Dagblaðið Vísir - DV - 09.10.2009, Blaðsíða 30

um helgina
annað skóhorn Út er komin fjórða ljóðabók Gísla Þórs
Ólafssonar, Hér var eitt sinn annað skóhorn. Bókinni er skipt í fjóra kafla: Ljóð
í skóhorninu, Afgangsljóð, Ný ást og Ferðaljóð. Líkt og í fyrri bókum er ort um
gamla ást en einnig má finna uppskrift að pastarétti. Fyrsta bók höfundar,
Harmonikkublús, kom út árið 2006 og á eftir henni fylgdu Aðbókin og Ég bið að
heilsa þér. Höfundur gefur sjálfur út. Kápumynd teiknaði Óli Þór Ólafsson.
Viðskiptajöfur
myrtur
Spennusagan Sólstjakar eftir Viktor
Arnar Ingólfsson er komin út. Þetta
er sjöunda bók Viktors en flestir
kannast við bækur hans Flateyjar-
gátu, Engin spor og Aftureldingu
sem rataði á sjónvarpsskjái lands-
manna fyrir stuttu þegar sakamála-
serían Mannaveiðar var gerð eftir
henni. Nýja sagan gerist að hluta til
í Þýskalandi þegar afar óvenjulegt
morð er framið í íslenska sendiráð-
inu í Berlín. Á skrifstofu sendiherrans
situr vafasamur viðskiptajöfur með
iðrin úti og flugbeittan veiðihníf á
kafi í maganum. Lögreglumaðurinn
Birkir Li Hinriksson er sendur ásamt
félögum sínum til Berlínar til að hefja
rannsókn málsins.
fyrsta bók
sjöwalls og
wahlöös
Í Klassíska kiljuklúbbi Forlags-
ins er komin út bókin Morðið á
ferjunni eftir Maj Sjöwall og Per
Wahlöö. Lík
ungrar konu
finnst í skipa-
skurði í Sví-
þjóð og aug-
ljóst er að hún
hefur verið
myrt – en
hver var hún,
hvaðan kom
hún og hver
varð henni að
bana? Lög-
reglumaðurinn Martin Beck er
kallaður til ásamt félögum sínum
og þeir hefja rannsókn sem verð-
ur bæði löng og ströng. Sjöwall
og Wahlöö byrjuðu á ritröðinni
Skáldsögu um glæp árið 1965 og
var Morðið á ferjunni fyrsta bók-
in. Í kjölfarið fylgdu níu aðrar og
náðu bækurnar miklum vinsæld-
um. Bókin kom fyrst út á íslensku
árið 1977.
Ástandsbarn
Camillu
Bókin Ástandsbarnið eftir Camillu
Läckberg er komin út á íslensku.
Hvers vegna skyldi móðir Ericu
Falck hafa
varðveitt
gamla nasista-
orðu? Spurn-
ingin lætur Er-
icu ekki í friði
og hún hefur
uppi á sögu-
kennara á
eftirlaunum til
að leita skýr-
inga. Sá bregst
hins vegar
undarlega við
og veitir engin svör. Tveimur dögum
síðar er hann myrtur. Ástandsbarnið
er fimmta bók Camillu Läckberg um
Ericu og Patrik Hedström og einnig
sú fimmta sem kemur út á íslensku.
Uppheimar gefa út.
30 föstudagur 9. október 2009 fókus
Leikritið á leiksviðinu, leikritið inn-
an í leikritinu, er eitt af elstu brögð-
um leikbókmenntanna. Leikararn-
ir á sviðinu leika fólk sem er að leika
annað fólk, setja á svið leiksýningu
fyrir augum annarra persóna – og
okkar um leið. Ýmsir höfundar hafa
verið ákaflega hrifnir af því, Shake-
speare þar á meðal. Hver man ekki
eftir leiknum sem Hamlet lætur leik-
arana leika um morðið á pabba hans
eða hinum tröllslega misheppnaða
harmleik í Jónsmessunæturdraumi?
Á síðari tímum hefur það verið not-
að hvað eftir annað í ótal myndum og
tilbrigðum; meðal íslenskra skálda,
sem haft hafa á því sérstakt dálæti,
má nefna Guðmund Steinsson sem
nýtti það í leikritum sem sum hafa
verið sýnd, önnur ekki.
Ungur Íri, Enda Walsh, spreytir
sig á „leiknum innan í leiknum“ í The
Walworth Farce sem L.R. frumsýndi
nýlega og ég sá um síðustu helgi.
Heima er best er það kallað í íslenskri
þýðingu Heiðars Sumarliðasonar.
