Dagblaðið Vísir - DV - 02.06.2010, Qupperneq 13

fréttir 2. júní 2010 miðvikudagur 13
SPÁIR ALGERU HRUNI
er þó skyldaður til að geta útveg-
að innlánin þegar þess er krafist.
Þannig komast margfalt meiri fjár-
munir í umferð en sem samsvarar
upphæð grunnfjár seðlabankanna.
Lög kveða þó á um að bankar verði
að eiga eða leggja inn á sérstakan
reikning lágmarkshlutfall af þessu
(bindiskylda, lausafjárskylda).
„Ég held að á Íslandi hafi það átt
að vera 10%. Í Þýskalandi var það
lækkað í tvö prósent. Fyrir nokkrum
vikum sagði Obama að hann vildi
eyða lágmarkinu alveg, að það yrði
núll prósent. Það þýðir að bankar
geta lánað eins og þeir vilja og rukk-
að viðskiptavini fyrir vexti af því,“
segir Bill Still. „Þetta er spurning
um hver það er sem stjórnar pen-
ingamagninu. Ef bankarnir hafa
það vald eru þeir í reynd valdhaf-
ar ríkja. Þeir eru stjórnvöld, en eru
aldrei kosnir af þjóðinni. Þess vegna
svara stjórnvöld aldrei kalli kjós-
enda lengur. Vald bankanna eykst
stöðugt á kostnað valds þjóðkjör-
inna valdhafa. Íslendingar, Banda-
ríkjamenn og allir aðrir finna fyrir
þessu.“
Ísland hætti hjá AGS
„Íslensku bankarnir beittu fract-
ional reserve-lánastarfsemi. Það
skipti því engu máli hversu mikið af
peningum Seðlabanki Íslands kom
í umferð. Stærsti hluti fjármagns-
ins var gefinn út af viðskiptabönk-
unum með vöxtum. Þetta er vald-
ið til þess að búa til peninga úr
engu, skipta þeim eins og þú vilt,
og rukka vexti fyrir. Staðreyndin
er því miður sú að peningar verða
ekki bara til í seðlaprentvélum í
kjöllurum stjórnvalda, þrátt fyrir
að fáir átti sig á því,“ segir Bill Still.
Hann segir að Íslendingar verði að
snúa þessu við hjá sér til að kom-
ast upp úr kreppunni. „Þetta er
vandamál Íslands. Þið segið: „Við
verðum að ganga í Evrópusam-
bandið, því annars fáum við ekki
meira lánsfé.“ En það myndi koma
ykkur í enn meiri vandræði. Ef Ís-
land myndi bara rjúfa tengslin við
Alþjóðagjaldeyrissjóðinn og Evr-
ópusambandið mynduð þið þurfa
að þola þrjú eða fjögur erfið ár. En
ef þið gerið það ekki og fáið lán þar
munið þið alltaf eiga erfitt.“
Algjört hrun á næsta leiti
Bill Still spáir hruni fjármálakerf-
is nútímans innan fárra ára. „Öll
lönd í heiminum munu þurfa að
átta sig á þessu. Það er engin önn-
ur leið fær. Þetta eru sögulegir tím-
ar því við erum algjörlega gegnsýrð
af skuldum. Umræðan um þetta
er nýhafin í Bandaríkjunum. Allt
samfélagið þar er svo skuldum vaf-
ið. Þetta kerfi mun hrynja, hugsan-
lega eftir hálft ár, tvö ár. Það er erf-
itt að segja nákvæmlega hvenær
hrunið kemur en það mun gerast á
endanum og þá þarf að finna nýja
lausn. Það eina sem mun virka er
að stjórnvöld gefi út allt fjármagn-
ið, án skuldsetningar, með hags-
muni allra borgara í samfélaginu í
huga. Ég hef trú á því að þetta verði
framkvæmanlegt í Bandaríkjun-
um, því við höfum búið við rétta
kerfið áður í sögu okkar,“ segir Still.
„Þegar ríkið fær þetta vald verða
allir stjórnmálamenn að standa
sig. Náttúruleg hegðun stjórnmála-
manna er að eyða of miklu. Það
verður því að vera til staðar eftir-
litskerfi sem stjórnar heildarmagni
peninga í umferð í landi. Í Banda-
ríkjunum var notast við M3-mæli-
eininguna, en fyrir nokkrum árum
fór seðlabankinn að fela það, svo
enginn vissi hvert heildarmagn-
ið var. Þá vissi ég að stórslys var
vændum, menn vildu ekki segja frá
því hversu miklir peningar væru í
kerfinu og svo kom fjármálakrepp-
an.“
Ríki ættu ekki að fá að taka lán
og bankar ættu ekki að
geta lánað meiri pen-
inga en þeir eiga. Þetta
er svona einfalt.
