið
1989 sagði hann m.a.:
„Hugsanlega er eitthvað í eðli Íslend-
inga sem gerir það að verkum að okkur
gengur fremur illa að vinna saman en
samkvæmt minni reynslu höfum við átt
frekar erfitt með samstarf og samvinnu.
Ég er sannfærður um að okkur hefði
orðið betur ágengt í atvinnulífinu
hérlendis hefði okkur almennt gengið
betur að vinna með öðrum.
Atvinnurekstur í Japan er mikið til
í höndum stórfyrirtækja enda eru þeir
orðlagðir fyrir að geta unnið vel saman.
Smáar einingar og smáfyrirtæki eru ríkur
þáttur í íslensku þjóðfélagi.
Ein af skýringunum á því er sú að við
byggjum alla útkjálka og annes þar sem
halda þarf uppi atvinnulífi og þjónustu
við íbúa. Það er því allt morandi í litlum
smáfyrirtækjum um land allt. Mörg
þeirra eru fjölskyldufyrirtæki enda má
kannski segja að fjölskylduformið sé
ákjósanlegt þegar um smáatvinnurekstur
er að ræða.“
„Við viljum að börnin okkar gangi
menntaveginn og oft þýðir það að börnin
eru menntuð frá þeim viðfangsefnum
sem fjölskyldufyrirtækin eru að fást við.
Það er því ekki hægt að ætlast til þess að
börnin hafi áhuga á fjölskyldurekstrinum
þótt foreldrarnir vilji gjarnan að þau taki
við og telji þau hæf til þess.“
Árni hafði hins vegar litla trú á þeirri
alhæfingu, að þegar þriðja kynslóðin
ætli að hasla sér völl og reka fyrirtækið,
sem afi stofnaði, fari að halla undan
fæti og hún setji fyrirtækin á hausinn.
Kaupin á Granda
Árið 1985, tæplega einu og hálfu ári eftir að kvótakerfið var sett á laggirnar, keypti Hvalur hf. togara af
Bæjarútgerðinni í Hafnarfirði ásamt
tilheyrandi veiðiheimildum, sem voru
í rýrara lagi. Þetta var ísfisktogari,
sem hafði legið bundinn við bryggju
mánuðum saman. Mig minnir, að
verðið hafi verið um 130 mkr. Honum
var svo breytt með talsverðum kostnaði
í fullvinnsluskip og gefið nafnið
Venus. Þetta skip hafði staðið til boða
hverjum þeim sem var reiðubúinn að
greiða uppsett verð. Bæjarútgerðin átti
þá tvo aðra togara og fannst mér, að
viðsemjendur okkar vildu gjarnan selja
okkur þá líka. - Haustið 1988 gerðist
það, að Vogun hf., fjárfestingarfélag í
einkaeigu Hvals hf. hafði frumkvæði
að því að mynda hóp fjögurra
fyrirtækja, sem buðu í 78% hlut
Reykjavíkurborgar í Granda hf. Grandi
hafði orðið til þremur árum áður við
samruna Bæjarútgerðar Reykjavíkur
og Ísbjarnarins hf. Aðrir hluthafar
Granda voru þá Olís hf. og fyrrum
eigendur Ísbjarnarins. Með okkur við
tilboðsgerðina voru Hampiðjan hf.,
Sjóvátryggingarfélag Íslands hf. og Venus
hf. Hlutur Reykjavíkurborgar fékkst
keyptur fyrir 500 mkr., og fólst í því
verði, að allt eigið fé væri metið á 640
mkr. Yfirteknar skuldir námu um 1.610
mkr. svo kaupverð alls eignasafnsins var
2.250 mkr. Við kaupin eignaðist Vogun
rúmlega 45% í Granda. Það var frá
upphafi vilji okkar, fulltrúa Vogunar, að
reyna að dreifa eignaraðildinni, þ.e. að fá
inn fjárfesta, sem hefðu áhuga á að eiga
hlut í fjölþættu sjávarútvegsfyrirtæki.
Frumkvöðull í
einkavæðingu
Árni var frumkvöðull í einka-væðingu þegar hann hafði forystu
um stofnun hóps sem keypti hlutabréfin
í Granda af Reykjavíkurborg. Það voru
þó alls ekki fyrstu hugmyndir hans á
þessu sviði. Árni var framsýnn þegar
hann stýrði nefnd um einkavæðingu eða
breytt rekstrarform ríkisfyrirtækja. Þessi
nefnd var stofnuð árið 1977. Nokkrar
hugmyndir hennar fylgja hér á eftir, en
þegar þær komu fram voru þær á undan
sinni samtíð. Nefndin lagði m.a. til:
Landssmiðja: Rekstri fyrirtækisins,
sem ríkisfyrirtækis, skyldi hætt, það selt,
og fjármunir nýttir til annars.
Siglósíld: Ríkið stofnaði hlutafélag
um reksturinn og seldi að því búnu framhald á bls. 4