Dagblaðið Vísir - DV - 21.10.2008, Síða 20

þriðjudagur 21. október 200820 Fókus
Hart í bak Jökuls Jakobssonar fjall-
ar um skipbrot. Skipbrot sem átti sér
stað fyrir hartnær hundrað árum.
Og skipbrotið sem blasir við okkur
nú. Skipbrot hins íslenska draums
um velsæld og velmegun – hvað
sem það kostar.
Aðalpersónur leiksins eru skip-
reika fólk. Þarna er hún Áróra spá-
kona, sem býr í niðurníddum hjalli í
Vesturbænum ásamt Jónatan gamla
skipstjóra, föður sínum, þeim sem
eitt sinn sigldi skipi þjóðarinnar í
strand og situr nú við að ríða net í
ellinni, blindur og örvasa. Áróra
nennir ekki að stunda heiðarlega
vinnu, hún spáir fyrir stelpum, sefur
hjá gesti og gangandi, og lætur nýr-
íkan brotajárnssala halda sér uppi.
Þarna er Láki, sonur hennar, sem
segir að faðir sinn sé áhöfn af belg-
ískum togara. Hann hatar og fyrir-
lítur það líf sem hann er fæddur til
og þráir ekkert heitara en að komast
burt til útlanda, þar sem upphefð og
ríkidæmi hljóta að vera innan seil-
ingar. Íslenska útrásin í uppsiglingu,
með öðrum orðum. Og þarna er hún
Árdís, unga stúlkan að austan, sem
kemur í bæinn að leita uppi pabba
sinn, sem hún hefur aldrei hitt;
kannski vonar hún að hann hjálpi
sér við að koma undir sig fótum. En
á úrslitastundu afræður hún að láta
þennan ókunna mann eiga sig og
treysta á sjálfa sig. Hún þarf sjálfsagt
að basla í fátækt enn um sinn – en
fátæktin er ekki endilega það versta
ef maður á með sig sjálfur og kann
að sýna öðru fólki kærleika.
Hart í bak er merkilegt verk í ís-
lenskri bókmennta- og leiklistar-
sögu. Með frumsýningu þess árið
1962 hófst í verki endurreisn inn-
lendrar leikritunar. En Hart í bak
lifir ekki í krafti sögulegrar frægð-
ar. Það lifir vegna þess að það sýn-
ir okkur á óhugnanlega skýran hátt
ýmsa verstu þættina í fari okkar.
Nú á haustdögum árið 2008 birt-
ist það sem voldugur spegill og rétt
eins og spegill vondu stjúpunnar
segir hann okkur sannleikann. Að
við séum siðferðislega gjaldþrota
fólk. Að við ættum aðeins eina von:
að koma niður á jörðina og fara að
vinna fyrir okkur sjálf. Ef við erum
þá fær um það.
Hart í bak er þannig séð táknleik-
ur og persónur hans táknmyndir í
spásögn sem við getum ekki leng-
ur ýtt frá okkur. Við erum að horfa
á leikinn gerast fyrir augum okk-
ar, tökum sjálf fullan þátt í honum.
Það er verið að sigla þjóðarskútunni
í strand. Ráðamenn hrópa: Hart í
bak! en klettarnir nálgast óðfluga.
Lokaræða Jónatans strandkapteins
varð í flutningi Gunnars Eyjólfsson-
ar með áhrifamestu andartökum
sem ég hef lifað í Þjóðleikhúsinu.
Hún small á okkur eins og kinn-
hestur og var fylgt meistaralega eft-
ir af leikmyndarbreytingunni sem
svipti okkur í sjónhending úr hinni
gömlu Reykjavík fátæktarinnar inn
í draumaland nútímans: rústaborg-
ina Reykjavík þar sem beinagrindur
hálfkaraðra skýjakljúfa gnæfa yfir
lágreista byggð, nöturlegir minnis-
varðar um græðgisvæðingu þjóðar-
innar, óhæfa og óheiðarlega stjórn-
endur.
Líkast til er það fyrst nú sem við
höfum forsendur til að sjá hvað Jök-
ull Jakobsson skyggndist djúpt, þeg-
ar best lét. Auðvitað ber verk hans
um sumt merki síns tíma, við finn-
um glöggt að það er ekki skrifað nú,
en það gerir bara ekkert til. Hart í
bak er klassískt verk, kannski ekki
fyrir útlendinga, en fyrir okkur. Þó
að leikhúsvíkingar leggi á hafið og
haldi sig jafnvel um stund hafa sigr-
að heiminn, þá er það hér sem or-
rustan stendur, hér sem úrslit ráð-
ast. Ég hvet leikhúsin – eins og ég
hef svo sem oft gert áður – til að
huga nú að öðrum verkum Jökuls,
til dæmis leik hans um son skóar-
ans og dóttur bakarans sem með-
al annars fjallar um ofurtrú Íslend-
inga á skyndilausnir. Ekki síst þær
skyndilausnir sem rík tröll koma
með að utan. Í þeim leik, og sumum
öðrum síðari leikjum sínum, er Jök-
ull líkt og að botna Hart í bak. Láki
snýr aftur, þótt undir nýju nafni sé,
oftast brotinn maður og bugaður,
„lúser“, oftast einn – en reyndar ekki
í leiknum um skóarasoninn og bak-
aradótturina. Það gæti svo farið að
við myndum kannast við sitthvað í
honum líka. Ef við þorum að horfa
og sjá. Því að nú þurfum við að
koma til sjálfra okkar. Og leikhúsið
á að hjálpa okkur til þess.
