Aldan - 23.09.2014, Blaðsíða 14

23. SEPTEMBER 2014aldan14
Dr. Ingibjörg Gunnarsdóttir hlaut
Hvatningarverðlaun Rannís
Hvatningarverðlaun Vísinda- og
tækniráðs fyrir 2014 voru afhent á
Rannsóknaþingi Rannís föstudaginn
29. ágúst sl. Dr. Ingibjörg Gunnars-
dóttir, prófessor í næringarfræði við
Háskóla Íslands, hlaut viðurkenn-
inguna að þessu sinni. Forsætisráð-
herra, Sigmundur Davíð Gunnlaugs-
son, afhenti Ingibjörgu verðlaunin.
Ingibjörg er fædd árið 1974. Hún
lauk BS prófi í matvælafræði frá HÍ
árið 1997 og MS prófi i næringar-
fræði tveimur árum og varði þá hluta
námstímans við Konunglega land-
búnaðarháskólann í Kaupmanna-
höfn. Hún lauk doktorsprófi í nær-
ingarfræði árið 2003. Meistararitgerð
Ingibjargar fjallaði um næringará-
stand sjúklinga en doktorsverkefni
hennar um næringu og vöxt ungbarna
og tengsl við áhættu á hjarta- og æða-
sjúkdómum síðar á lífsleiðinni. Fyrir
doktorsrannsóknir sínar hlaut Ingi-
björg sérstakar viðurkenningar, bæði
hérlendis og erlendis.
Ingibjörg tók virkan þátt í upp-
byggingu og skipulagi Rannsóknastofu
í næringarfræði við HÍ og Landspítala
auk þess að sinna kennslu. Hún átti
stóran þátt í uppbyggingu Matvæla- og
næringarfræðideildar HÍ og varð pró-
fessor við þá deild árið 2010. Á síðasta
ári tók hún við starfi forstöðumanns
við Rannsóknastofu í næringarfræði,
en því fylgir að hún er einnig yfirnær-
ingarfræðingur Landspítala Háskóla-
sjúkrahúss.
Ingibjörg hefur stýrt og tekið þátt
í fjölda verkefna sem styrkt hafa
verið af innlendum og erlendum
rannsóknasjóðum, auk þess að hafa
átt sæti í ótal sérfræðihópum. Rann-
sóknir Ingibjargar fjalla einkum um
næringu ungbarna, barna, unglinga
og fullorðinna, en taka einnig til af-
markaðra hópa eins og barnshafandi
mæðra og sjúklinga. Á síðasta ári hlaut
Ingibjörg þrjá nýja styrki til alþjóðlegra
rannsóknaverkefna. Hún er verkefnis-
stjóri íslenska hluta Evrópuverkefnisins
Mood-Food sem fjallar um tengls nær-
ingarástands og þunglyndis, en umfang
þess er um 1,4 milljarðar króna. Hún
er íslenskur verkefnisstjóri norræna
rannsóknaverkefnisins ProMeal, en
markmið þess er að kanna þýðingu
skólamáltíða fyrir heildarmataræði
grunnskólabarna sem og einbeitingu
þeirra og frammistöðu í skóla. Loks
hlaut hún styrk úr Rannsóknasjóði til
að gera næringarfræðilega rannsókn
á sjúklingum með langvinna lungna-
teppu, í samstarfi við King‘s College í
London og Herlev spítala í Danmörku.
Ljóst er að rannsóknir Ingibjargar
hafa haft og munu hafa gríðarleg áhrif
á skilning okkar á tengslum heilsu og
næringar, auk þess að hafa bein áhrif
á mótun næringarviðmiða ólíkra hópa
í samfélaginu. Ingibjörg þykir afburða
kennari og er ötul við að miðla þekk-
ingu til almennings, m.a. með ritun
greina og opnum fyrirlestrum. Það er
álit dómnefndar að Ingibjörg uppfylli
öll viðmið hennar og sé því verðugur
handhafi Hvatningarverðlauna Vís-
inda- og tækniráðs 2014.
Hvatningarverðlaunin
Hvatningarverðlaun Vísinda- og
tækniráðs eru veitt vísindamanni sem
snemma á ferlinum þykir hafa skarað
framúr og skapi væntingar um framlag
í vísindastarfi er treysti stoðir mann-
lífs á Íslandi. Verðlaunin, sem nú eru
2 milljónir króna, hafa verið veitt frá
árinu 1987, í fyrsta sinn á 50 ára af-
mæli atvinnudeildar Háskóla Íslands.
Markmiðið með veitingu Hvatningar-
verðlaunanna er að hvetja vísindamenn
til dáða og vekja athygli almennings
á gildi rannsókna og starfi vísinda-
manna.
