Dagblaðið Vísir - DV - 22.11.2013, Blaðsíða 3

Bækur 3Helgarblað 22.–24. nóvember 2013
Krimmar í Norræna húsinu
n Ókeypis á flesta viðburði bókmenntahátíðarinnar „Iceland Noir“ sem fer fram um helgina
G
læpasagnahátíðin Iceland
Noir fer fram nú um helgina í
Reykjavík í fyrsta skipti. Er há­
tíðin öllu glæpabókmennta­
forminu til heiðurs og stíga á svið
margir þekktustu samtímarithöf­
undar íslensku þjóðarinnar. Fyrir­
mynd hátíðarinnar eru ýmsar sam­
bærilega hátíðir sem haldnar eru
víðs vegar um heim allan svo sem
Krimfestivalen í Ósló og Thrillerfest
í New York. Heiðursgestur hátíðar­
innar er sjálfur krimmakóngur Ís­
lands, Arnaldur Indriðason. Umtals­
verður áhugi er á hátíðinni erlendis
og var hún valin, þrátt fyrir að vera
haldin í fyrsta skipti í ár, með bestu
glæpasagnahátíðum heims af breska
dagblaðinu The Guardian í sumar.
Helstu aðstandendur hátíðarinn­
ar eru rithöfundarnir Yrsa Sigurðar­
dóttir og Ragnar Jónasson sem og
breski rithöfundurinn Quentin
Bates. Að sögn fannst skáldunum
kominn tími til að haldin yrði hátíð
sem þessi í Reykjavík þar sem margir
vinsælustu rithöfundar landsins
sérhæfa sig að mestu í krimmum.
Ragnar Jónasson sagði í samtali við
Reykjavík Grapevine á dögunum að
hátíðin væri með öllu byggð á sjálf­
boðavinnu; engum þeirra erlendu
rithöfunda sem boðað hafa komu
sína á hátíðina sé borgað og auk þess
borgi þeir eigið flugfar.
Segja má að meginuppistaða há­
tíðarinnar séu annaðhvort pall­
borðsumræður eða viðburðir þar
sem áhorfendur geta spurt rithöf­
unda spjörunum úr. Fer hátíðin með
öllu fram á enskri tungu og er ókeyp­
is á nær alla viðburði hátíðarinnar. Á
flesta viðburðina er þó nauðsynlegt
að skrá sig með góðum fyrirvara. Á
laugardegi er fjölbreytt dagskrá frá
klukkan níu um morgun til sjö um
kvöld í Norræna húsinu. Nefna má
„Hvað er svo sérstakt við norðrið?“
og „Er hægt að þýða íslenskan skáld­
skap?“ sem dæmi um þær pall­
borðsumræður sem fara fram þar.
Auk ýmissa viðburða geta gestir
meðal annars sótt námskeið þar
sem írski glæpasagnahöfundur­
inn William Ryan kennir hvern­
ig skrifa skal glæpasögu. Nám­
skeiðið fer fram í Borgarbókasafni
Reykjavíkur við Tryggvagötu klukk­
an fimm á föstudegi. Auk þess býður
Úlfhildur Dagsdóttir gestum í göngu­
ferð um heimaslóðir þekktasta rann­
sóknarlögreglumanns íslenskrar bók­
menntasögu, Erlends Sveins sonar
úr bókum Arnalds Indriðasonar.
