Dagblaðið Vísir - DV - 22.11.2013, Blaðsíða 6

6 Bækur 22.–24. nóvember 2013 Helgarblað
Lífið er bæjarleið
n Hógvær stílbrögð n Yfir öllu er kyrrð og trúnaður n Ljóð um einsemd og eftirsjá, vonir þrár og óljósan ugg
B
æjarleið nefnist ljóðabók eftir
Ara Trausta Guðmundsson. Á
bókarkápu er hún sögð fjalla
um „líf trillusjómanns í kaup-
stað sem muna má fífil sinn fegurri“.
Enn fremur er vísað til þess að nátt-
úruöfl og árstíðir séu þar snar þáttur
í daglegu lífi og það bjóði bæði upp
á ljóðræna fegurð og háska.
Hér, líkt og í fyrri ljóðabókum,
slær hann á hófstillta strengi með
hnitmiðun orða og markvissu
myndmáli.
Umgjörð ljóðanna í bókinni er
vissulega líf í litlum bæ þar sem nátt-
úruöfl og árstíðir umlykja, skekja og
vagga manneskjunni á víxl. Bókin er
þó ekki um þetta heldur öllu heldur
um einsemd og eftirsjá, vonir, þrár
og óljósan ugg.
Bygging bókarinnar fylgir árs-
tíðunum. „Vorið kemur til að hverfa“
nefnist upphafskaflinn, sem er þó
strax markaður dauðanum í fyrsta
ljóði. Ljóðmælandinn lítur yfir líf sitt
í bjarmanum af fullu tungli (3), líkt
og Grímur Thomsen gerði forðum
í merlandi mánaskini blikandi fjar-
lægðar. Dagarnir líða við „vélaslátt
tímans“ (5) og það er kvíði í þessum
ljóðum sem helguð eru hverfulleika
vorsins.
En svo kemur sumarið og „sum-
arið er djúp sjávarbylgja“. Einhvern
veginn er ljóðmælandinn þó ekki
þátttakandi í sumrinu, heldur áhorf-
andi þess. Eins og kynslóðirnar
berst hann sjálfur með straumi tím-
ans og fetar „mjóan stíg ofan fjör-
unnar með gjólu í bakið, á vit nýrra
alda“ (9). Í þessum hluta sýnir lífið
þó „sjálfu sér umhyggju“ (19), það
er ys og þys á bæjartorginu og menn
halda til veiða enda hefur ljóðmæl-
andinn komist að því „að strandbæ-
ir okkar geta ekki hrörnað að fullu
fyrir inngróinni þrjósku“ (24). En
það er tregi í lofti – einhver óorðuð
sorg sem skynja má af myndmálinu
og þeim minningum sem dregnar
eru upp. Dreifðir og dökkleitir
bryggjustaurar standa upp úr sjón-
um í ljósaskiptunum og gætu minnt
á „skógarleifar, ef ekki væri fyrir
hrúðurkarlana“ (18).
Á eftir sumri kemur haust og
„haustið er jafn langt hverri hugs-
un“ segir í yfirskrift þriðja hluta bók-
arinnar. Sá grunur læðist að lesand-
anum að skáldið upplifi sjálft sig í
haustinu öðrum árstíðum fremur:
„Ég hef, þrátt fyrir allt, aldrei náð að
skilja af hverju fuglarnir með mis-
fögru hljóðin flýja staðinn þegar á
líður og þeir þöglu dvelja um kyrrt
með mér“ (26). Hlátrar og skvald-
ur sem berast inn um opinn glugga
fletta vitund hans „eins og trega-
fullri bók með auðum síðum“ (28)
og manneskjurnar bera haustlitina
innra með sér (35). Hér verður þó
eins og einhver þíða í vitundinni líkt
og húsunum á eyrinni sem „gráta
sóltárum af hrímuðum þökum“
(29).
Fjórði og síðasti hluti bókarinn-
ar er helgaður vetrinum sem felur í
sér nýja von. Snjótittlingarnir breyt-
ast í fjörugar sólskríkjur og fara að
tísta á ný (51) og bleikrauð vetr-
arblóm opnast í klettaskoru (52).
