Vísbending - 09.03.2015, Page 4

4 V Í S B E N D I N G • 1 0 . T B L . 2 0 1 5
Aðrir sálmar
Drífum í því
Ritstjóri og ábyrgðarmaður: Benedikt Jóhannesson
Útgefandi: Heimur hf., Borgartúni 23,105 Rvík.
Sími: 512 7575.
Net fang: visbending@heimur.is.
Prentun: Heimur. Upp lag: 700 eintök.
Öll réttindi áskil in. © Ritið má ekki afrita
án leyfis út gef anda.
Yfirskrift alþjóðlegs dags kvenna þann 8. mars er Make it happen!
sem snarað hefur verið á íslensku sem
„Drífum í því!“ Konur hugsa slagorðið
til þess að þjóðfélagið drífi í jafnrétti á
öllum sviðum og það er vonum seinna
að því sé náð. En Íslendingar allir ættu
að drífa í hlutunum einmitt núna.
Nú eru blikur á lofti í kjaramálum.
Forsætisráðherra sem sífellt er í leit að
nýju máli sem líklegt er til vinsælda hef-
ur lýst því yfir að eðlilegt sé að hækka
lágmarkslaun í 300 þúsund krónur. Það
er hækkun um 40% frá því sem nú er.
Hugmynd ráðherrans er að allir hóp-
ar fái sömu krónutöluhækkun og því
hækka laun þeirra sem eru með 600
þúsund krónur „aðeins“ um 15%. Jafn-
vel þó að breytingin dreifðist á þrjú ár
og allur vinnumarkaðurinn sætti sig
við þessa hækkun, væri meðalhækkun
líklega 8-9% á ári. Nú veit ráðherrann
auðvitað eftir langt nám sitt í viðskipta-
fræðum víða um heim, að ekkert hag-
kerfi stendur undir slíkri hækkun án
þess að annað tveggja gerist: Atvinnu-
leysi stóraukist eða verðbólga mælist í
tugum prósenta. Verðbólga yrði 6-7% í
stað þess að vera undir 1% og verð evru
yrði komið í 180 til 200 krónur í lok
tímabilsins.
Áður var það svo að Sambandið, sem
var viðskiptaarmur Framsóknarflokksins
fékk aðvörun um að gengisfelling væri í
vændum. Það gat þá hagað viðskiptum
í samræmi við þessar upplýsingar. Nú
hafa greiningardeildir bankanna litla trú
á forsætisráðherranum og mætti orða
hans. Þær telja að verðlag verði áfram
stöðugt á Íslandi allt árið, enda svosem
ekkert sem ógnar því annað en ham-
farir af mannavöldum. Þeir sem telja að
forsætisráðherrann og stefna hans verði
ofan á ættu hins vegar að búa sig undir
verðbólgu næstu árin. Þess vegna er gott
að:
a. Borga inn á verðtryggð lán
b. Kaupa heimilistæki
c. Fara í fríið til útlanda
d. Reyna að taka óverðtryggt lán með
föstum vöxtum
Það sem meira er, við ættum að drífa
í því. Það er ekki víst að svona innherja-
upplýsingar liggi alltaf á lausu. bj
4,3% umfram laun hjá sveitarfélögum. Ef
litið er til áranna 2006 til 2009 hækkuðu
laun á almenna markaðnum minna en á hin-
um opinbera en frá 2009 til 2013 hækkuðu
laun til muna meira á almenna markaðnum.
Launaþróun frá nóvember 2006 til sept-
ember 2014 sýnir að laun ríkisstarfsmanna
í stéttarfélögum innan ASÍ hafa hækkað
mest á þessu tímabili, en laun starfsmanna
í aðildarfélögum BSRB hjá sveitarfélögum
minnst.
Allmikill munur er á launahækkunum
frá 2013 til 2014. Hreint tímakaup fram-
haldsskólakennara hækkaði mest 14,6%, en
minnst var hækkunin á hreinu tímakaupi hjá
ríkisstarfsmönnum innan BSRB 4,9%.
Framleiðni hér á landi er 75-80% af
meðal tali viðskiptalanda okkar. Eins og
vænta má er það svipað hlutfall og hlutfall
launa hér á landi af meðallaunum viðskipta-
landa okkar. Árlegur vöxtur framleiðni á
vinnustund var 1,7% síðustu áratugi og
vöxtur veginnar framleiðni vinnuafls og fjár-
magns var um 1%.
Þessar upplýsingar virðast nokkuð fjarri
þeirri umræðu sem er um stöðu vinnu-
markaðar og hlutfallslegan launa samanburð
sem heyrst hefur undanfarið. Það er því
erfitt að ráða af hverju sum stéttarfélög telja
að þjóðarsátt komi ekki til greina, vilja hvert
fyrir sig fara fram með háar launakröfur og
skeyta engu um þann verðstöðugleika sem
hefur náðst undanfarið með töluverðum til-
kostnaði (í formi hærri vaxta hér á landi en í
okkar nágrannalöndum). Það er hverju orði
sannara að það sem heldur aftur af lífskjörum
hér á landi er lág framleiðni.