Því miður vantaði talsvert upp á
að Hart í bak lifnaði til hlítar á sviði
Þjóðleikhússins síðastliðið föstu-
dagskvöld. Þarna voru frábær til-
þrif innan um, en annað varð fálm-
kennt, nánast eins og leikstjórinn
hefði aldrei náð almennilega utan
um verk sitt. Lengi vel virtust leik-
endur óráðnir gagnvart persónun-
um, ekki vita hvernig ætti að nálg-
ast þær. Einu undantekningarnar
voru Kjartan Guðjónsson, sem hitti
á skemmtilega réttan og hófstillt-
an tón í ýkjukenndu hlutverki Stígs
skóara, og Gunnar Eyjólfsson sem
ætti að fá lárviðarsveig fyrir magn-
aða túlkun sína á Jónatan skipstjóra
– enda stóð salurinn upp og hyllti
hann í leikslok. Ég er ekki viss um að
Elva Ósk Ólafsdóttir sé góður kostur
í Áróru, hún er eiginlega of ungleg,
auk þess sem hún náði sér aðeins
stöku sinnum á strik, best þegar þau
Finnbjörn, kostunarmaður hennar,
gera upp sakir. Í því atriði var Pálmi
Gestsson raunar nokkuð góður líka
og yfirleitt mun skárri í síðari hlut-
anum, þegar karlinn fer að sýna
klærnar, en framan af var Finnbjörn
hans eins og innantóm revíufíg-
úra, fullkomlega ótrúverðug. Hefði
Anna Kristín Arngrímsdóttir ekki
annars verið betri kostur í Áróru?
Það væri synd að segja að Þjóðleik-
húsið ofnotaði þá ágætu leikkonu
– fremur en sumar aðrar leikkonur
sínar. Þórir Sæmundsson er ungur
leikari sem hefur að undanförnu
sýnt góða takta í einfaldari hlutverk-
um, en Láki reynist of stór biti fyr-
ir hann, eins og hlutverkið er þó vel
skrifað af Jökli; þessir viðþolslausu
ungu ruddar eru með hans lífleg-
ustu persónum. Þórir hefur óþægi-
lega eintóna framsögn og nær of
litlum blæbrigðum í textann; þetta
þarf hann virkilega að vinna með, ef
hann ætlar að festa sig í sessi. Þóra
Karitas Árnadóttir var í hlutverki
Árdísar einnig tvístígandi framan
af, en eftir því sem á leið færðist hún
öll í aukana og frammistaða henn-
ar í lokaþættinum, þegar merking
persónunnar lýkst upp fyrir áhorf-
endum, var bæði falleg og grípandi.
Ótvíræður sigur fyrir unga leikkonu
sem hefur áður sýnt að af henni er
góðs að vænta. Þau Gunnar björg-
uðu lokaþættinum, gerðu hann að
þeim hápunkti sem hér má alls ekki
vanta. En, innan sviga, hvernig í
ósköpunum datt Þórhalli leikstjóra
í hug að láta Þórunni Lárusdóttur
leika unglingsstúlku?!
Leikmynd Sigurjóns Jóhanns-
sonar er hugvitsamlegt verk. Í henni
eru symbólskar vísanir í ýmsar átt-
ir, bárujárnsöldina, veggjakrotsóð-
an samtímann, rústir peningafyll-
erísins sem áður segir; manni flugu
jafnvel í hug kassaborgirnar í sum-
um fátækrahverfum þriðja heims-
ins. Er sögnin sú, að við gætum ver-
ið á leið þangað, ef við gáum ekki að
okkur? Ég er hins vegar hræddur
um að þessi umgerð styðji leikend-
ur ekki nógu vel og eigi því sinn þátt
í fyrrnefndu öryggis- og sambands-
leysi þeirra. Hart í bak er, grannt
skoðað, kammerverk, skrifað fyrir
„intimt“ svið, það hefur tilhneigingu
til að týnast á víðáttum stóra sviðsins
sem hér er fremur opnað fyrir held-
ur en hitt. Í búningum þeirra Sigur-
jóns og Margrétar Sigurðardóttur er
fetaður ákveðinn meðalvegur milli
sjötta áratugarins og nútíðarinnar
sem mér fannst koma ákaflega vel
út; ég bendi á klæðaburð Láka sem
dæmi.