Leikurinn gerist í bæjarblokk í einu af
fátækrahverfum Suður-Lundúna; þar
búa írskir feðgar, faðir með tveim-
ur uppkomnum sonum sínum. Fað-
irinn er snargeðveikur; hann lokar
synina inni hjá sér í íbúðinni og lætur
þá leika leikrit sem hann hefur sjálf-
ur samið og fjallar um það með hvaða
atvikum hann hvarf frá Írlandi mörg-
um árum fyrr, þegar drengirnir voru
ungir. Hann útbýr þá og sjálfan sig í
fáránleg leikgervi og saman þvæla
þeir sér í gegnum þetta dag eftir dag,
mánuð eftir mánuð, ár eftir ár ... Vart
þarf að taka fram að efni leiksins er
víðs fjarri veruleikanum; áhorfand-
inn kemst að því áður en yfir lýkur.
Einungis yngri sonurinn, Sean,
fær að fara út úr húsinu að kaupa
matvæli til nota í sviðsetningu „fars-
ans“ sem þeir eru að dunda sér við.
Í búðinni kynnist hann stúlkunni á
kassanum, þau verða svolítið hrifin
hvort af öðru. Þann dag sem við verð-
um vitni að „leiklist“ feðganna birtist
stúlkan, Hayley, óvænt í dyrunum;
Sean tók sem sé óvart vitlausan inn-
kaupapoka þá um morguninn, svo að
Hayley fær tækifæri til að leita hann
uppi. Sem hún nýtir sér með hrika-
legum afleiðingum; – nei, ég skal ekki
lýsa því hvernig leikurinn endar og
skemma fyrir væntanlegum áhorf-
endum, en eitt verð ég þó að segja:
ekki endar hann fallega. Einnig hér
er róið á kunnugleg mið; höfundur
lætur persónu að utan ryðjast inn í
líf sem er læst í föstum skorðum og
skapar átök þar á milli; Húsvörður
Pinters er gott dæmi sem kemur mér
fyrst í hug þegar ég pikka þetta, lík-
lega af því við erum í London. En þau
eru miklu fleiri, ekki öll jafnfræg og
Húsvörðurinn. Veldur hver á heldur.
The Walworth Farce er nýlegt
leikrit; það var sýnt í National The-
atre í London fyrir ekki löngu. Ég fer
á Netið og sé að gagnrýnendur hafa
margir verið harla glaðir, alltént eft-
ir því að dæma sem birt er á heima-
síðu breska þjóðleikhússins (ekki
óhlutdræg heimild að vísu, það skal
viðurkennt). Kollega minn hjá The
Guardian, Michael Billington, sem
ég hef alltaf haft mætur á, hefur gef-
ið leiknum fjórar stjörnur og segir
að kvöldið hafi verið „intoxicating“.
Með öðrum orðum: Michael komst
í vímu þetta kvöld; í krítíkinni leggst
hann djúpt, sér spor eftir bæði Freud
og Marx í verkinu. En aðrir eru ekki
eins hrifnir. Þar á meðal er skemmti-
lega háðskur bloggari sem finnst að
höfundur hefði átt að strika út hálf-
an fyrri þáttinn og sleppa hléinu – já
og strika út það sem honum, bloggar-
anum, finnst ógeðslegast í leiknum,
þetta með hundinn (ég lýsi því ekki
heldur). Nokkrir áhorfendur bregð-
ast við dómnum og eru flestir sam-
mála; einhverjir segjast hafa gengið
út í hléinu. Líklega féllu krítíkerarnir
bara fyrir hugmyndinni, segir einn,
og gleymdu því hvað þetta varð lang-
dregið og leiðinlegt á sviðinu.
Langdregið og leiðinlegt? Eru
það orðin yfir sýninguna á Nýja sviði
Borgarleikhússins? Nei, svo langt
myndi ég nú ekki ganga. Stemningin
í salnum var frekar hlutlaus á sunnu-
dagskvöldið, fæstum virtist leiðast, ég
tók ekki eftir því að að margir gengju
út í hlénu, en ég gat ekki heldur fund-
ið að neinn væri snortinn. Ungur
piltur, sem sat nálægt mér í leikhús-
inu, lét þau orð falla í fatahenginu að
þetta hefði verið „sýrt“ leikrit. Ég er
ekki viss um að það hafi verið hugs-
að sem hól; kunni ekki við að spyrja
hann út í það.
