Gerðir kirkjuþings - 1993, Page 147

e) Umræðurá Alþingiupp úr aldamótunum
Umræöur um kirkjumál voru líflegar hér á landi fyrir og um síöustu aldamót, áhrif
bárust hingað til lands bæði frá Vesturheimi og meginlandi Evrópu. Ein merkasta tilraun
til aö auka sjálfstæði kirkjunnar var gerð af nefnd sem skipuð var samkvæmt
konungsúrskuröi 2. mars 1904 "til þess að íhuga og koma fram með tillögur um kirkjumál
landsins." Nefndin skiiaði tillögum sínum árið 1906 og birtust þær undir heitinu 'Tillögur
um kirlqumál Island". Helstu hugmyndir nefndarinnar endurspegla sterkar hreyfíngar á
meginlandinu um aukið sjálfstæði hinna hefðbundnu lúthersku ríkiskirkna. Lengst náöu
slíkar hugmyndir fram að ganga í Þýskalandi þar sem stofnaðar voru "sýnódur", þ.e.a.s.
kirkjuþing með verulegri þátttöku leikmanna.
Þessar hugmyndir koma m.a. fram í eftirfarandi orðum nefndarskýrslunnar: "... þannig
sé þaö ósjálfstæði þjóðkirkjunnar sem gefa verði sök á því hve mikil deyfð og
framtaksleysi hefír verið ríkjandi þar alt til þessa" (bls. 15). I greinargerð er ennfremur
rætt um breytinguna í stjórnarskránni þar sem kirkjan "breytist úr ríkiskirkju í þjóðkirkju",
henni sé engu að síður þröngur stakkur skorinn og því verði hún að leita leiða til að
""organisera" sig á þann hátt sem tímamir heimta" (bls. 16). Tilraun til að skilgreina
hugtakið þjóðkirkja kemur fram í þessum orðum: ".. í hugtakinu "þjóðkirkja" felst annars
vegar það að sú kirkja sem svo er nefnd á að standa í nánara sambandi við ríkið og
landsstjómina en önnur kirkjufélög í landinu en því næst felst hins vegar einnig það í
þessu hugtaki að þjóðkirkjan á að vera óháðari landsstjóminnni en sama kirkja (hin
evangelsiska lútherkska) var meðan hún var ríkiskirkja." Ennfremur er bent á þaö að
ráðherra sem fer með málefni þjóökirkjunnar geti "haft hvaða trú sem hann vill" og
"Alþingi er ekki kirkjuþing og því geta þar átt sæti menn sem ekki játa trú
þjóðkirkjunnar og eru beint óvinveittir kristindómi og kirkju" (bls. 17). "Konungurinn er
æðsti biskup (summus episcopus) kirkjunnar" (bls. 18).1 Nefndarmenn (meirihlutinn) fara
ekki fram á fullt sjálfstæði kirkjunnar heldur aðeins "að kirkjan verði spurð til ráða áður
en mikilsverðum kirkjulegum málum er ráðiö til lykta meö lögum og henni gefínn kostur
á að koma fram með tillögur" (bls. 19). Nefndin lagði til aö stofnað yrði kirkjuþing en
jafnframt yrði prestastefnan lögð niður. Kirkjuþing skal skv. tillögunum hafa "1.
ráðgjafaratkvæðí og tillögurétt um öll kirkjuleg löggjafarmál... 2. samþykktaratkvæði um
öll innri kirkjuleg mál er hafa almenna þýðingu... 3. ráöstöfunarvald yfír fé því sem lagt
kann að verða til kirkjulegra þarfa..." (4. gr. bls. 9).
Ekki þarf að fjölyrða um að hugmyndir nefndarinnar um kirkjuþing urðu ekki að
veruleika. En kirkjuþing var stofnað síðar, 1957, og þá mun valdaminna en hér var gert
ráð fyrir. (Lög um kirkjuráð eru hins vegar mun eldri, frá 1931). Sögu kirkjuþings hefur
dr. Bjami Sigurðsson rakið í bók sinni, bls. 291-298.
f) Um ríkiskirkju og þjóðkirkju
En hér blasir engu að síður við ákveðinn vandi, það er skilgreiningin á hugtökunum
ríkiskirkja og þjóðkirkja. Til einföldunar má segja að hugtakið þjóðkirkja sé guðfræði-
legt en hugtakið ríkiskirkja lögfræðilegt. Þjóðkirlq'uhugtakið er ekki eldra en svo að það
var fyrst notað af þýska guðfræðingnum Friedrich Schleiermacher 1822/23 og þá sett fram
1 Það er athyglisvert að við stofnun lýðveldisins virðist
ekki hafa verið tekin afstaða til þess hver skuli vera staða
þjóðhöfðingjans gagnvart kirkjunni.
Áfangaskýrslaskipulagsnefndartil kirkjuþípgs 1993.
Bls.
142