Dagblaðið Vísir - DV - 24.07.2013, Blaðsíða 14

Sandkorn
Á
rangur Íslendinga við endur-
reisn íslenska hagkerfisins
eftir hrunið 2008 er umræðu-
efni sem reglulega dúkkar
upp í erlendum fjölmiðlum
og á bloggsíðum. Ísland hefur stund-
um verið sagt „kraftaverk“ í ljósi þess
hversu vel hefur tekist að endurreisa
hagkerfi landsins í kjölfar banka-
hrunsins. Á mánudaginn skrifaði
bloggarinn Simon Black grein þar sem
hann andmælti þessari söguskýringu
undir yfirskriftinni: „Vá. Þessi saga um
„endurreisn“ Íslands er algjör lygi.“
Í greininni heldur Black því fram
að efnahagsbatinn sé alls ekki eins
góður og haldið hefur verið fram
þar sem íslenskir skattgreiðendur
sitji meðal annars uppi með reikn-
inginn út af mikilli skuldsetningu
þjóðarbúsins, meðal annars björg-
un Seðlabanka Íslands, og fyrir vikið
sé skuldsetning ríkisins fimm sinnum
hærri en hún var 2007; rúm 17 pró-
sent þjóðartekna fari í vaxtagreiðsl-
ur af lánum; laun á Íslandi séu lág,
þó að atvinnuleysi sé einnig lítið, og
því hafi Íslendingar ekki ráð á mikilli
einkaneyslu; verðbólga sé mikil og að
Íslendingar hafi í reynd því alls ekki
„bjargað heimilun landsins og stung-
ið bankamönnunum í fangelsi“ líkt og
stundum sé sagt um Ísland. Þetta seg-
ir Black vera rangt þar sem íslenskir
skattgreiðendur sitji uppi með reikn-
inginn af íslenska efnahagshruninu út
af skuldsetningunni vegna björgunar-
aðgerðanna í kjölfar bankahrunsins.
Eitt af því sem Black leggur ekki
nægilega mikla áherslu á í grein sinni
er sú staðreynd að íslenska ríkið
ákvað – eðlilega þar sem annað hefði
verið ómögulegt – að reyna ekki að
bjarga stóru viðskiptabönkunum frá
falli árið 2008. Bankakerfið var orðið
tíu sinnum stærra en þjóðarfram-
leiðslan á Íslandi og hefði ríkið ekki
með nokkru móti getað bjargað bönk-
unum frá falli. Bönkunum var leyft að
falla og erlendir kröfuhafar þeirra sátu
uppi með tapið af útlánum til bank-
anna að mestu en ekki íslenska rík-
ið. Bara tap þýskra banka, sem voru
stærstu lánveitendur íslensku bank-
anna, af hruni íslenska bankakerfisins
nemur til að mynda um 21 milljarði
dollara, eða rúmum 2.500 milljörðum
íslenskra króna.
Það er einsdæmi í hagsögunni
að ríkisvald hafi komist upp með að
bjarga ekki bankakerfinu sínu, líkt og
Íslendingar gerðu árið 2008 og láta aðra
sitja uppi með tapið af lánum þeirra.
Bandaríkjastjórn leyfði til dæmis „bara“
Lehman Brothers að hrynja af stærstu
bönkum landsins í september 2008 en
lagði öðrum til fé í kostnaðarsömum
björgunaðgerðum. Blaðamaður breska
blaðsins The Guardian orðaði þessa
hugsun sem svo í skoðanagrein árið
2011 að „Ísland hafi brotið reglurnar
og komist upp með það.“ Bandaríski
hagfræðingurinn Paul Krugman orðaði
þessa sömu hugsun með sams kon-
ar hætti þegar hann sagði að: „Ísland
hefði brotið allar reglurnar“ um skulda-
skil þjóða og „komist upp með það“.
Stærri ríki, eins og Írland, Spánn
og Grikkland, myndu ekki geta komist
upp með að láta bankana sína hrynja
og láta aðra sitja uppi með tapið. Póli-
tískur þrýstingur og jafnvel efnahags-
legur í samfélagi þjóðanna myndi gera
þessum þjóðum ómögulegt að fara „ís-
lensku leiðina“. Slíkt gæti haft svo víð-
tæk dómínó-áhrif á hagkerfi heimsins
og myndi búa til afar slæmt fordæmi.
Ísland komst hins vegar upp með að
gera þetta þar sem bankakerfi landsins
var orðið allt of stórt til þess að ríkið
gæti bjargað því auk þess sem landið
er nógu lítið og heildarskuldir banka-
kerfisins það litlar í alþjóðlegu sam-
hengi að Íslendingum var ekki stillt
upp við vegg af stærri ríkjum í alþjóða-
samfélaginu og þeim gert að standa
skil á skuldum bankanna. Smæð Ís-
lands var því helsta vopn þess.
