Vísbending - 18.03.2013, Blaðsíða 2

2 V Í S B E N D I N G • 1 1 T B L 2 0 1 3
Söguþráðurinn í óbyggðavísum Ómars Ragnarssonar kemur upp í hugann þegar reynt er
að skilja þróun grískra efnahags mála.
Fleiri leiðarsteinar úr íslenskri efnahags-
og alþýðusögu skjótast líka út úr
staðreyndaþokunni.
Íslenska leiðinTil dæmis minningin um það hvernig
menn (já, aðallega karlar) gengu vísvitandi,
vel til hafðir, vansvefta, en bláedrú, frá
hverjum verðbólgukjarasamningnum
á fætur öðrum. Þó að búið væri að
ganga frá gengislækkunaráætluninni
fyrir samningstímabilið fyrirfram og
þótt þeir væru búnir að reikna út að
kaupmáttaraukning yrði minni en engin í
lok tímabils. Hvers vegna hélst slíkt kerfi?
Skýringin er margþætt. Fyrirtæki
sem skulduðu í íslenskum krónum
og launþegar, sem einnig skulduðu í
íslenskum krónum, höfðu smávægilegan
hag af aukinni verð bólgu meðan lán
þeirra voru óverð tryggð og okurlög settu
þak á nafnvaxta stigið. Samningamenn
verkalýðsfélaganna vissu að erfitt væri
að selja launþegum hugmyndina um að
hægt væri að minnka verðbólguna undir
sífelldum fréttum um eilífar verðhækkanir
á öllum vígstöðvum. Kannski óttuðust
hægfara verkalýðsleiðtogar stuðningistap
til róttækari afla innan félaganna. Hjá
atvinnurekendum höfðu menn fullan
skilning á vanda verkalýðs forustunnar.
Þeir, sem seldu á innlendan markað,
voru á margan hátt í sömu stöðu og
launþegarnir: Þeir þurftu að fá meira fyrir
sína þjónustu og vöru til þess að standa
straum af sífelldum kostnaðarhækkunum.
Gríska leiðin
Af hverju er þessi formáli að umfjöllun um
grísk efnahagsmál nauðsynlegur? Vegna
þess að vandinn og lausnir á honum kalla
í sjálfu sér ekki á eldflaugaverkfræðilegar
lausnir. Þess vegna spyr ferðalangur og
gestur í Grikklandi: Af hverju er blessað
fólkið ekki búið að kippa þessu í lag? Þessi
sama spurning hefur efalítið brunnið á
vörum útlendinga sem komu til Íslands á
árunum 1975 til 1990.
Margarita Katsimi og Thomas Moutos
gera ágætlega grein fyrir aðdraganda
þess að Grikkland komst í þann vanda
sem við er að etja, sjá (Katsimi &
Moutos, 2010). Árið 1994 hófst annar
hluti aðlögunaráætlunar ríkjanna í
evrópska myntsamstarfinu að upptöku
sameiginlegrar myntar. Lögð var áhersla á
lítið umfang opinberra skulda og afgang
eða óverulegan halla á ríkisfjármálum
sem forsendu aðildar einstakra ríkja að
evrusamstarfinu.
Grikkland skoraði ekki hátt á þessa
mælikvarða árið 1994. Heildarskuldir
hins opinbera voru nálægt 100% af VLF
og fjárlagahalli hafði sveiflast á milli 8 og
14% af VLF um langt árabil. Með því
að hækka skatta þannig að skatttekjur
sem hlutfall af VLF jukust um 8% tókst
Grikkjum að lækka hallann niður fyrir
3% af VLF á sex ára tímabili. Útgjöld
sem hlutfall af VLF héldust hins vegar
óbreytt. Skilyrði fyrir evruaðild náðust
samt, a.m.k. að nafninu til. Ennþá var
samt starfsmannafjöldi hjá hinu opinbera
50% meiri en t.d. á Spáni og Ítalíu. Og
útflutningshlutfall var ótrúlega lágt eða
rétt yfir 20% af VLF.