Gylfi Magnússon útskýrir „fractional re-
serve“-kerfið:
BANkAR
BúA tIL
PENINGA
Gylfi Magnússon viðskiptaráðherra
svaraði spurningu á Vísindavefnum
um fractional reserve-lánastarfsemi
í desember 2008, þegar hann gegndi
starfi dósents í hagfræði við Háskóla
Íslands.
Spurning:
Hvernig útskýrið þið það sem á ensku
kallast „fractional reserve banking“?
Svar:
Viðskiptavenja um allan heim
Viðskiptabankar og aðrar innláns-
stofnanir lána yfirleitt jafnharðan aft-
ur út stóran hluta þess fjár sem þeir
fá sem innlán. Útlánin eru yfirleitt til
nokkurs tíma en innlánin að mestu
óbundin. Þetta þýðir því óhjákvæmi-
lega að bankarnir liggja ekki með
nægilega sjóði til að endurgreiða öll
innlán ef stór hluti þeirra sem hafa
lagt fé inn krefst þess að fá féð aftur
með skömmum fyrirvara. Þetta er á
ensku kallað fractional reserve bank-
ing  og vísar til þess að bankarnir
liggja einungis með lítinn hluta inn-
lána sem laust fé. Þetta er viðskipta-
venja um allan heim, það er reglan í
bankarekstri.
Undir venjulegum kringumstæð-
um gengur þetta upp. Sé banki vel
rekinn og þyki traustur þá hafa inn-
stæðueigendur enga ástæðu til að
koma allir í einu og heimta innstæð-
urnar sínar.
Áhlaup
Lendi banki hins vegar í vandræð-
um, þannig að vafi leikur á að hann
eigi fyrir skuldbindingum sínum
getur hann orðið fyrir svokölluðu
áhlaupi (e. bank run). Þá koma
innstæðueigendur unnvörpum og
taka út fé sitt. Þá getur gengið hratt
á laust fé viðkomandi banka. Hann
getur alla jafna ekki krafist þess að
þeir sem fengið hafa lán í bankan-
um greiði þau upp í snatri og verð-
ur því að leita annað eftir lausu fé.
Nái bankinn ekki að tryggja sér laust
fé á markaði, til dæmis með því að
taka lán í öðrum bönkum, gefa út
skuldabréf eða selja eignir þá getur
hann neyðst til að leita til viðkom-
andi seðlabanka.
Seðlabankar gegna hlutverki
þrautalánveitanda (e. lender of last
resort) í nútíma fjármálakerfum.
Þegar viðskiptabanki neyðist til að
leita til seðlabanka þá metur sá síð-
arnefndi hvort hann eigi að koma
bankanum til aðstoðar með láni
eða með öðrum hætti. Önnur úr-
ræði seðlabanka en lánveitingar eru
meðal annars að leggja viðskipta-
bankanum til aukið eigið fé, taka
yfir rekstur bankans eða að beita sér
fyrir yfirtöku hans af hálfu annars
banka sem er betur stæður.
Bankakerfið býr til peninga
Vegna þess að bankar lána mest af
því fé út aftur sem inn í þá er lagt
þá getur bankakerfið í heild í raun
búið til peninga. Innlán eins verður
að útláni til annars, sem verður fyrr
eða síðar lagt aftur inn í banka. Þá er
hægt að lána féð út aftur og þannig
koll af kolli. Dragi bankar úr útlánum
af einhverjum ástæðum þá minnkar
að sama skapi magn peninga í um-
ferð í heiminum. Minni útlán til eins
þýða minni innlán annars, sem þýð-
ir aftur minni útlán og þannig koll af
kolli.
Heimild: Vísindavefurinn. Blaða-
maður bætti við millifyrirsögnum.
Gylfi Magnússon „Vegna þess að bankar lána mest af því fé út aftur sem inn í þá er
lagt þá getur bankakerfið í heild í raun búið til peninga.“
Bill Still Hefur rannsakað fjármálakerfi og valdastrúktúr
þeirra í áratugi og gert heimildarmyndir um efnið. Fræg-
ust þeirra er Money Masters frá 1995. MYND SiGtrYGGur Ari