Íslendingar sluppu með öðrum
orðum miklu betur frá íslenska efna-
hagshruninu en þeir hefðu átt að gera
ef forsendur hefðu verið fyrir hendi til
að ríkið tæki á sig skuldir bankakerf-
isins. Íslenska þjóðin ber á endanum
sjálf mesta ábyrgð á þessu hruni – ekki
bankamenn eða „útrásarvíkingar“
– af því hún kaus yfir sig ríkisstjórn
sem stóð fyrir einkavæðingu, nýfrjáls-
hyggjuvæðingu, markaðsvæðingu
og eftirlitsleysi með fjármálafyrir-
tækjunum í landinu. Þessar ákvarð-
anir íslensku þjóðarinnar leiddu aftur
til þess að sá fáheyrði atburður átti sér
stað að bankakerfið fékk að vaxa fram
úr hófi og upp í stærð sem gerði rík-
inu ómögulegt að hlaupa undir bagga
með því.
Þess vegna má taka undir þá
niðurstöðu í þeirri túlkun sem kem-
ur fram í grein Blacks að umræðan
um íslensku efnahagsendurreisnina
sé byggð á blekkingu. „Fyrir nokkrum
árum var íslenska bankakerfið tíu
sinnum stærra en þjóðarframleiðslan.
Og það hrundi. Ekki er hægt að stroka
yfir slíkar hamfarir á nokkrum árum
með góðri PR-herferð. Þrátt fyrir að
viðskiptafréttamiðlar hæli Íslending-
um fyrir endurreisnina þá er landið
ekki dæmi um hvernig reisa eigi hag-
kerfi við með sem bestum hætti. Þetta
er saga um hvernig á að blekkja fólk.
Og eins og er þá virkar þetta.“
Þessi túlkun Blacks er alls ekki
galin en hann fer ekki nægilega vel í
hvaða áhrif það hefði á íslenska hag-
kerfið og Íslendinga ef þjóðin hefði
ekki ,,brotið reglurnar“ með því að
leyfa bönkunum að falla og ábyrgj-
ast ekki skuldir þeirra. „Íslenska
efnahags kraftaverkið“ er því ekki bara
blekking að því leyti sem Black bendir
á heldur byggir blekkingin líka á þeirri
mikilvægu forsendu að Ísland braut
þessar alþjóðlegu reglur um skulda-
skil banka, komst upp með það og
er miklu minna skuldsett fyrir vikið.
Kannski er þetta í reynd kraftaverk
hrunsins, enda einsdæmi í sögunni
að þjóð hafi komist upp með slíkt. Ís-
lendingar geta prísað sig sæla fyrir að
hafa sloppið þetta vel með skrekk-
inn þrátt fyrir allt en við ættum að láta
ógert að básúna „árangurinn“ út sem
„kraftaverk“.
Vigdís á Bifröst
n Niðurskurðarhópur ríkis-
stjórnarinnar hefur verið
mjög í sviðsljósinu síðustu
daga. Tillagna hópsins um
niðurskurð í ríkisfjármálum
er beðið með nokkurri eftir-
væntingu, til dæmis á sviði
skólamála. Einn af meðlimum
hópsins, Vigdís Hauksdóttir,
þekkir meðal annars ágætlega
til við Háskólann á Bifröst þar
sem hún nam lögfræði og
kenndi síðar. Spurningin er
hvort þau tengsl Vigdísar hafi
eitthvað að segja um hugsan-
legan niðurskurð á Bifröst.
Karl Pétur þagði
n Karl Pétur Jónsson almanna-
tengill var um
tíma starfs-
maður tún-
fiskfyrirtæk-
isins Umami,
sem greint
hefur verið frá
í fjölmiðlum
síðustu daga, og íhugaði hann
um tíma að flytja til San Diego
til að vinna fyrir fyrirtæk-
ið. Þegar Karl Pétur starfaði
fyrir Umami birti hann meðal
annars pistil á Pressunni þar
sem hann fjallaði um ráð-
stefnu í Doha í Katar þar sem
reynt var að friða bláuggatún-
fisk. Karl Pétur sagðist hafa
sótt ráðstefnuna til að „berj-
ast“ gegn tillögunni um friðun
túnfisksins fyrir hönd „við-
skiptavinar síns“ en tók ekki
fram hvert nafn hans væri.