Gönguferðin er öllum opin að kostn­
aðarlausu, líkt og námskeið Ryans, og
hefst stundvíslega klukka hálf fjögur
á föstudegi fyrir utan lögreglustöðina
við Hverfisgötu. n
Lygn streymir Sæmd
G
uðmundur Finnbogason
heimspekingur gerir á ein­
um stað greinarmun á tvenns
konar ritstíl. Annars vegar er
það textinn sem er illa sam­
inn: „Sumra mann hugsanir og orð eru
eins konar hrúgald – nokkurs konar
trölladyngjur, sem villa augað og loka
augsýn, en vekja þó grun hjátrúaðra
manna um að mannbyggðir, gull og
grænir skógar leynist þar í hvilftun­
um.“ Svo var það stíllinn á „hverju vel
sömdu verki“: „En um Vestfirði er það
sagt, að komi maður þar upp á há­
heiðar, ber ekki á neinum skorum eða
gljúfrum; firðir og dalir hverfa. Alt sýn­
ist slétt, og heildin blasir við.“
Þessi orð Guðmundar Finnboga­
sonar rifjuðust upp fyrir mér er ég las
nóvellu – já, þetta er nóvella – Guð­
mundar Andra Thorssonar, Sæmd.
Heimspekingurinn hélt reyndar áfram
í lýsingu sinni á vel skrifuðum stíl og
sagði: „En undir þessu tilsýndarslétta
yfirborði leynast þó djúpir dalir og fagr­
ir firðir, sem spegla lífið á ströndinni –
fagrir firðir þar sem finnast slögin frá
hjarta hafsins þess hins djúpa.“ Þessa
lýsingu mætti hengja á flest það sem
Guðmundur Andri skrifar.
Einstakur stílisti
Guðmundur Andri er auðvitað ótrú­
lega ritfær maður. Á meðan ég las
Sæmd gerðist það aldrei – aldrei – að
mér fyndist eitthvað vansagt eða of­
sagt, einhver orð sem hefðu mátt
missa sín; einhverjir beinir hnökrar.
Nei, það er ekkert slíkt: Þetta streymir
svo lygnt hjá Guðmundi Andra. Text­
inn hjá honum er álíka áreynslulaus
og niðandi og á sem rennur fínlega og
mjúklega áfram í stilltu veðri á hægu
vorkvöldi.
Alltaf er unun að lesa Guðmund
Andra að þessu leyti af því hann skrif­
ar svo vel, sama hvort það er skáldsaga
eða blaðagrein. Allt er yfirleitt á ná­
kvæmlega sínum stað. Hann er með
svo hlýjan stíl, eins og hann standi hjá
manni og haldi eiginlega í hendina
á lesandanum: „Hún hefur legið um
stund og beðið, horft á mjöllina rjúka
á skjánum, heyrt fjúkið úti og gnauðið
sem hljómar eins og vindurinn sé
svangur og vilji fá graut; heyrt svefn­
læti og smjattið í þeim Helgu og Estífu
en ekki hroturnar fínlegu í pabba.“
Fáir íslenskir höfundar – ef ein­
hverjir – hafa það vald á tungumálinu
sem Guðmundur Andri hefur. Stíllinn
er besti vinur Guðmundar Andra og
færni hans á því sviði gerir það eigin­
lega að verkum að ég efast um að hann
gæti gefið út lélega bók eða skrifað
vondan texta.
Vantar neistann, kraftinn
Mér finnst hins vegar yfirleitt vanta
þann neista eða þann kraft í bækur
hans sem geta gert góðar bækur að
frábærum bókum, gert vel skrifaða
bók að virkilega eftirminnilegri bók.
Það er þessi kraftur sem fólk vill hvað
helst finna í skáldsögum; kraftur sem
hreyfir við fólki og lætur það finna til
tilfinninga í gegnum lesturinn. Þetta er
krafturinn sem ég fann fyrir til dæmis í
Sjálfstæðu fólki, Svari við bréfi Helgu,
Himnaríki og helvíti, Englum alheims­
ins; krafturinn illútskýranlegi sem fær­
ir höfundinn og verk hans upp á næsta
svið. Það vantar því miður oft þenn­
an galdur í bækurnar hjá Guðmundi
Andra.
