Listin að lifa - 01.06.2010, Page 17

orðið máttlítil. Þá verður „orkan“ eða loftið takmarkað sem
við höfum til að láta raddbönd titra þegar loftið streymir upp
á milli þeirra við raddmyndun. Með aldrinum minnkar geta
öndunarfæranna til að viðhalda stöðugu lofitstreymi sem
er nauðsynlegt fyrir raddmyndun. Lungnavirkni minnkar
og getan til að fylla lungu og koma öllu lofiti frá sér (vital
capacity). Þá minnkar geta lungnanna til að þenjast út og
dragast saman. Þannig minnkar öndunarstuðningur fyrir tal
sem hefur áhrif á raddstyrk og tíðni raddarinnar.
Breytingar á barkakýli og raddböndum
Líkamlegar breytingar á barkakýli og raddböndum hafa áhrif
á virkni þeirra. I barkakýlinu verða breytingar í brjóskum,
snertiflötum liðamóta þeirra, í liðböndum og í umliggjandi
stuðningskerfí barkakýlis. Brjóskin í barkakýlinu kalka með
aldrinum og em fullkölkuð um áttrætt, en oft gerist það mun
fyrr eða við sextíu ára aldur. Kölkunin dregur úr sveigjanleika
brjóskanna og erfiðara er fyrir vöðva og liðbönd að hreyfa
þau. Breytingar í raddböndunum sjálfum era vegna breytinga
í slímhúð þeirra og vegna rýmunar raddbandavöðvanna en
raddböndin verða jafnvel bogamynduð og ná illa saman til að
mynda þétta rödd. Afleiðingamar geta verið að röddin verður
óstöðug og rám eða hás og lofitkennd. Þá verður breyting
á raddtíðni og raddbrestir koma fyrir. Við raddmyndun er
spenna og álag oft heyranlegt. Allir þessir þættir hafa áhrif
á það sem við greinum sem „eldri“ rödd. Þetta hefur í fór
með sér að: rödd karla hækkar í tíðni, raddir kvenna lækka
í tíðni, m.a. vegna bjúgmyndunar og/eða aukinna áhrifa
karlkynshormóna eftir tíðahvörf, raddstyrkur og raddsvið
minnkar og rödd er stundum lýst sem mjóradda. Þá heyrist
röddin illa í mannmergð og raddskjálfti getur verið til staðar.
Þá getur talhraði verið minnkaður. Ymsir aðrir þættir geta
haft frekari áhrif á rödd viðkomandi, s.s. reykingar, ofnæmi,
lyfjanotkun, sjúkdómar, s.s. gigt og bakflæði. Þá skiptir
dagleg raddnotkun miklu máli auk umhverfísaðstæðna.
Það er sérstaklega mikilvægt að benda á að meiri þurrkur
verður í slímhúð raddbandanna sem getur haft í för með sér
að sveiflur raddbandanna verða óreglulegar. Það hægir á
bylgjuhreyfíngum þeirra og það verður oft erfitt að byrja að
mynda röddina í tali.
Ekki má gleyma því að jafnvægi í líkamsstöðu og
vöðvasamspili skiptir miklu máli fyrir raddmyndun. Of
mikil spenna, vöðvabólgur eða slæm líkamsstaða dregur
úr möguleikum okkar til að mynda áreynslulausa og vel
hljómandi rödd.
Lyf
Mörg lyf hafa áhrif á munnþurrk og þomun slímhúðarinnar
Þessi lyf eru m.a. þvagræsilyf, örvandi lyf, þunglyndislyf,
ofnæmis- og astmalyf, blóðþrýstilækkandi lyf og fleiri.
Drykkir með kaffeini geta líka verið þurrkandi fyrir
slímhúðina. Bólgueyðandi lyf (ibuproffn og aspirín) í stóram
skömmtum geta haft áhrif á blæðingar í raddböndum.
Raddæfingar:
Gættu að: líkarnsstöðu, minnkaðu vöðvaspennu á höfði,
háisi, og öxlum, andaðu áður en þú talar og passaðu að
ofanda ekki. Drekktu nóg af vatni. Fylgstu með breytingum
á heyrn og notaðu heyrnartæki ef þú hefur fengið þau.
1. Andaðu djúpt inn um nefið og renndu niður
tónskalann á „hummhljóði"eða Mmm...segðu
þetta mjúklega og afslappað nokkrum sinnum
2. Andaðu djúpt inn um nefið og segðu langt
Ííííí.á einum tóni. Finndu hljóm raddar fram
í andlit/nef
3. Renndu niður tónskalann á löngu Oooooo
hljóði - andaðu djúpt áður inn um nef
4. Renndu upp tónskalann á löngu Oooooo hljóði
- andaðu djúpt áður inn um nef
5. Andaðu djúpt inn um nef og myndaðu
Óóóóóó.... hljóð á einum þægilegum tóni.
Auktu raddstyrk smám saman um leið og þú
þrýstir neðri kviðvöðvum inn og færð meira
loft úr lungunum sjálfkrafa þegar þau þrýstast
upp. Endurtaktu sömu æfingu með hærri tíðni -
næsta tóni fyrir ofan ef þú getur
6. Æfðu með miklum raddstyrk: að telja frá 1 - 20,
nefna vikudagana, nefna mánuðina
7. Syngdu: „Hann/hún á afmæli í dag" og/eða
„Meistari Jakob"
Bryndís Guðmundsdóttir M.A. CCC - SLP,
Stuðst að hluta við Vocal Function Exercises frá Barnes/
Stemple
Mikilvægi þjálfunar
Góð rödd er ekki síður mikilvæg en gott líkamlegt form og
gott minni, þegar árin færast yfir. Rétt eins og við þurfum
að þjálfa líkamann og minnið, þurfum við að þjálfa röddina.
Það skiptir máli hvemig það er gert. Það er augljóst af því
sem við vitum um raddbreytingar með hækkandi aldri að
það er mikilvægt að vera virkur, hreyfa sig og teygja vöðva
vel, hafa tök á góðri öndun og styrkja raddbandavöðvana
með raddæfíngum.
Við getum haldið okkur raddlega í góðu formi með ýmsum
hætti. Það er ýmislegt sem hægt er að gera sjálfur, s.s. lesa
upphátt í 10 - 15 mínútur í senn, tvisvar til þrisvar á dag
og syngja með útvarpinu. ítrekað skal að háls, nef- og
eymalæknar skoða raddbönd og greina hvort frekara inngrip,
s.s. raddþjálfun talmeinafræðings eða önnur raddbætandi
úrræði, eru möguleg. Talmeinafræðingar með röddina
sem sérsvið geta veitt mikilsverða ráðgjöf og liðsinni í
raddþjálfun.
Biyndís Guðmundsdóttir talmeinafrœðingur
bryngudm@gmail. com
17