Fórnarkostnaður
365 miðla
n Starfsmannaflóttinn held-
ur áfram af
Fréttablaði
Jóns Ásgeirs
Jóhannesson-
ar í kjölfar-
ið á ráðningu
Mikaels Torfa-
sonar. Þannig
hættu tvær blaðakonur á
Fréttablaðinu fyrir helgi þegar
þær Sigríður Björg Tómasdóttir
og Sunna Valgerðardóttir sögðu
upp störfum. Um 20 starfs-
menn hafa annað hvort verið
reknir eða þeir sagt upp störf-
um á Fréttablaðinu á liðnum
mánuðum. Fórnarkostnaður-
inn út af ritstjóraráðningunni
er því orðinn nokkur.
Formaður í mótbyr
n Óli Valur Steindórsson, fyrr-
verandi framkvæmdastjóri og
aðaleigandi túnfiskfyrirtækis-
ins Umami, stendur í ströngu
þessa dagana. Eignarhalds-
félag hans er gjaldþrota, sem
og hann sjálfur, og skiptastjóri
bús hans reynir að rifta við-
skiptum sem áttu sér stað
fyrir þrotið. Óli Valur er for-
maður meistaraflokksráðs
Aftureldingar í knattspyrnu
og kom fram í fjölmiðlum í
síðasta mánuði eftir að Aftur-
elding fékk markakempuna
Helga Sigurðsson til sín. Þá
leikur Afturelding í búning-
um með auglýsingu frá félagi
Óla Vals, Atlantis Group, sem
nú er í gjaldþrotameðferð.
Það vilja allir láta
mynda sig með mér
Þetta er svolítið
súrrealískt
Unnur Guðjónsdóttir tekur á móti ferðamönnum í þjóðbúningnum. – DV Birgitta Jónsdóttir er ein sögupersónan í The Fifth Estate. – DV
Blekkingin um endurreisn Íslands„Þetta er saga
um hvernig á
að blekkja fólk
„…Íslandi væri sómi
að því að veita
Snowden ríkisborgararétt
S
kömmu fyrir þingfrestun í vor
lögðu sex þingmenn úr öll-
um stjórnarandstöðuflokkun-
um fram frumvarp um að Ed-
ward Snowden skyldi hljóta íslenskan
ríkis borgararétt. Til að málið kæmist
á dagskrá og þar með til umfjöllunar
í þingnefnd, þurfti samþykki þings-
ins. Sú tillaga var felld með 33 atkvæð-
um stjórnarliða gegn 24 atkvæðum
stjórnarandstæðinga. Fimm þingmenn
Framsóknarflokksins sátu hjá og voru
þannig ekki reiðubúnir til að fylgja í
blindni ósveigjanlegri afstöðu forystu-
manna stjórnarflokkanna, sem gátu
ekki einu sinni fallist á að málið fengi
skoðun í þingnefnd, án skuldbindinga
um endanlega niðurstöðu.
Hver er hinn seki?
Mál Edwards Snowdens, sem á yfir
höfði sér dóm í Bandaríkjunum fyr-
ir að hafa upplýst heimsbyggðina
um gegndarlausar og óásættanlegar
persónunjósnir, á sér fá fordæmi hér
á landi. Þó ber að minna á að Alþingi
sýndi í verki hugprýði þegar það sam-
þykkti að veita skákmeistaranum
Bobby Fischer íslenskan ríkisborgara-
rétt, en hann var landflótta frá Banda-
ríkjunum fyrir að hafa teflt skák í
Júgóslavíu, og virt þannig að vettugi al-
þjóðlegar refsiaðgerðir.
Það er ugglaust rétt að það varð-
ar við lög í Bandaríkjunum að koma á
framfæri upplýsingum á borð við þær
sem Snowden gerði. Á hitt verður að
líta að slíkar upplýsingar hafa almenna
þýðingu og þar koma persónu-
verndarsjónarmið við sögu á ríkan
hátt. Þess vegna eru það ekki gjörðir
Snowdens heldur sjálfur verknaðurinn,
persónunjósnir bandarískra stjórn-
valda, sem er ámælisverður. Upplýst
hefur verið að það eru ekki einungis
bandarískir ríkisborgarar sem stjórn-
völd vestra hafa haft í sigtinu, held-
ur fólk víða um heim, þar með talið
á Íslandi. Og bandarísk stjórnvöld
skirrast einskis í þeim ásetningi sín-
um að koma höndum yfir Snowden.
Þannig beittu þau nokkur Evrópuríki
þrýstingi til að banna yfirflug flugvél-
ar forseta Bólivíu frá Moskvu þar sem
líklegt þótti að Snowden væri um borð.
Það reyndist ekki á rökum reist og hafa
viðkomandi ríki nú séð sig knúin til að
biðjast afsökunar.
