Franskir dagar - 01.07.1996, Qupperneq 5

„Fransmenn á Fáskrúðsfirði-'. Þar segir frá
því að þegar skip sigldu inn fjörðinn hafi
bændur komið bráðlega á bátum sínum til að
versla við frönsku fiskimennina. Kaupmenn-
imir lágu heldur ekki á liði sínu, samkvæmt
frásögn Marteins Þorsteinssonar: „Oft var
hörð samkeppni milli hinna föstu verslana
um viðskiptin við Fransmennina. Þegar sást
til franskrar skútu úti á firðinum var ýtt á flot
og róinn kappróður á móti henni til að
- —
T' *?. % ' ú • B • 1 c-,, / PPilÉjiffl ■ ' -
Kaþólski spítalinn, þar sem nú er Grund, var mik-
ill griðaslaður fyrir Frakkana. Tilkoma lians, og
litlu kapellunnar í honum, var bylting í aðbúnaði
og þjónustu við sjómennina. Lengst til hœgri á
veröndinni má sjá má h'tinn forvitinn Fáskrúðs-
firðing.
tryggja viðskiptin. Hver verslun bjó sig jafn-
an sem bezt hún gat að varningi undir við-
skiptin við Fransmennina."
Að sama skapi þurftu Frakkarnir að vera
undir viðskiptin búnir. Segja má að skapast
hafi viðskiptahefð í þessum efnum sem haf-
in var yfir alla tungumálaerfiðleika. Þannig
var setningin „Biskví for votaling" ekki óal-
geng með tilheyrandi handapati þegar Fá-
skrúðsfirðingar vildu fá franskt kex fyrir
prjónuðu vettlingana sína.
Fransmennimir sóttust fyrst og fremst
eftir prjónlesi, vettlingum, sokkum og peys-
um auk þess sem útgerðin keypti einnig kjöt,
bæði af kálfum og kindum. Þá vom hænsni
einnig eftirsótt. I stað þessa varnings seldu
Fransmennimir m.a. færi, blý, króka, skon-
rok og „margarine“, eins og Marteinn grein-
ir frá, og ennfremur sóttust útvegsbændur
stundum eftir salti sem skorti oft í verslunum
á vorin. Auk þess vom frönsku brauðin,
rauðvín og „koníak", eins og Fáskrúðsfirð-
ingar kölluðu það, algeng skiptimynt.
í bók Elínar Pálmadóttur, Fransí biskví,
er m.a. vikið að „koníakinu". Þar er skýrt út
að snapsarnir hjá Flöndrumnum hafi verið ó-
dýrasta tegund af eau-de vie, brennt úr „gen-
iévre“, ekki ólíkt genever en það var fram-
leitt hjá þeim í geysimiklu magni alla 19.
öldina. Hjá Bretónunum vom snapsamir ó-
dýra, brennda áfengið (Cavin Ardent).
„...sem var ekki aldeilis neitt koníak eins og
íslendingarnir, sem stundum fengu saman-
safnaðan skammtinn þeirra í skiptum fyrir
prjónles, kölluðu það, heldur eplabrugg,
unnið úr hratinu, sem eftir var neðst í ámun-
um, eftir að eplamjöðurinn var gerður. Elín
bætir við að þetta hafi verið ódýrasta, fáan-
lega áfengið, kostaði ekki meira en venjulegt
rauðvín. „Hvar hefðu þessir bláfátæku menn
líka átt að fá eðaldrykk?" spyr hún.
Sonur Marteins, Steinþór, rifjaði upp
þriðju hliðina á viðskiptunum í samtali við
greinarhöfund. Hann og strákamir á Búðum
vom ungir að áram þegar þeir skynjuðu
„hvernig kaupin gerast á Eyrinni". Að hans
sögn vom þeir jafnvel um fermingu þegar
þeir skiptu á „loup de ner for koníak“, eins
og þeir sögðu, „steinbít fyrir koníak“. En
það þurfti oftast enga sérstaka skiptimynt
þegar bömin hittu hina vingjarnlegu sjó-
menn. Þeir áttu það til að draga biskví innan
úr klæðum sínum þegar þeir sáu björt og
glaðlynd börnin á Búðum.
Samskipti með ýmsum hætti
Steinþór minnist einnig gamallar sögu
sem sögð var af Guðmundi kaupmanni í
Króki. Hann hafði vaknað við brölt neðan úr
fjöru snemma morguns og sá þar hóp Frakka
á ferð með fjórfætling í taumi úr eigu hans.
Stefndu Fransararnir greinilega með skepn-
una um borð í skip sitt. Guðmundur mun
hafa snarast í brækur sínar og endurheimt
gripinn um leið og hann kallaði: „Heyriði
Fransmenn! Hvert ætliði að fara með kúna?“
„Jafnvel þótt sumir af sjómönnunum ættu
það til að taka frjálsri hendi það sem lá á
glámbekk verður ekki annað sagt en að þeir
voru ákaflega hlýir í öllu viðmóti. En að
sama skapi voru þeir afskiptalausir," segir
Steinþór.