Þjóðleikhúsið svarar kalli tímans
með því að sýna verk eins og Hart í
bak einmitt nú. Sýningin líður fyr-
ir leikstjórnarleysi, en það er eitt
stærsta mein íslensks leikhúss nú
um stundir, mein sem leikhúsfólk
ætti fremur að ræða af einurð og
hreinskilni en ýmislegt annað sem
það er að dunda sér við. Í umsögn
minni um söngleik Ólafs Hauks,
Fólkið í blokkinni, fyrir viku sagði ég
eitthvað á þá leið að hann væri leik-
ur handa allri þjóðinni. Hart í bak
er það engu að síður, þó af öðrum
ástæðum sé.
Jón Viðar Jónsson
á þ r i ð j u d e g i
Barnabókaverðlaunin afhent
Íslensku barnabókaverðlaunin verða veitt í tuttugasta og fyrsta
sinn við hátíðlega athöfn í HlÍðaskóla í dag klukkan tíu. Verðlaunin
nema fjögur hundruð þúsundum króna. auk þess mun höfundur
taka við fyrstu eintökum verðlaunabókarinnar sem kemur út hjá
Vöku-Helgafelli í dag. Í fyrra hlaut Hrund þórsdóttir verðlaunin fyrir
bókina Loforðið.
KynlífsdúKKu-
smiður guð-
rúnar evu
Sjöunda bók Guðrúnar Evu Mín-
ervudóttur kemur í búðir í dag. Þar
segir frá Sveini sem hefur helgað sig
þeirri list að smíða fagrar og vandað-
ar kynlífsdúkkur. Hann býr einn og
hefur lítil samskipti við umheiminn.
Eftir mikla vinnutörn lítur hann út
um gluggann og sér Lóu þar sem
hún bisar við að skipta um dekk.
Sveinn finnur sig knúinn til að að-
stoða hana og býður henni inn til
sín. Í kjölfarið dregst hann með ófyr-
irsjáanlegum afleiðingum inn í fjöl-
skyldumál Lóu og tekst um leið á við
eigið líf. Eins og í fyrri bókum sínum
lýsir Guðrún Eva átökum venjulegs
fólks við sérkennilegar aðstæður
þar sem hjálpin berst stundum úr
óvæntri átt. Fyrir síðustu bók sína,
Yosoy, hlaut Guðrún Eva Menning-
arverðlaun DV og Pegasus hefur
keypt kvikmyndaréttinn af bókinni.
sjöundi
sonur árna
Einar blaðamaður á Síðdegisblað-
inu fyrtist við þegar hann er sendur
vestur á firði um hávetur. Ekki líður
þó á löngu áður en hann fær fiðr-
ing í fréttanefið. Gamalt hús í mið-
bæ Ísafjarðar brennur og grunur
leikur á íkveikju. Þekktur fótbolta-
kappi og félagi hans hverfa spor-
laust. Fyrr en varir er Einar kominn
á kaf í ískyggilega atburðarás sem
er á skjön við friðsæld Vestfjarða.
Árni Þórarinsson gefur ekkert eft-
ir í nýrri og hörkuspennandi bók
með fléttu sem kemur sannarlega
á óvart, eins og segir í káputexta.
Bókin heitir Sjöundi sonurinn og
kemur út í dag.
ofsi einars Kára
Bókin Ofsi eftir Einar Kárason kemur
út í dag. Sögusviðið er Ísland á þrett-
ándu öld. Gissur Þorvaldsson snýr
breyttur maður
heim úr Noregs-
för, fús til sátta
við erkióvini sína,
Sturlungana, eftir
áralangan ófrið.
Þeir efast um
heilindi hans en
sannfærast þegar
Gissur leggur til
að sonur hans kvænist stúlku af ætt
Sturlunga. En nýsaminn friður er
ekki allra. Einar hefur um árabil verið
meðal vinsælustu höfunda landsins
og skrifað fjölda skáldsagna en einn-
ig smásögur, ferðasögur, ævisögur,
ljóð, greinar, barnabækur, leikverk
og kvikmyndahandrit. Í Ofsa glímir
hann við efni frá Sturlungaöld, líkt og
í Óvinafagnaði sem út kom 2001 og
hefur notið mikilla vinsælda æ síðan.
leiklist
þjóðLeikHúsið:
Hart í bak
eftir jökul jakobsson
Leikstjóri: þórhallur sigurðsson
Leikmynd: sigurjón jóhannsson
Búningar: sigurjón jóhannsson og
Margrét sigurðardóttir.
íslensKa draumsins
á strandstað
Frábært og fálmkennt „þarna voru
frábær tilþrif innan um, en annað varð
fálmkennt, nánast eins og leikstjórinn
hefði aldrei náð almennilega utan um
verk sitt,“ segir í dómi gagnrýnanda um
uppfærslu þjóðleikhússins á Hart í bak.