Snúum dæminu við
Í mínum huga snýst þetta mál fyrst og
síðast um baráttu fyrir mannfrelsi, upp-
lýsingarétti og persónuvernd. Ísland
hefur skipað sér í sveit þeirra ríkja sem
eru óþreytandi við að tala fyrir þessum
málum. Þess vegna eigum við ekki að
skerast úr leik nú. Þvert á móti eigum
við að gerast forgöngumenn og taka
málið upp á alþjóðlegum vettvangi og í
samskiptum okkar við Bandaríkin sem
er mikilvægt samstarfsríki. Á sama hátt
og við tölum máli mannréttinda í sam-
skiptum okkar við ýmis önnur ríki, til
dæmis Kína og Rússland.
Bandaríkin hafa krafist þess að
Snowden verði framseldur til að unnt
sé að rétta í máli hans. Og svo virðist
sem þeir eigi sér bandamenn í ýms-
um Evrópuríkjum, ekki síst aðildarríkj-
um NATO. En ef við snúum nú dæm-
inu við og gefum okkur að um væri að
ræða kínverskan andófsmann, sem
hefði komist til Bandaríkjanna og veitt
heiminum upplýsingar af þessum toga,
þar sem kínversk stjórnvöld hefðu átt
í hlut, væri þá líklegt að Bandaríkin
myndu framselja viðkomandi? Eða Ís-
land? Nei, það er deginum ljósara að
þá myndi það ekki vefjast fyrir vest-
rænum ríkjum að veita slíkum andófs-
manni landvist og skjól. Á þá annað
að gilda eingöngu vegna þess að það
eru hin máttugu Bandaríki sem eiga í
hlut og beita þrýstingi á alþjóðavett-
vangi? Nei, það væri ekki sæmandi.
Röksemdar færsla Bandaríkjanna og
liðsmanna þeirra í þessu máli gengur
einfaldlega ekki upp.
Fellum úr gildi framsalssamning
við Bandaríkin
Í umræðum um málið nú nýverið hefur
verið vakin athygli á að framsalssamn-
ingur Bandaríkjanna og Danmerkur
frá 1902, með viðbót frá 1906, gildi hér
á landi, þar sem Ísland var í ríkjasam-
bandi við Danmörku þegar samningur-
inn var gerður. Samninginn er einnig
að finna á lista utanríkisráðuneytisins
yfir gildandi alþjóðasamninga, sem
meðal annars hefur verið lagður fram á
Alþingi. Þau sjónarmið eru einnig uppi
að samningurinn geti ekki gilt hér á
landi eftir að Ísland varð sjálfstætt ríki
1944. Þar sem áhöld eru uppi um gildi
samningsins tel ég einboðið að íslensk
stjórnvöld geri gangskör í því að eyða
þeirri óvissu með því að segja samn-
ingnum upp eða með öðrum þjóðrétt-
arlegum hætti að fella hann úr gildi. Í
framhaldinu væri svo hægt að taka af-
stöðu til þess hvort gera ætti sjálfstæð-
an samning milli Íslands og Banda-
ríkjanna um framsalsmál. Það yrði
þá að gera á íslenskum forsendum og
í samræmi við þau almennu mann-
réttindasjónarmið sem samrýmast 21.
öldinni. Það breytir ekki því að Íslandi
væri sómi að því að veita Snowden rík-
isborgararétt með þeim réttindum og
skyldum sem því fylgir.
Endurskoðum framsalsmál
Leiðari
Ingi Freyr
Vilhjálmsson
ingi@dv.is
Kjallari
Árni Þór
Sigurðsson
alþingismaður Vinstri grænna
Útgáfufélag: DV ehf. Stjórnarformaður: Þorsteinn Guðnason Ritstjóri: Reynir Traustason (rt@dv.is) Aðstoðarritstjóri: Ingibjörg Dögg Kjartansdóttir (ingibjorg@dv.is) Fréttastjóri menningar: Símon
Birgisson (simonb@dv.is) Ritstjórnarfulltrúi: Ingi Freyr Vilhjálmsson (ingi@dv.is) Umsjónarmaður helgarblaðs og innblaðs: Kristjana Guðbrandsdóttir (kristjana@dv.is) Framkvæmdastjóri og
vefstjóri DV.is: Jón Trausti Reynisson (jontrausti@dv.is) Sölu- og markaðsstjóri: Heiða B. Heiðarsdóttir (heida@dv.is) Umbrot: DV Prentun: Landsprent Dreifing: Árvakur DV á netinu: www.dv.is
F R J Á L S T, Ó H Á Ð D A G B L A Ð
Heimilisfang
Tryggvagötu 11
Hafnarhvoli, 2. hæð
101 Reykjavík
FRéTTASkoT
512 70 70 DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins á stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Öll viðtöl blaðsins eru hljóðrituð. Notkun á efni blaðsins er óheimil án samþykkis.
512 7000
512 7010
512 7080
512 7050
AÐALnúmeR
RiTSTJÓRn
ÁSkRiFTARSími
AuGLýSinGAR
14 24. júlí 2013 Miðvikudagur