Málfregnir - 01.11.1987, Page 23

félag hefir verið íslandi mikils virði og
starfar enn.
Ég hefi nú reynt að gera örlitla grein
fyrir menningarlegum og pólitískum
jarðvegi þeirrar málræktar sem nú er
stunduð á íslandi og öllu fyllri getur hún
ekki orðið í svo stuttu erindi.
Eins og allir aðrir sjáum við glöggt hið
nána samband nráls og þjóðernis, og
aldrei var það jafnskýrt og í upphafi
19. aldar, þegar íslendingar hófu baráttu
fyrir auknu frelsi, en voru svo blásnauðir
að þeir áttu nánast ekkert nema málið.
Við sjáum einnig glöggt náið samband
milli þjóðernis og fullveldis. Málrækt
skiptir okkur því meginmáli - af beinum
hagnýtum ástæðum.
Við vitum einnig mjög vel að allt hefir
sína kosti og galla. Okkar mál er hvergi
gjaldgengt utan íslands nema e.t.v. í
Færeyjum. En það er ekkert nýtt.
Þannig hefir það verið í mörg hundruð
ár. Pau samskipti, sem við kærum okkur
um við annað fólk, verðum við að borga
fyrir. Við getum ekki búist við að neinn
útlendingur telji ómaksins vert að læra
íslensku nema sérstaklega standi á. Það
er ekki einu sinni víst að sérfræðingar í
norrænum málum séu færir um að tala
eða skrifa íslensku. Þess vegna teljum
við að eitt af viðfangsefnum íslenskrar
málræktar sé að auka kunnáttu í og urn
íslensku, einnig meðal annarra þjóða.
2. Viðfangsefni málræktar
Til þess að komast í átt að markinu er
sömu ráðum beitt og annars staðar. Til
dæmis má nefna kennslu, málræktar-
þætti í útvarpi og blöðum, starfsemi mál-
nefndar, íðorðastörf, orðabókargerð,
rannsóknir.
Það kann að vera villandi að tala um
íslenska málstefnu og framkvæmd
hennar. Svo gæti þá virst sem íslensk
málrækt væri miðstýrð og þaulskipu-
lögð, en því fer víðs fjarri. Málrækt á
íslandi hefir umfram allt komið fram í
almennum áhuga. Hlutur stjórnvalda er
þó mikils verður, ekki síst í formi lög-
gjafar, sem endurspeglar stefnuna. Hið
mikilvægasta, sem nú er í gildi af þessu
tagi (ef skólalöggjöf er frá talin), eru lög
sem varða nafngiftir: lög um mannanöfn
(nr. 54/1925), lög um bæjanöfn o.fl. (nr.
35/1953), lög (nr. 57/1982) um breyt-
ingar á lögum um verslanaskrár, firmu
og prókúruumboð (nr. 42/1903) og lög
um veitinga- og gististaði (nr. 67/1985).
Hér má einnig nefna ákvæði, sem túlka
verður sem viljayfirlýsingar, í lögum um
Þjóðleikhús (nr. 58/1978) og í útvarps-
lögum (nr. 68/1985). Enn fremur mætti
nefna reglugerðir, þingsályktanir o.fl.
Síðast en ekki síst hafa verið sett lög um
íslenska málnefnd (nr. 80/1984). Þau
öðluðust gildi 1. janúar 1985. Samkvæmt
þeim skyldi komið á fót sérstakri stofnun
sem sinnti málræktarverkefnum og skyldi
hún rekin sameiginlega af málnefndinni
og Háskóla Islands. Hún tók til starfa í
Reykjavík 1. janúar 1985 og nefnist
íslensk málstöð. íslensk málnefnd heyrir
beint undir menntamálaráðherra sem
hefir nú einnig sett „Reglugerð um
íslenska málnefnd og starfsemi
íslenskrar málstöðvar" (nr. 159, 26. mars
1987). Sjá nánara um málstöðina Baldur
Jónsson 1986:65-68.
Eftir 1950 tóku stjórnvöld að styrkja
nýyrðastarfsemi í landinu með árlegum
fjárveitingum frá Alþingi. Þessi starf-
semi varð býsna þróttmikil næstu árin,
og upp úr því var málnefndin stofnuð
1964. Þess vegna hefir nefndin öðru
fremur helgað sig nýyrðastörfum. En
orðið nýyrði hefir löngum verið notað
bæði um “nýtt orð“ og „íðorð“ (sbr.
Baldur Jónsson 1985a:28). Allmargar
orðanefndir hafa verið settar á fót á
vegum ýmissa félaga, hin fyrsta þegar
1919, eða á vegum opinberra stofnana,
en það er undantekning. Eitt af hlut-
verkum málnefndarinnar er að hafa
samband við þessar nefndir og vera þeim
til aðstoðar. Sama á við um einstaklinga
sem fást við íðorðastörf eða nýyrði. Nú
23