Evran kemur til sögunnar
Evru upptakan hafði margvísleg áhrif á
grískan efnahag. Skuldatryggingarálag á
grísk ríkisskuldabréf lækkaði mikið, enda
treystu kaupendur slíkra bréfa því að þau
væru jafn örugg og þýsk eða hollensk
ríkisskuldabréf. Vaxtagreiðslur gríska
ríkissjóðsins lækkuðu og grísk stjórnvöld
notuðu tækifærið til þess að auka útgjöld
til jafns við þann ávinning sem af hlaust.
Nú er auðvelt að segja að hefðu
Grikkir notað 50/50 reglu við að draga
úr ríkissjóðshalla og hefðu þeir notað
lækkandi vaxtagreiðslur til að draga enn
frekar úr skuldabyrðinni, væru þeir ekki
í þeirri stöðu sem þeir eru í dag. Það
er alveg jafn rétt og það hefði verið rétt
að segja við aðila vinnumarkaðarins og
stjórnvöld á Íslandi árið 1980 að það
væri hægt að ná betri kaupmætti með
hófsamari kjarasamningshækkunum.
Grikkir kusu að hækka óbeina skatta og
þeir kusu að draga ekki úr útgjöldum.
Hækkun beinna skatta og niðurskurður
hefði skapað óánægju meðal ákveðinna
hópa kjósenda og stjórnvöld vildu ekki
þurfa að standa þeim reikningsskap slíkra
íþyngjandi aðgerða.
Þrjú hjól undir bílnum,
en áfram skröltir hann þó
Þegar fjármálakreppan skall á árið
2008 voru allar tölur alls staðar skoðaðar
með gagnrýnni augum en áður. Eigendur
grískra ríkisskuldabréfa uppgötvuðu að
gríska ríkið hafði ekki stöðu að óbreyttu
til að standa undir skuldabyrðinni
og fóru að losa sig við þessi bréf. Og
skuldatryggingarálagið fór upp úr öllu
valdi eins og kunnugt er.
Árangur, en hafa þeir
úthald?
Grískum stjórnvöldum hefur nú af
miklu harðfylgi tekist að ná niður
kerfisbundnum halla. Hallinn sem
þau standa frammi fyrir er að stórum
hluta vegna lítilla umsvifa í hagkerfinu.
Atvinnuleysi er á bilinu 25-30% og meðal
ungs fólks um 58%. Framleiðni er lítil.
Stjórnvöld hafa dregið úr
tilfærsluútgjöldum, en veigra sér við að
fækka opinberum starfsmönnum nema
með því að segja upp þeim sem hafa gerst
brotlegir í starfi eða hafa fengið starfið á
grundvelli falsaðra prófpappíra. Heil 70%
af tekjum ferðamannaþjónustunnar grísku
koma frá innlendum ferðamönnum og
ekki frá útlendum.
Það er ávallt erfitt að auka skilvirkni í
opinberum rekstri. Það er líka erfitt að ná
fram aukinni framleiðni í einkageiranum.
En þegar almennt kreppuástand ríkir og
atvinnuleysi hefur náð áður óþekktum
hæðum er það nánast ómögulegt. Grískir
hagfræðingar eru ekki bjartsýnir. Þeir
benda á að fólk telji sig ekki geta hert
sultarólina meira, hvort heldur það eru
opinberir starfsmenn eða aðrir. Svo má
eðlilega spyrja: Er möguleiki á að auka
ferðamannatekjur þegar allt er í kaldakoli
heimafyrir hjá flestum mögulegum
ferðamönnum?
Ferðamannaþjónusta í Grikklandi
verður ekki byggð á Norðmönnum og
Þjóðverjum þó svo að það kunni að vera
hægt á Íslandi. Það er því óljóst hvort gerist
fyrr, að grískum stjórnvöldum takist að ná
viðunandi tökum á grunndvallarvanda í
hagkerfinu eða að almenningur í landinu
gefist upp. Enginn vill hugleiða það hvað
gerist ef almenningur gefst upp.
Tilvitnuð verk
Katsimi, M., & Moutos, T. (2010). EMU
and the Greek crisis: The political-economy
perspective. European Journal of Political Economy,
26 (4), 568-576.
Þórólfur Matthíasson
prófessor