Fréttatíminn - 29.05.2015, Síða 28

V ið þurfum ekki að hugsa lengi um hvað og hvernig við borðum;
hvernig maturinn er ræktaður,
hversu langt hann er fluttur
eða hvernig honum er pakkað,
hann auglýstur og seldur; til
að átta okkur á það er eitthvað
meira en lítið bogið við þetta
allt. Þetta getur ekki átt að vera
svona. Það er eitthvað verulega
skakkt í samfélaginu okkar ef við
klúðrum jafn veigamiklum grunn-
þætti lífsins svona rækilega.
Ef þið sættist á að eitthvað sé
bogið við matvælaframleiðslu,
-dreifingu, -sölu og –neyslu í nú-
tímasamfélagi Vesturlanda; ef þið
eruð ekki viss um að offitufaraldur-
inn bendi til alvarlegrar skekkju;
meðferðin á dýrunum, eiturefnin
sem notuð eru við ræktunina,
þrælahaldið undir plastdúkunum
á grænmetisökrunum, lygin sem
skrifuð er á pakkningarnar, auka-
efnin sem eru sett í matinn svo
hann þoli flutning milli heimsálfa
og mánaðalanga geymslu á lag-
erum og hillum stórmarkaðanna –
ef ekkert af þessu sannfærir ykkur
um að matvælakerfið sé rotið inn
að kjarna; þá ættum við kannski að
velta fyrir okkur sóuninni í þessu
kerfi – öllum matnum sem er hent.
Hendum mat sem gætu mettað
197 þúsund manns
Það er talið að hver íbúi Evrópu
hendi um 90 kílóum af mat árlega;
tæplega 250 grömmum á dag. Sam-
kvæmt þessu munu Íslendingar
henda tæplega 30 þúsund tonnum
af mat á þessu ári, rúmlega 80
tonnum á dag. Þetta hljómar mikið;
en er þetta mikið?
Það er erfitt að segja til um hvers
kyns matur þetta er upp á gramm;
en við getum gefið okkur að sá
matur sem fer í sorpið sé ekki svo
ólíkur að næringagildi og maturinn
sem við þó borðum. Ef við gefum
okkur að fullorðin manneskja þurfi
að meðaltali um 2100 kaloríur á
dag og að það séu að meðaltali
um 4 kaloríur í hverju grammi af
mat almennt; þá gætu Íslendingar
brauðfætt 155 þúsund manns með
matnum sem þeir henda. Ef við
gerum ráð fyrir að í hópnum séu
jafn mörg börn og fullorðnir; myndi
maturinn sem Íslendingar henda
duga til að metta um 197 þúsund
manns.
Að sama skapi gætu allir íbúar
Evrópu brauðfætt um 443 millj-
ónir manna með matnum sem þeir
henda. Það er mikill fjöldi, vel rúm-
lega helmingur þess fólks sem býr í
Afríku sunnan Sahara.
Búum til mat fyrir þrjá, borðum
einn skammt en hendum tveimur
En því miður er þetta bara hálf
sagan – og varla það. Talið er að
hver Evrópubúi hendi um 90 kíló-
um af mat en áður en hann hefur
borið matinn heim til sín hefur
framleiðslukerfið, dreifingin og
stórmarkaðarnir hent og sóað mat
sem nemur meira en tvöföldu því
magni sem einstaklingarnir henda
– eða um 190 kílóum árlega á hvert
mannsbarn í álfunni.
Samkvæmt því gætu Íslendingar
ekki aðeins brauðfætt 197 þúsund
manns með matarsóun sinni heldur
614 þúsund manns. Segja má að
hver Íslendingar noti mat sem
myndi duga rétt tæplega til að næra
þrjá menn. Við borðum fyrir einn
en hendum matnum fyrir hina tvo.
Á sama hátt má segja að Evrópu-
menn gætu mettað 1.380 milljónir
manna með þeim mat sem þeir
henda og sóa. Það er meiri fjöldi en
býr í allri Afríku. Það mætti bæta
við svo til öllum íbúum Suður-Am-
eríku við borðið.
