Iðnaðarmál - 01.01.1973, Blaðsíða 10

Iðnaðarverkfiræði
Eríntíí flutt á ráðstefnu Félags verkfræðinema 29. apríl 1973
Eftir Sveín Björnsson framkvæmdastjóra
Almennt um iðnaðarverkíræSi
Segja má, að iðnaðarverkfræði
skilji sig frá hefðbundnum verk-
fræðigreinum í því, að hún fæst í
miklu ríkara mæli við mannleg og
hagfræðileg vandamál en t. d. bygg-
ingar-, rafmagns- eða vélaverkfræði.
Þessi mismunur verður augljós,
þegar við leiðum hugann að því, að
iðnfyrirtækið, sem skipulagseining
eða kerfi, er talsvert annað og meira
en framleiðslutækin ein. Umfram allt
er fyrirtækið vettvangur mannlegra
athafna og samskipta, en það er
einnig hagfræSilegt kerfi, þar sem
ótal ákvarSanir, stórar og smáar,
verða að miðast við mælisliku kosln-
aðar og afköst fjármagns.
ISnaðarverkfræðingurinn nálgast
hin fjölþættu vandamál, sem þetta
margslungna kerfi, iðnfyrirtækið,
hefur við að glíma, á grundvelli
tækniþekkingar. í einfaldari túlkun
er verkefnið hans að sjá svo um, að
framleiðsluþættirnir, þ. e. a. s. vinn-
an, fjármagn, hráefni, orka o. s. frv.,
nýtist svo vel sem aðstæður leyfa.
HvaS sem líður lífsþægindagræðgi
nútímans, geta víst allir samþykkt, að
okkur beri að strita með viti. Þegar
til lengdar lætur, er það afkastageta
þjóðarbúsins, sem ákveður lífskjörin
í landi okkar. Einmitt á þessu sviði
getur iðnaSarverkfræðin lagt mikið
af mörkum.
Vinnurannsóknartækni, sem er eitt
af verkfærum iSnaðarverkfræðinnar,
á ekkert síður erindi inn í f j ós, skurð-
stofu, vörugeymslu, skrifstofu eða
um borð í fiskiskip en í iðnfyrirtæki,
og því má segja, að heitið iðnaðar-
verkfræði sé ekki að öllu leyti heppi-
legt. Greinin sem slík þróaðist upphaf-
lega í iðnaði sem afsprengi vélaverk-
fræði og þannig er nafnið tilkomið
(Industrial Engineering). Þetta var í
Bandaríkjunum, og er forvitnilegt að
kynna sér sögu frumherjanna, t. d.
Frederick Taylor ogFrankB. Gilbreth
o. f 1., sem lögðu grundvöllinn að nú-
tíma vinnuvísindum og stjórnun. Það
er svo önnur saga, að Guðmundur
Finnbogason landsbókavörður leitað-
ist við að kynna landsmönnum sín-
um þau nýju fræði, sem hér voru á
ferð á öndverðri þessari öld, en
heldur virðast landar vorir hafa tek-
ið boðskap hans fálega. Orð svo sem
hagverkfræði og rekstrarverkfræði,
hafa komið fram á sjónarsviðið í
merkingunni iSnaðarverkfræði, en
ekki tel ég tíma til að fjalla um þessa
hlið málsins í framsögu minni. Al-
þjóðlega hefur enska heitið Indu-
strial Engineering náð mestri út-
breiðslu.
Ekki er unnt í þessu stutta spjalli
að gefa tæmandi lýsingu á námi í
þessari verkfræðigrein.
Hef ég hugsað mér að taka tvö
dæmi, annars vegar frá Illinois Insti-
tute of Technology Chicago (þar sem
ég gekk í skóla á sínum tíma) og hins
vegar frá Dansk teknisk Htíjskole í
Danmörku. I bandarískum verk-
fræðiháskólum tekur yfirleitt 4 ár að
ná BS-gráðu, og er fyrsta árið gjarn-
an eins skipulagt fyrir allar greinar.
Hvert ár skiptist í tvö kennslumisseri.
Á fyrstu fjórum misserum eru und-
irstöðugreinar (stærðfr., efnafr., eðl-
isfr. o. s. frv.) yfirgnæfandi, en sér-
hæfðara námsefni sækir síðan á á
síðari hluta, eins og vænta má.
Svo ég víki þá sérstaklega að iðn-
aðarverkfræði og helztu fögunum
öðrum en hreinum verkfræðifögum,
sem einkenna slíkt nám:
Á fyrsta ári hefur nemandinn lært
undirstöðuatriði hagfrœði (sameig-
inl. með öðrum verkfræðigreinum).
Á öðru ári bætast síðan við undir-
stöðuatriði bókhalds og kostnaðar-
bókhalds ásamt sálfrœði.
A þriðja ári koma síðan tölfrœði,
vinnuaðferðarannsóknir / vinnumœl-
ingar (þ. e. a. s. vinnurannsóknir),
skipulags- og stjórnunarfrœði, gœða-
eftirlit og framleiðslutœkni og verk-
liagfrœði.
Á fjórða ári koma svo framleiðslu-
skipulagning, aðgerðarannsóknir,
launakerfi, samskipti vinnuveitenda
og verkalýðssamtaka, tölvutœkni og
fram leiðslust jórn un.
Óski nemandi að halda áfram til
MS-náms, tekur það venjulega eitt ár
í viðbót. Velur hann þá gjarnan eitt
af eftirfarandi fimm sviSum: Tölvu-
tœkni, aðgerðarannsóknir, tölfrœði-
og gœðaeftirlit, sjálfvirkni og fram-
leiðsluaðferðir, verkhagfra’ði. Á þessu
stigi er um verulegt valfrelsi að ræða.
AS uppfylltum vissum skilyrðum
á nemandinn kost á því að halda á-
fram til doktorsgráðu, en því geri
ég ekki frekari skil.
Eins og þessi upptalning ber með
sér, eru í iðnaðarverkfræSináminu
tekin til meSferðar flest þau atriði,
sem skipta máli í sambandi við
stofnun og rekstur iðnfyrirtækja.
NámiS er þannig samsett, að verk-
fræðingurinn á jöfnum höndum að
geta tekizt á við tæknileg, hagfræði-
leg og mannleg vandamál, stjórn-
4
IÐNAÐARMÁL