Þeir Þröstur Leó Gunnarsson,
Guðjón Davíð Karlsson og Jörundur
Ragnarsson leika feðgana. Þröstur er
faðirinn og leikur vel að vanda, eins
og krítíkerar sögðu stundum í gamla
daga, og segja jafnvel enn. Hann er
fyllilega trúverðugur sem þessi írska
útgáfa af Josef Fritzl; og svo er allt
svo afslappað og fyrirhafnarlaust hjá
honum, aldrei neitt ofgert eða ýkt,
en „undirtextinn“ pottþéttur á sín-
um stað. Makalaus leikari. Í viðtali
við skáldið í leikskránni er reynd-
ar minnst á Josef Fritzl. Ljósmynd af
Enda Walsh sýnir brosmildan mann
með eilítið barnslegt andlit og heið-
ríkjusvip; í fyrirsögn kveðst hann
elska starf sitt og vera mjög ham-
ingjusamur Gott er nú að vita það;
já, ég á við að honum hafi ekki orðið
mikið um að fara inn í þennan hryll-
ing allan – ef hann fór þá nokkuð inn
í hann, að segja.
Ég er ekki eins hress með dreng-
ina, þá Guðjón Davíð og Jörund, og
ég er með Þröst. Þeir eru báðir ómót-
aðir sem leikarar og listamenn, hafa
hvorugur mikla dýpt enn sem komið
er, og ná hvergi þeirri tvíræðni sem
„leikritið í leikritinu“ kallar á. Það er
líka til í dæminu að Jón Páll hafi beint
þeim fullmikið inn í farsann í leik-
stjórn sinni. Í öllu falli skorti þarna
algerlega þá undiröldu niðurbældrar
angistar sem hlýtur að vera nauðsyn-
leg fyrir hið blóðuga lokadrama. Dóra
Jóhannsdóttir, sem leikur Hayley,
virtist helst vera að leika í einhverri
spaugstofu, það var einkennileg leik-
stjórn. – Sviðsmynd og búningar Ilm-
ar Stefánsdóttur voru með ágætum.
Eitt varðandi þýðinguna: í frum-
textanum er málfarið á leikritinu í
leikritinu miklu þjálla og eðlilegra en
í þýðingunni þar sem það er gert upp-
skrúfað og tilgerðarlegt. Hafi tilgang-
urinn með þessari stílbreytingu ver-
ið sá að afmarka „leikritið“ frá öðru
töluðu orði, held ég að það hafi verið
misráðið. Átti það ef til vill þátt í því
hversu utangarna leikurinn varð hjá
þeim Guðjóni og Jörundi? Hvað sem
segja má um það, þá fór þessi texti
fljótt að orka sem teygður brandari,
allt of teygður brandari.
Í formálsorðum í hinu veglega
kynningarblaði Borgarleikhússins
kveðst Magnús Geir Þórðarson ætla
að nota Nýja sviðið til „að spyrja
áleitinna spurninga“, sýna leikrit sem
„ögra og kallast á við samtíma sinn.“
Gott og vel, Magnús Geir, ég veit þú ert
mikið fyrir glænýjar leikbókmennt-
ir, einkum ef þær eru svolítið krass-
andi, en erum við samt ekki búin að
fá okkar skammt í bili af þessu írska
nútímaógeði sem þú hefur verið að
gæða okkur á öðru hverju undanfar-
in ár, líka þegar þú varst á Akureyri?
Þú mátt ekki alveg gleyma klassíkinni
(jú, ég veit að þú ætlar bráðum að
láta leika Shakespeare og ég er virki-
lega farinn að hlakka til þess). Það er
bara þetta, að með svona leikara eins
og hann Þröst Leó – og fleiri sem eru
komnir til þín í Borgarleikhúsið – það
sem nærir þá sem listamenn eru góð
hlutverk í góðum leikritum. Þetta
vitum við auðvitað báðir, en samt,
stundum þarf maður að minna sig á
hlutina. Það eru til dæmis hlutverk
í Strindberg sem Þröstur hefur orð-
ið fulla burði til að leika, undir réttri
leikstjórn og í góðum þýðingum, að
sjálfsögðu. Ég hlusta ekki á að Strind-
berg sé gamaldags. Ég er jafnvel ekki
frá því að þetta unga írska skáld með
barnsandlitið sé öllu meira gamal-
dags en hann.
Jón Viðar Jónsson
LeikféLag ReykjavíkuR:
Heima er best
eftir enda Walsh
Þýðing: Heiðar Sumarliðason
Leikstjórn: jón Páll eyjólfsson
Leikmynd og búningar: ilmur
Stefánsdóttir
Lýsing: Björn Bergsteinn guðmunds-
son
Tónlist og hljóðmynd: Hallur
ingólfsson
Leikgervi: Sigríður Rósa Bjarnadóttir
leiklist
Írskir órar –
enn og aftur
Fæstum leiddist
„Stemningin í salnum var
frekar hlutlaus á sunnu-
dagskvöldið, fæstum
virtist leiðast, ég tók ekki
eftir því að að margir
gengju út í hlénu, en ég
gat ekki heldur fundið að
neinn væri snortinn.“