Verja skal a.m.k.3% af vergri lands-
framleiðslu til rannsókna og þróunar
Illugi Gunnarsson, mennta- og
menningarmálaráðherra, kynnti við
afhendingu Hvatningarverðlaunanna
drög að úttekt á vísinda- og nýsköp-
unarkerfinu sem unnin var fyrir til-
stuðlan mennta- og menningarmála-
ráðuneytisins. Að baki skýrslunnar
liggur ítarlegt samráðsferli þar sem fólk
víða að úr kerfinu – úr háskólunum,
rannsóknarstofnunum, ráðuneytum
og fyrirtækjum - var kallað að borðinu
til að ræða um styrkleika og áskoranir
í vísinda- og nýsköpunarumkerfinu.
„Á Íslandi starfa margir fram-
úrskarandi vísindamenn. Í nýlegri
úttekt Nordforsk á birtingum á Norð-
urlöndunum má sjá að á mörgum
sviðum standa íslenskir vísindamenn
sig afburðavel. Hér hefur vöxturinn í
birtingum frá árinu 2000 verið gríðar-
legur eða „extreme“ svo vitnað sé til
orða skýrslunnar. Annað sérkenni á
íslenskum vísindamönnum er í hversu
miklu alþjóðlegu samstarfi þeir eru.
Hvergi á Norðurlöndunum og þótt
víðar væri leitað birtir jafn hátt hlut-
fall vísindamanna greinar og bækur í
samstarfi við erlenda kollega og hér
á landi. Góður árangur sem þessi er
ekki sjálfgefinn. Hér skiptir eljusemi
og frumkvæði einstakra vísindamanna
miklu en einnig aðstæður þeirra og að-
búnaður. Það er um þetta sem úttektin
leggur mat á: aðstæður til vísindaiðk-
unar og nýsköpunar hér á landi og þá
einkum hvað við þurfum að gera til
að stuðla að því að viðhalda góðum
árangri til framtíðar.
Með því að efla Rannsóknasjóð og
Tækniþróunarsjóð viljum við leggja
okkar af mörkum til þess að við náum
því markmiði að Ísland verði, árið
2016, komið í hóp þeirra landa sem
verja a.m.k.3% af vergri landsfram-
leiðslu til rannsókna og þróunar. Þetta
er okkar markmið. Styrking sjóðanna
er ekki það eina sem skiptir máli í þessu
samhengi, heldur er gert ráð fyrir að
fyrirtæki efli einnig sína rannsóknar-
og þróunarstarfsemi. Það verður gert
með því að skapa fyrirtækjum slíkt um-
hverfi að þau sjái hag í að auka hlut sinn
í rannsóknar- og nýsköpunarstarfi.
Sérstaklega er hér horft til skattahvata.
Í vor samþykktum við einnig að fjár-
fest skyldi í gagnaöflun um vísinda- og
nýsköpunarstarfsemi hér á landi og
árangurinn af henni. Til að ná þessu
markmiði verður 70 milljónum króna
varið í upplýsingakerfi um rannsóknir
á næstu tveimur árum. Að auki hefur
nú Hagstofan tekið við framkvæmd
könnunar á vísinda- og þróunarstarfi
hér á landi sem unnin er annað hvert
ár. Það er okkar von að þetta verði til
þess að stórefla hér upplýsingaöflun
um rannsóknir og nýsköpun til að
auka yfirsýnina og til að renna styrkari
stoðum undir stefnumótun og ákvarð-
anatöku í háskólum, rannsóknarstofn-
unum og hjá stjórnvöldum. Kerfið eitt
og sér er ekki nóg, við eigum að stefna
að því að efla hér greiningu á sviðinu
og að tryggja mannafla í það.
Það er nýmæli í starfi Vísinda- og
tækniráðs að unnin sé sérstök aðgerða-
áætlun með tilgreindum ábyrgðar-
aðilum, hún kostnaðargreind og
tímasett. Markmiðið er að tryggja
markvissa eftirfylgni með framkvæmd
stefnunnar. Ríkisstjórnin hefur fyrir
sitt leyti samþykkt að beita sér fyrir
fjármögnun áætlunarinnar með fyr-
irvara um fjárlagaferlið og afgreiðslu
Alþingis. Ætlunin er að auka opinbera
fjárfestingu í samkeppnissjóðum um
2,8 milljarða, þ. e. um 800 milljónir
króna fjárlagaárið 2015 og um allt
að tvo milljarða króna 2016. Um leið
er þess vænst að aðgerðin auki fjár-
festingar fyrirtækja um 5 milljarða
króna.
Nú í sumar hóf mennta- og menn-
ingarmálaráðuneytið vinnu við að rýna
betur í stöðu háskólastigsins og vís-
indastarfs í landinu með spurninguna
um hvernig við getum eflt gæði og ár-
angur á sviði vísinda í huga. Mér finnst
mikilvægt að við skoðum vel með
hvaða hætti við getum styrkt háskóla-
kerfið og aukið samlegð í því. Mik-
ilvæg tækifæri glatast ef við dreifum
kröftum okkar of víða. Við eigum að
einbeita okkur að því að keppa alþjóð-
lega fremur heldur en að leggja mest
af okkar orku í innbyrðis samkeppni.