Ekki vom þó allir í rónni yfir samskiptum
franskra skútukarla og Fáskrúðsfirðinga. Jón
Ólafsson. fæddur 1850, sonur séra Ólafs
Indriðasonar á Kolfreyjustað minnist þess
a.m.k. að þannig hafi verið um föður hans
farið. í minningarbrotum Jóns, „Úr endur-
minningum ævintýramanns" segir m.a.:
„Föður mínum var illa við dugguferðir sókn-
arbarna. Sérstaklega vítti hann hart duggu-
ferðir kvenfólks. Sjálfur fór hann aldrei út í
fiskiskip nema í brýnum erindum.“ Jón tek-
ur þó skýrt fram að faðir hans hafi oft þegið
heimboð inn á herskip og hafi hann gjaman
endurgoldið þau.
Jón minnist á tungumálaörðugleika.
„Frakkar og Islendingar höfðu búið sér til
mál fyrir sig, „flandramál". Það var að vísu
ekki alveg óreglubundið mál, en blendingur
úr ýmsum tungum, hollensku, ensku,
frönsku og íslensku, og hygg ég að meira en
helmingur orðaforðans væri úr hollensku og
ensku - eðlileg afleiðing þess að Bretar og
Hollendingar höfðu fiskað hér við land öld-
um saman áður en Frakkar fóru að fiska hér
og útrýmdu hinum.“ Líklega var Jón Finn-
bogason kunnastur þeirra sem töluðu „Fá-
skrúðsfjarðarfrönsku" og mun oft hafa verið
kallaður til að túlka þegar skúturnar komu
inn. Ha/t er fyrir satt að Jón hafi átt bréfa-
skipti við Frakka, einkum tvo skipstjóra.
Fljótandi í víni
Vitað er að áfengisneysla var mikil um
borð í skipunum og ábyrgir franskir aðilar
höfðu áhyggjur af áfengissýki meðal sjó-
mannanna. I „Fransí biskví" er m.a. sögð
saga eftir Bergkvist Stefánssyni en afi hans
var Þorsteinn Guðmundsson, hreppstjóri á
Höfðahúsum 1870-1896. Franskar skútur
höfðu legið í Höfðahúsbótinni og var dmkk-
ið um borð. Þá rém nokkrir Fransarar í land
með dreng sem hafði orðið fyrir illri með-
ferð, svo sá á honum. Vom þeir að forða
léttadrengnum frá öðrum um borð sem
höfðu gengið í skrokk á honum. Þorsteinn
hreppstjóri tók við pilti og María kona hans
Sigurðardóttir hlynnti að honum og klæddi
hann í fatnað af drengjunum sínum. Morg-
uninn eftir komu fjórir menn í land að sækja
drenginn. Varla var hann kominn í þeirra
hendur þegar þeir tóku að löðrunga hann,
enda sömu mennirnir og höfðu barið hann
fyrr. Þetta lét Þorsteinn ekki viðgangast, tók
af þeim drenginn og fór með hann inn á Fá-
skrúðsfjörð í spítalaskipið.
Steinþór Marteinsson undirstrikar að Fá-
skrúðsfirðingar hafi ávallt mætt hlýju og
góðvild Fransmannanna. „En einn ókostur
fannst mér á þeim. Þegar þeir vora með sinn
allsherjar þvott á skipunum og héldu sitt
slútt þá drukku þeir sig gjarnan fulla og var
til siðs hjá þeim að slást; einn af hvoru skipi.
Sá sem varð undir mátti síðan búast við út-
skúfun skipsfélaga sinna sem héldu áfram að
berja á honum.“
Flestum heimildum ber saman um að
kviksögur sem gengið hafa um ástarsam-
bönd Fransmanna og Islendinga séu mjög
orðum auknar. „Það var skiljanlegt að af
þessu sprytti kunningsskapur og jafnvel vin-
skapur milli sumra manna. Þetta var ekki
Gömlum Fáskrúðsfirðingum líður aldrei úr minni
sú tignarlega sjón þegar skúturnar fylltu fjörðinn.
nema eðlilegt. Hitt var lakara, að af þessu
spratt einnig nokkurt sukk og svall, en nærri
því eindæmi mátti það heita, ef af því spmttu
líka „blessuð börnin frönsk með borðalagða
húfu“, og heyrði ég varla nefnt meira en eitt
dæmi þar sem slíkur orðrómur lék á,“ segir
Jón Olafsson.
Ekki var venja að slá upp dansleik fyrir
frönsku sjómennina. En það gerðist þó í maí
1926 að franski konsúllinn, Georg Georgs-
son læknir, leigði Templarann undir ball fyr-
ir sjóliðana á franska herskipinu. Þorvaldur
Jónsson lýsir þeirri uppákomu í viðtali við
Elínu Pálmadóttur í Morgunblaðinu 1981.
Ballið var haldið á laugardegi og hafði öllu
kvenfólki í þorpinu verið boðið á ballið en
strákunum ekki. Homaflokkur frá borði sá
um tónlistina. Stundvíslega kl. 8 hófst ball-
ið. Um það leyti sigldi línuveiðarinn Andey
FRANSKIR DAGAR 5