Gerðir kirkjuþings - 1993, Side 182

9
Matteusarguðspjall í íjósinu í Skálholti.
Átök urðu innan lands milli manna Ögmundar og manna konungs er sá sig tilneyddan að
senda her til landsins til að tryggja vald sitt. Konungsmenn handtóku Ögmund biskup og
höfðu utan með sér, en hann mun hafa látist í hafi.
Gizur Einarsson varð síðan biskup í Skálholti, fyrstur lúterskra manna, en Jón Arason
biskup sat á Hólum. Meðan Gizur lifði hélst sæmilegur friður með þeim biskupum, en eft-
ir andlát Gizurar 1548 urðu átök um eftirmann hans. Jón Arason náði Skálholti á sitt vald
og varð um skeið nær einvaldur í landinu. En hann uggði ekki að sér og var óvænt hand-
tekinn haustið 1550. Var hann fluttur í Skálholt, en þar sem enginn þorði að geyma hann
fram til Alþingis að sumri var hann hálshöggvinn þar án dóms og laga. Þar með lauk sögu
rómversk-kaþólsku kirkjunnar á íslandi um sinn og siðbreytingunni var komið á.
Er frá leið jókst vald konungs en biskupar voru áfram í fremstu röð íslenskra höfðingja.
Ýmsir mætir menn sátu þá í Skálholti, svo sem Brynjólfur Sveinsson, Jón Vídalín og
feðgarnir Finnur Jónsson og Hannes Finnsson.
Undir lok 18. aldar svarf mjög að íslendingum af völdum náttúruhamfara. Móðuharðind-
in felldu mikinn hluta bústofnsins í landinu og öll hús í Skálholti nema kirkjan féllu í
miklum jarðskjálftum. Hannes biskup baðst þá leyfis að flytja frá Skálholti og var það veitt.
Hann keypti þó síðar Skálholt og bjó þar sjálfur, en er hann andaðist 1796 settist eftir-
maður hans að í Reykjavík.
Þar með lauk sögu Skálholts sem biskupsseturs um sinn og staðurinn virðist nær gleym-
ast um skeið. Það vekur t.d. athygli að Henderson kom þar aldrei í ferðum sínum um ís-
land og nafn Skálholts er ekki að finna í ferðabók hans.
Skálholt í nútíð.
Er 900 ára afmæli innlends biskupsstóls nálgaðist tóku að heyrast raddir um nauðsyn þess
að hefja endurreisn Skálholts. Sumarið 1949 var að frumkvæði dr. Sigurbjöms Einarsson-
ar, síðar biskups, stofnað Skálholtsfélagið er hafði endurreisn staðarins að markmiði. Rætt
var um byggingu veglegrar kirkju á hinum forna grunni dómkirkjunnar að aflokinni fom-
leifarannsókn á staðnum.
íslensk stjómvöld ákváðu þá að reisa kirkju í Skálholti í tilefni 900 ára afmælis innlends
biskupsstóls. Ásmundur Guðmundsson biskup lagði hornstein hennar 1956, en kirkjan var
vígð af Sigurbimi Einarssyni biskupi 1963 er ríkið afhenti staðinn þjóðkirkjunni til eign-
ar.
Kirkjuráð kom saman á vígsludegi kirkjunnar og lýsti þeirri von sinni að Skálholt yrði
„alhliða menningarmiðstöð og aflvaki í kristnilífi þjóðarinnar". Kirkjan sjálf hefur ætíð
177