Iðnaðarmál - 01.04.1968, Blaðsíða 6

Guðmundur H. Guðmundsson er fæddur 2. júlí 1930 í Reykjavík. Foreldrar hans eru Guð-
mundur B. Halldórsson skipasmíðameistari Jiar og k. h. Elísabet Guðmundsdóttir. Hann lauk
prófi í efnaverkfræði frá tækniháskólanum í Hannover, Þýzkalandi 1959. Hann var verkfræð-
ingur hjá lakk- og málningarverksmiðjunni Hörpu hf. 1959—67, en síðan hjá Rannsókna-
stofnun iðnaðarins.
Límfpamleiðsla
úr beinum
Eflip Guðmund H. Guðmundsson
Inngangur
í öllum nágrannalöndum okkar eru
unnin úr beinum verðmæt efni, sem
hafa mikla hagnýta þýðingu. Hægt er
að vinna úr beinum mismunandi efni
og nota til þess mismunandi aðferðir,
allt eftir því, sem henta þykir eftir
beinamagni og eftirspurn eftir efn-
um, sem hægt er að vinna úr bein-
unum.
Sums staðar hefur þótt hagkvæmt
að nota beinamjöl sem áburð, vegna
þess að beinin innihalda mikinn fos-
fór (18—32% P2O5, allt eftir fram-
leiðsluaðferð). Þar sem þessi fosfór
er mjög fast bundinn sem calsíum-
fosfat, kemur hann aðeins til greina
fyrir súran jarðveg, og helzt hann
lengi í jarðveginum. Vel má vera, að
þessi áburður væri heppilegur með
kjarnanum, til þess að vinna á móti
kalkleysi,sem sumir hafa haldið fram
að valdi kali, án þess þó að valda því,
að kjarninn klofni og hluti af köfn-
unarefninu glatist og rjúki burt sem
ammóníak.
Annars staðar hefur þótthagkvæm-
ara að mala beinin og sjóða úr þeim
skepnufóður. Sérstaklega hefur þetta
þótt hagkvæmt, ef beinin eru úr ung-
um dýrum.
Hér á landi hefur verið staðsett á
Akureyri verksmiðja, sem hagnýtir
bein og vinnur úr þeim beinamjöl til
fóðurs.
Úr beinunum er lika hægt að vinna
önnur verðmæt efni, svo sem límefni
(gelatine) til manneldis, eða til iðn-
aðar, fitu og ólífræn efni, sem eru
verðmætt skepnufóður, vegna þess að
í þeim er kalk (calsíum) og fosfór
í hagkvæmu hlutfalli fyrir skepnur.
Hér á eftir mun verða rætt um mögu-
leika á slíkri verksmiðju, sem vinnur
úr beinum öll þessi efni.
Framangreind hagnýting á bein-
um, sem á sér stað í nágrannalöndum
okkar, er ekki aðeins fjárhagslegs
eðlis, til að styrkja þjóðarafkomuna,
heldur er hún nauðsynleg heilbrigð-
isráðstöfun, vegna sýkingarhættu og
annars sóðaskapar, sem stafar af erf-
iðleikunum að koma þessum úrgangi
fyrir, þannig að hann verði ekki
gróðrarstía sýkinga og uppeldismið-
stöð fyrir rottur.
Samsetning beina
Bein eru samsett úr bæði lífrænum
og ólífrænum efnum. Erfitt er að gefa
upp nákvæma samsetningu þeirra,
vegna þess að beinategundir mismun-
andi dýra eru ekki alveg eins sam-
settar. Einnig breytist samsetning
beinanna með aldri skepnunnar.
Þær tölur, sem nefndar verða hér
á eftir, eru því ekki algildar, heldur
verður að skoða þær sem eins konar
meðaltal, sem sýnir magn hinna ýmsu
efna, sem hægt er að vinna úr bein-
unum. Þessar tölur verða síðar lagð-
ar til grundvallar við útreikning.
Samsetning beinanna:
33% ólífræn efni
28% lífræn efni
39% vatn
100%
Ólífræn efni fela í sér:
85% calsíumfosfat
10% calsíumkarbonat
1,5% magníumfosfat
2,0% alkalísölt (natríumklóríd og
kalíumklóríd)
0,2% calsíumflúoríd
1,3% önnur efni.
Lífrænu efnin fela í sér:
42,8% feiti (12% af beinunum)
57,1% límefni (gelatine) (16% af
beinunum).
Þótt límefnið sé aðeins 16% af
beinunum, er það samt verðmætasti
hluti beinanna. Við vinnslu á límefn-
inu myndi það fást í mismunandi
gæðaflokkum. Verðmætasta límefnið
er notað við framleiðslu á ljósmynda-
filmum. Þarf það að vera alveg sér-
staklega hreint, og verða efnin, sem
notuð verða til vinnslu þess, að vera
sérstaklega valin með tilliti til þess.
Límefni til manneldis (matarlím) er
líka mjög breytilegt að gæðum, og
fer verðið mikið eftir hæfileika þess
að hleypa upplausn eða hvað upp-
lausnin þarf að innihalda mörg %
af límefni til þess að verða að föstu
hlaupi (geli).
Auk dýrari límefna fást líka ódýr-
ari tegundir, sem hafa minni hleyp-
ingareiginleika og eru auk þess
dekkri. Slíkt ódýrara límefni er oft
notað sem perlulím eða beinalím.
F ramleiðsluaðíerð'
Sumir framleiðendur vilja byrja á
því að affita beinin, og er það gert
annaðhvort með því að hita beinin
með vatnsgufu og fleyta síðan fituna
ofan af vatninu, eða að þvo (extra-
hera) fituna úr þeim með kolvetnis-
sambandi (petroleum naphta), sem
hefur lágt suðumark. Að því loknu
68
IÐNAÐARMÁL