Frakkar farnir að nýta auð-
lindir óhófsins
En auðvitað er þetta ekki alveg
svona einfalt. Einhver sóun er óhjá-
kvæmileg. Það hefur aldrei verið
svo að hver einasta matarögn sé
borðuð og melt. Ef við berum Evr-
ópu saman við Suðaustur-Asíu, þar
sem fólk hefur búið við mannmergð
og nýtni á litlu landsvæði öldum
saman en tekið upp iðnvædda
ræktun og framleiðslu á undan-
förnum áratugum með tilheyrandi
sóun; þá hendir fólk á þessu svæði
árlega um 15 kílóum af mat á hvert
mannsbarn til viðbótar við þau 125
kíló sem sóað er eða hent við fram-
leiðslu, flutning og sölu. Ef Íslend-
ingar gætu komið sér á þetta stig
gætu þeir ekki lengur mettað 614
þúsund manns með matnum sem
þeir sóa, heldur aðeins 274
þúsund manns. Þeir gætu
semsé sparað sér að fram-
leiða eða kaupa 51 þúsund
tonn af mat á hverju ári; mat
sem jafngildir ársþörf um
340 þúsund manns. Rétt
rúmlega einni íslenskri þjóð.
Evrópa gæti að sama skapi
sparað sér að framleiða mat
sem myndi rétt tæplega duga til að
brauðfæða alla íbúa Afríku sunnan
Sahara.
Þessar eru stærðirnar inn í
þessari risavöxnu auðlind sem
bíður þess að verða virkjuð; óhóf
okkar Vesturlandabúa. Franska
þingið varð fyrst þinga í Evrópu
í síðustu viku til að setja lög sem
banna stórmörkuðum að henda
mat. Viðurlögin eru sektir allt að
11 milljónum íslenskra króna. Sekt-
irnar fara eftir stærð verslana og
alvarleika brotsins; alvarlegast er
að hella lút yfir matinn í sorptunn-
unum svo fólk geti ekki nýtt sér
hann. Verslanir sem eru stærri
en 400 fermetrar er gert skylt að
gera samning við hjálparsamtök,
sem taka að sér að gefa matinn til
fátækra, eða umbreyta honum í
skepnufóður. Markmið franskra
stjórnvalda er helminga sóunina á
næstu tíu árum. Búist er við að flest
lönd Evrópu muni fara að dæmi
Frakka, enda hefur Evrópusam-
bandið gefið út tilmæli um að ríkin
komi böndum á sóunina.
Hagkerfi drifið áfram af
syndinni
Óhóf var löstur að mati Forn-
Grikkja. Hófsemd var ein af höfuð-
dyggðunum. Óhóf var líka synd
meðal kristinna þótt hún hafi
ekki fengið nafn og númer meðal
dauðasyndanna sjö — ekki beint;
en bæði ágirnd og græðgi hvíla á
óhófi. Í öllum menningraheimum
hefur óhóf verið talið brjóta niður
karakter og samfélög manna. Í
dýraríkinu fyrirlítum við meira að
segja minkinn fyrir að drepa fleiri
dýr en hann getur torgað. En við
erum sjálf minkurinn. Hænsnabúið
er fullt af hræjum þegar við höfum
étið nægju okkar.
Óhóf er orðið þungamiðja í sam-
félögum Vesturlanda. Og það breið-
ist hratt út til annarra heimshluta.
Ætli það myndi ekki skella á djúp
kreppa í Evrópu ef takast myndi
að koma sóun matvæla niður á það
sem stig sem hún er í Suðaustur-As-
íu? Miðað við breskar áætlanir um
Minnst
borðað
– mestu
hent og
sóað
Það er eitthvað meira en lítið bogið við matarframleiðslu, -dreifingu, -sölu og -neyslu í
samfélaginu. Fyrir það fyrsta virðist maturinn verri og óheilnæmari með hverju árinu, í annan
stað verða neytendurnir feitari og heilsutæpari, þá verða bændurnir blankari og verkamennirnir
fátækari, svo er verr farið með dýrin og gróðurinn, sífellt meira notað af eiturefnum við fram-
leiðsluna, meira af orku við flutninginn og meira af lygi við söluna. Og svo borðum við minnst af
matnum heldur hendum bróðurpartinum. Ef eitthvað er til í því að fólk sé það sem það borðar
erum við á Vesturlöndum sturluð og viti skert.
Gunnar Smári Egilsson
skrifar um mat og
menningu frá Montmartre
gunnarsmari@frettatiminn.is
PARÍS f rá
Tímabil: september - desember
8.999 kr.*
AFMÆLISTILBOÐ - TAKMARKAÐ MAGN Í BOÐI!
* Aðeins bókanlegt á wowair.is. Verð miðast við flug aðra leið ásamt sköttum & gjöldum.
5 kg handfarangur innifalinn.
Fuss teppi
HK Living stóll
Finnsdottir krukka
Brúðkaupsgjafirnar
fást hjá okkur
Bjóðum brúðhjónum upp á að gera brúðargjafalista.
Brúðhjónin fá 10% inneign í versluninni af
heildarúttekt listans og fallega gjöf frá okkur.
Síðumúla 21
S: 537-5101
snuran.is
28 matartíminn Helgin 29.-31. maí 2015