Miklar sveiflur verðbólgu og gengis krón-
unnar hafa þau áhrif að framleiðnivöxtur
verður minni. Í slíku umhverfi er erfitt fyr-
ir fyrirtæki að gera áætlanir fram í tímann,
arðsemi fjárfestingar útflutningsatvinnuvega
verður óvissari vegna sveifla gengis, verðlags
og þar með samkeppnisstöðu. Hlutfallslegt
verð hefur ekki lengur sömu upplýsingar að
geyma fyrir fyrirtæki og einstaklinga – óhag-
kvæmni eykst. Fyrirtæki með alþjóðlega
starfsemi, þ.e.a.s. þau fyrirtæki sem ráða helst
til sín menntað vinnuafl – geta illa þrifist í
slíku umhverfi. Eins og fram kemur í skýrslu
heildarsamtaka vinnumarkaðarins: „Verk-
efnið hlýtur því að vera að auka framleiðni
með bættu skipulagi og betri verkferlum, ef
markmiðið er að nálgast lífskjör í þeim ríkj-
um þar sem þau eru best.“3
Lokaorð
Ef ekki tekst að lægja öldurnar á vinnumark-
aði á næstu vikum með bættri upplýsingagjöf
er mikilvægt að ríkisstjórn stigi fram og móti
tillögur í samvinnu við aðila vinnu markaðar,
bæði stéttarfélög launafólks og atvinnu-
rekendur, tillögur sem miða að því að þorra
launafólks finnist ekki á sig hallað. Nú sem
endranær verður ríkisstjórn að sýna skiln-
ing á kjörum og hagsmunum launafólks,
en jafnframt að útskýra mikilvægi þeirra
almannagæða sem felast í stöðugu verðlagi
fyrir lífskjör og hagvöxt þegar til lengri tíma
er litið. Í slíkum samningum getur ríkis-
vald boðið önnur almannagæði, svo sem
breytingar á skattkerfi og ríkisútgjöldum eða
kerfisbreytingar, í skiptum fyrir verðstöðug-
leikann. Rauða línan á mynd 2 hliðrast þá
niður á við og verður að þeirri grænu, jafn-
vægi myndast á vinnumarkaði við hærra
atvinnu stig, það fer úr punkti B í C, eftir-
spurn verður meiri og vextir lægri.
Kannski væri upplagt að ríkis stjórnin
beitti sér fyrir átaki í húsnæðismálum sem
miðaði að því að lækka verð á minni íbúð-
um.4 Í nýju jafnvægi er þá meiri sátt í sam-
félaginu, atvinna meiri en annars væri, kaup-
máttur meiri, vextir lægri og vaxta kostnaður
og þar með útgjöld ríkissjóðs lægri. Með
lægri vaxtakostnaði ríkissjóðs er mögulegt
að grynnka á skuldum hans og auka útgjöld
til ýmissa þjóðþrifaverkefna, svo sem á sviði
heilbrigðis- eða menntamála.
Til lengri tíma litið skiptir höfuðmáli að
stöðug leiki sé í efnahagsmálum; verðlag sé
stöðugt og gengi krónunnar sömuleiðis. Frjáls
utanríkis viðskipti, frjálst flæði fjármagns, einka-
rekstur, aðskilnaður banka og viðskiptavina
þeirra, varkárni í rekstri fyrir tækja, skýrt laga-
umhverfi og vel varinn eignaréttur í stöðugu
efnahagsumhverfi þar sem opinber afskipti af
fyrirtækjarekstri eru í lágmarki skila bestum
lífs kjörum til lengri tíma litið. Næsta verkefni
verður að reyna að ná þessu markmiði eftir að
fjármagns höft hafa verið losuð og spá kaupmenn
taka að versla með krónuna að nýju.
Höfundur er prófessor við Háskóla Íslands og í
peningastefnunefnd Seðlabanka Íslands. Þær skoð-
anir sem hér birtast eru höfundar og þurfa ekki að
endurspegla skoðanir annarra nefndarmanna.
Heimildir:
1 Sjá t.d. fráviksdæmi í Peningamálum 2013/4
2 Í aðdraganda kjarasamninga: Efnahagsum-
hverfi og launaþróun, skýrsla heildarsamtaka
vinnumarkaðarins, febrúar 2015, http://www.
asi.is/media/193301/%C3%8D-addraganda-
-kjarasamninga-2015-Netutgafa.pdf.
3 Í aðdraganda kjarasamninga: Efnahagsum-
hverfi og launaþróun, skýrsla heildarsamtaka
vinnumarkaðarins, febrúar 2015, bls. 8. Orða-
lagi smávegis breytt til þess að stytta texta.
4 Eitt dæmi um slíkar aðgerðir mætti nefna.
Viðreisnarstjórn Sjálfstæðisflokks og Alþýð-
uflokks stuðlaði að sátt í kjarasamningum
árið 1964 með því að ákveðið var að byggja
nýtt íbúðahverfi í Reykjavík þar sem fólk með
tiltölulega litlar tekjur gat fundið sér húsnæði
á viðráðanlegu verði. Þetta hverfi fékk nafnið
Breiðholt.
framhald af bls. 3