Ráðuneytið hefur einnig hafið að
skoða betur hvernig við getum byggt
upp alþjóðlegt samstarf um rann-
sóknarinnviði á markvissari hátt. Þetta
er einmitt eitt af þeim atriðum sem
skýrslan nefnir. Það skiptir miklu máli
fyrir litla þjóð eins og okkur að eiga
gott samstarf á alþjóðlegum vettvangi
um innviði eins og rannsóknarstofur,
mælitæki, gagnagrunna og þess háttar.
Innviðir eru stórar fjárfestingar og því
skynsamlegt fyrir okkur að horfa til
samstarfs við önnur lönd. Við verðum
að tryggja okkar vísindamönnum
aðgang að aðstöðu og tækjum á
heimsmælikvarða.
Þó aðgerðaáætlunin taki á mörgum
af mikilvægustu atriðunum sem út-
tektin bendir á er þó ljóst að enn er
verk eftir óunnið og að mörg af skila-
boðum skýrslunnar þurfum við að
ígrunda vel og taka okkur tíma til að
fara yfir. Að mörgu leyti koma þessar
ábendingar á góðum tímapunkti fyrir
okkur. Þær eru vísbending um að við
séum á réttri leið og hvatning um að
halda áfram þeirri vegferð,“ sagði Illugi
Gunnarsson, mennta- og menningar-
málaráðherra.
Dr. Ingibjörg Gunnarsdóttir ásamt forsætisráðherra, Sigmundi Davíð Gunnlugssyni og Illuga Gunnarssyni, mennta-
og menningarmálaráðherra. Illugi flutti erindi við afhendingu verðlaunanna þar sem hann kynnti drög að úttekt á
vísinda- og nýsköpunarkerfinu.
Frumvarp lagt fram um verndun afurðaheita
Sjávarútvegsráðherra, Sigurður
Ingi Jóhannsson, hefur lagt fram
frumvarp um vernd afurðaheita.
Markmið frumvarpsins er að vernda
afurðaheiti sem vísa til uppruna,
landsvæðis eða hefðbundinnar sér-
stöðu. Um er að ræða nýja heildar-
löggjöf hér á landi en vernd þessi er
þekkt víða erlendis þar sem heitum
landbúnaðarafurða eins og Parmigi-
ano-Reggiano og Gorgonzola er
veitt sérstök vernd. Öðrum en þeim
sem framleiða umræddar vörur úr
tilteknum hráefnum, á tilteknu
landsvæði eða eftir tiltekinni hefð
er þannig óheimilt að nota afurða-
heitið.
Frumvarpið var áður lagt fram á
143. löggjafarþingi en hlaut ekki af-
greiðslu. Nokkrar breytingar hafa verið
gerðar á frumvarpinu og er það nú lagt
fram öðru sinni. Frumvarpið er byggt
á reglugerð (ESB) Evrópuþingsins og
ráðsins nr.1151/ 2012 frá 21. nóvember
2012 um gæðakerfi fyrir landbúnað-
arafurðir og matvæli, ásamt sambæri-
legri löggjöf í Noregi og Danmörku.
Gert er ráð fyrir að hópur fram-
leiðenda sæki saman um skráningu
á afurðarheiti en einnig er mögulegt
að einstakur framleiðandi sæki um
skráningu, m.a. ef hann er eini fram-
leiðandinn á skilgreindu landsvæði.
Meðferð umsókna verður í höndum
Matvælastofnunar og er greitt gjald fyrir
hverja umsókn sem rennur óskipt til
Matvælastofnunar upp í þann kostnað
sem fellur til við meðferð umsókna.
Matvælastofnun tekur ákvörðun um það
hvort heiti afurðar skuli hljóta skrán-
ingu samkvæmt lögunum og skal stofn-
unin afla umsagna frá Einkaleyfastofu
og Samtökum atvinnulífsins auk þess
sem veitt er heimild til að leita umsagna
annarra sérfræðinga þegar við á. Áður
en Matvælastofnun tekur ákvörðun um
að heimila eða hafna skráningu heitis
gefst utanaðkomandi aðilum færi á að
andmæla skráningu heitis. Þá hefur
Matvælastofnun einnig eftirlit með
framkvæmd laganna þar sem sú stofnun
fer nú þegar með eftirlit með að mat-
væli uppfylli reglur um merkingar og
innihaldslýsingar. Frumvarpið gerir ráð
fyrir að erlend heiti afurða geti hlotið
vernd hér á landi, annars vegar á grund-
velli beinnar skráningar eða á grundvelli
gagnkvæmnissamnings. Ekki er gerður
greinarmunur á því hvor leiðin er farin
en skilyrði fyrir skráningu er að heiti
afurðar uppfylli skilyrði frumvarpsins
og lúti eftirliti í upprunalandi.
Verði frumvarpið að lögum er talið
að löggjöfin geti styrkt stöðu íslenskra
afurða og falið í sér viðurkenningu
á sérstöðu innlendrar framleiðslu í
samkeppni við innfluttar vörur. Talað
er um landbúnaðarafurðir en ekki er
fjarri lagi að álykta að það geti með
einhverjum hætti náð til sjávarafurða.
Þar hlýtur t.d. fiskirækt í fjörðum að
koma til greina.