Mér finnst einhvern veginn eins
og Guðmundur Andri sé ekki að segja
mér sögu sem hann verður að segja;
sögu sem brennur á honum, sögu
með tilgang. Sæmd er dálítið eins og
listilega gert handverk en réttnefnt
listaverk í þeim skilningi að það upp­
hefji lesandann um stund og veki í
brjósti hans tilfinningar eða krefjist
þess af honum að hann hugsi um ein­
hverjar tilteknar spurningar. Það vant­
ar meira blóð í Sæmd, meira líf. Sagan
hreyfði ekki við mér, sótti ekki á mig.
Gagnrýni í þessa átt hefur auðvitað
fylgt Guðmundi Andra; stíl hans er
alltaf hampað enda er varla annað
hægt, en gagnrýnendur hafa kannski
ekki verið eins afgerandi hrifnir af
inntaki bóka hans, sögunni sjálfri sem
hann segir. Í Kiljunni um daginn var
sagt um veiðibók Pálma Gunnars­
sonar að hann væri kominn svo
langt í fluguveiðiskapnum, orðinn
svo fágaður í honum, að hann þyrfti
varla að veiða fisk lengur enda fjall­
aði bókin ekki nema að hluta um
veiði. Gagnrýnandi Kiljunnar kallaði
Pálma „ japanskan tesiðameistara“
í þeim skilningi að hann þyrfti ekki
lengur að drekka teið heldur snerist
tedrykkjan meira um fagurfræðina á
bak við athöfnina. Guðmundur Andri
er eigin lega á svipuðum slóðum á
skáldasagnasviðinu.
Guðmundur Andri er svo fær höf­
undur og fágaður að það er eins og
bækur hans skorti viljandi eitt af
lykilatriðunum sem margir skáld­
sagnahöfundar eru alltaf að reyna
að ná fram: Kraft eða tilfinningu
sem hreyfir við lesandanum – „kraft­
birtingarhljóm guðdómsins“. Það er
engin ókyrrð, það er engin spenna,
það eru engin læti. En sá eiginleiki
er svo auðvitað vandmeðfarinn líka
og auðvelt að fara fram úr sér í með­
ferð hans og getur það leitt til óþol­
andi „háfleygni“. Slíkt er svo einnig til
vansa.
Auðvitað tekst Guðmundi Andra
að gera nákvæmlega það sem hann
ætlar sér að gera í þeim bókum sem
hann skrifar. Hann er svo fær. Í þeim
skilningi er kannski erfitt að gagnrýna
bækur hans á þessum forsendum
sem hér um ræðir þar sem verkin eru
væntanlega nákvæmlega eins og Guð­
mundur Andri vill hafa þau. Einhver
gæti kallað slíka gagnrýni ósanngjarna
á þessum forsendum. En ég veit ekki
alveg: Lesendur vilja finna kraftinn og
mikilvægið í inntaki skáldskapar og
ef þetta skortir þá vantar mikilvægan
hlekk inn í heildarmyndina.
Stílsnilldin stendur eftir
Sögusvið Guðmundar Andra í Sæmd
er Reykjavík á seinni hluta nítjándu
aldar. Bókin er að hluta til byggð á
sögulegum staðreyndum sem Guð­
mundur Andri leikur sér með. Bene­
dikt Gröndal skáld og Björn M. Ólsen
eru kennarar við Lærða skólann og
eru mjög svo ólíkir menn og þeir tak­
ast á. Einn nemandi er vændur um að
stela bók úr skólanum og þeir Björn og
Benedikt deila um hvernig eigi að af­
greiða það mál. Fyrst og síðast er verk
Guðmundar Andra mann­ og aldar­
farslýsing á Reykjavík. Í bókinni eru
ekki margir þræðir sem hann bind­
ur saman og að því leyti er hún dá­
lítið eins og löng smásaga. Söguefnið
gengur varla í heilli skáldsögu.