Þannig má líkja uppbyggingu bók-
arinnar við sálrænan feril, hvort það
er nú þroska- eða sorgarferill, nema
hvort tveggja sé, en svo mikið er víst
að hann tákngerist og helst í hend-
ur við árstíðirnar. Myndmálið er ein-
falt, stílbrögðin hógvær. Yfir öllu er
einhver kyrrð og trúnaður og les-
andanum skilst fljótlega að sú bæj-
arleið sem þarna er farin er lífið
sjálft.n
Fórnarlömb greddunnar …
eða líf í Svartfjallalandi?
n Ekkert ómerkilegt við ljóðabók Dags Hjartarsonar
S
egja má að helstu persónur
smásagnasafnsins Eldhafið
yfir okkur eftir Dag Hjartar-
son, sem bókaútgáfan
Bjartur gaf út fyrr á þessu ári,
séu á sinn hátt „fórnarlömb sömu
ómerkilegu greddunnar“ sem frá
er sagt í einni af sögum bókarinnar
(115) og er kannski einkenni okkar
tíma, þótt verið hafi viðfangsefni
bókmenntanna í margbreytilegum
myndum um aldir.
Samt er ekkert „ómerkilegt“ við
þessa bók eða viðfangsefni hennar.
Engar klisjur eða hjakk, heldur
raunveruleg – og á ýmsan hátt fersk
– tilraun til þess að takast á við af-
mörkuð, áleitin málefni úr samtím-
anum. Sögurnar hafa mismikið vægi
hvað þetta varðar, sumar eru svolítið
ungæðislegar og óslípaðar, en aðr-
ar fágaðri og þyngri á metum. Engu
að síður er ljóst að fram er kominn
efnilegur rithöfundur sem fróðlegt
verður að fylgjast með hvernig þró-
ast.
Einlægur yfirlætislaus tónn
Ungskáldið Dagur Hjartarson hefur
þegar vakið athygli fyrir sín fyrstu
spor á ritvellinum. Hann hlaut bók-
menntaverðlaun Tómasar Guð-
mundssonar á síðasta ári fyrir
ljóðahandrit sitt Þar sem vindarnir
hvílast, og fleiri einlæg ljóð. Augljóst
er af þessari bók að Dagur á fullt er-
indi inn á bókmenntasviðið. Hann
kann vel til verka við ritsmíðar, enda
hefur hann numið bókmennta-
fræði og ritlist, og verður ekki betur
séð en að þessi bók sé ágætis vottur
um gagnsemi þeirrar undirstöðu.
Þó er þakkarverðara að sjá að hon-
um liggur ýmislegt á hjarta varð-
andi mennskuna, samskipti fólks
og mörkin milli einstaklinga. Þá má
greina í bókinni einhvern einlægan,
yfirlætislausan tón sem talar beint
til lesandans og laðar hann að sögu-
þræðinum.
Í bókinni eru þrettán smásög-
ur. Allar fjalla þær á einhvern hátt
um yfirgang og sambandsleysi,
fórnir og undirgefni, nánd og fjar-
lægð milli fólks óháð vegalengdum.
Tekist er á við ofbeldi í víðum skiln-
ingi. Hvaða áhrif og afleiðingar hef-
ur það að þröngva sér inn í líf fólks,
hugskot þess eða líkama? Hugtakið
„ nauðgun“ fær hér margvísandi
skírskotun eins og sjá má af fyrstu og
síðustu sögum bókarinnar, sem kall-
ast haganlega á hvað það varðar. Í
þeim, eins og raunar flestum sögun-
um, er lesandinn sjálfur kallaður
til samstarfs við höfundinn. Undir
hinni skrifuðu atburðarás felst önn-
ur saga sem ekki er sögð berum orð-
um en lesandinn skynjar og skapar
að verulegu leyti sjálfur. Þannig lað-
ar höfundur lesandann til liðs við sig
og nýtir ímyndunarafl hans til þess
að kalla fram marglaga frásögn, þar
sem fleira gerist en það sem sagt er.