Einhverjir hafa gagnrýnt notkun
Guðmundar Andra á sögulegum
heimildum í verkinu og bent á að
hann segi ekki satt og rétt frá í ein­
hverjum tilfellum. Sú gagnrýni á hins
vegar ekki rétt á sér að mínu mati:
Þetta er skáldsaga og ber að taka sem
slíkri að öllu leyti. Í raun ættu lesendur
ekki að velta því fyrir sér hvað í henni
er sögulega rétt og hvað ekki. Um er að
ræða skáldverk sem ber að taka á sín­
um eigin forsendum en ekki söguleg­
um. Sú gagnrýni er því ósanngjörn að
mínu mati.
Eftir lestur bókarinnar stendur því
stílsnilld Guðmundar Andra aðallega
eftir, líkt og oft áður. Erindi sögunnar
finnst mér sannast sagna eilítið loðið
þó bókin sé fallegasta hugverk. Ef dýpt
sögunnar er falin undir sléttu og fal­
legu yfirborði hennar, í anda Guð­
mundar Finnbogasonar, þá verð ég
að viðurkenna að ég kom ekki auga
á hana og hún snerti mig því miður
lítið þó orðin séu haganlega og fal­
lega saman sett eins og flest sem Guð­
mundur Andri skrifar. n
n Fallega stíluð bók Guðmundar Andra en erindi sögunnar er nokkuð órætt
Sæmd
Höfundur: Guðmundur
Andri Thorsson
Útgefandi: JPV
176 blaðsíður
Ingi Freyr
Vilhjálmsson
ingi@dv.is
Dómur Hnökralaus stíll
Guðmundur Andri
skrifar fallegan stíl
í Sæmd. MyNd JoHaNN Pall
drottning glæpasögunnar
Yrsa Sigurðardóttir er meðal aðstandenda
hátíðarinnar. Hún hefur verið einn söluhæsti
rithöfundur landsins síðustu árin.
MyNd SIgtryggur arI
Transilvaníu-
búar í bókasafni
Transilvanía er gjarnan nefnd í
sömu andrá og Drakúla, en hefur
vissulega fleira að bjóða en got­
neska kastala og vampírusagnir.
Næstkomandi laugardag munu
brottfluttir Transilvaníubúar, bú­
settir á Íslandi, segja frá landi og
þjóð í Gerðubergssafni. Transil­
vanía, eða Sjöborgaland, eins og
hún nefnist á íslensku, er hálent
ríki í hjarta Evrópu og er hún
gjarnan kölluð Sviss Karpataslétt­
unnar. Dagskráin hefst klukkan
tvö og fer fram á íslensku sem og
einu af þeim tungumálum sem
töluð eru í Transilvaníu, með túlk­
un þegar við á. Drakúlaandlits­
málun er í boði fyrir börnin.
Lífsstílsbók
fyrir drengi
Nýverið kom út bókin Strákar eftir
Kristínu Tómasdóttur, sem hefur
um árabil unnið að æskulýðsmál­
um og er höfundur þriggja bóka
fyrir unglingsstelpur, og Bjarna
Fritzson, atvinnumann og þjálfara
í handbolta. Bókin er sögð vera
fróðleg uppflettibók sem fjallar
um líf íslenskra stráka frá ýmsum
hliðum. Fjármál og fjölskyldan,
stelpur og staðalímyndir, kynlíf og
mataræði, tölvur og tilfinningar,
eru meðal þeirra málefna sem
bókin fjallar um.
Bildungsroman
í Reykjavík
Úr húsi afa míns er þriðja og síð­
asta bókin í þríleik Finnboga Her­
mannssonar um bernskubrek
á eftirstríðsárunum í Reykjavík.
Sögumaður er að vaxa úr grasi á
sama tíma og hið unga lýðveldi
Íslands er að slíta barnsskónum.
Líkt og í fyrri bókum sínum, Í húsi
afa míns og Í fótspor afa míns,
opnar Finnbogi Hermannsson
lesendum sínum sýn inn í ein­
hverja mestu umbrotatíma í sögu
íslenskrar þjóðar. Bókin hefst á því
að sögumaður stendur á tímamót­
um því að framtíðin er farin að
knýja dyra.