Forgarður helvítis
Stílbrögð eru yfirlætislaus en á köfl-
um kunnáttusamleg, þó svo að höf-
undur eigi trúlega eftir að slípa þau
og þróa betur. Hann notast við hefð-
bundið táknsæi, án þess að ofhlaða
eða torvelda lesandanum um of eig-
in uppgötvanir um mannseðlið og
mannlega hegðun. Gulur hundur
í bandi er mynd sem kallast á við
konu í gulum kjól. Hringur þrengir
að fingri og segir sína sögu um sam-
band tveggja einstaklinga. Gjósandi
eldfjall sem speglast í augum undir
svörtum snjó af gosösku kallar fram
hugrenningatengsl við ofsa og eyði-
leggingaröfl í sjálfri manneskjunni,
frumhvatirnar í heimi sem kannski
er bara „forgarður helvítis“ (101).
Þannig beitir höfundur óhikað
hæfilega skýrum táknmyndum til
áhersluauka þess sem hann vildi
sagt hafa, og tekst það oftast vel.
Niðurstaða: Góð bók eftir áhuga-
verðan höfund sem vafalaust á eftir
auðga íslenskt bókmenntalíf á kom-
andi árum. n
Eldhafið yfir
okkur
Höfundur: Dagur Hjartarson
Útgefandi: Bjartur
Ólína
Þorvarðardóttir
Dómur
Bæjarleið
Höfundur: Ari Trausti
Guðmundsson
Útgefandi: Uppheimar
Ólína
Þorvarðardóttir
Dómur
„Góð bók
eftir áhugaverðan
höfund sem vafalaust á
eftir auðga íslenskt
bókmenntalíf á komandi
árum.
Skáld sem á erindi Stílbrögð eru
yfirlætislaus en á köflum kunnáttu-
samleg, þó svo að höfundur eigi trú-
lega eftir að slípa þau og þróa betur.
Bókamessa í
Ráðhúsinu
Dagana 23. og 24. nóvember
verður Bókamessa í Bókmennta-
borg haldin í þriðja sinn. Messan
er, eins og áður, haldin í Ráðhúsi
Reykjavíkur þar sem útgefendur
sýna nýjar bækur sínar. Auk þess
verður boðið upp á fjölbreytta
bókmenntadagskrá. Hátíðin á
rætur að rekja til þess að Reykja-
vík var útnefnd Bókmenntaborg
UNESCO í ágúst 2011. Titillinn er
varanlegur.
Ráðhúsið verður opið frá
klukkan 12 til 18 á laugardag og
sunnudag.
Ólæsinginn
vekur lukku
Ólæsinginn
sem kunni
að reikna er
glæný bók
eftir sama
höfund og
Gamlinginn
sem skreið
út um
gluggann og
hvarf sem
hefur not-
ið fádæma
vinsælda
á heimsvísu. Hér segir Jonas Jon-
asson aðra ærslafulla gamansögu
með húmor og hlýju en beinir um
leið spjótum gegn ofstæki og bók-
stafstrú, sem og þeirri grillu að
manngildi fólks ráðist af litarhætti
þess. Hann afsannar líka þá goð-
sögn að kóngar kunni ekki að af-
hausa hænur!
Fimm ára gömul fer Nombeko
Mayeki að vinna við að hreinsa
kamra í Soweto í Suður-Afríku.
Hún er óskólagengin og munað-
arlaus en kemst til mannvirðinga
í hreinsunardeildinni þegar í ljós
kemur að þótt hún sé ólæs er hún
ansi leikin með tölur.
Örlögin haga því svo þannig að
stúlkan úr fátækrahverfinu flæk-
ist inn í alþjóðlega stjórnmála-
refskák, verður eftirlýst af alræmd-
ustu leyniþjónustu veraldar og
kynnist bræðrum á norðurslóðum
sem eru nákvæmlega eins en þó
gjörólíkir. Þá fer af stað ótrúleg at-
burðarás sem ógnar heiminum –
eins og heimurinn hefur hingað til
þekkt sig.