Vestfirska fréttablaðið - 18.09.1980, Blaðsíða 4

4
Hefur málfari
unglinga hrakað?
„Ástarkveðjur til Benna
sæta í gagnfræðaskólanum í
Keflavík með von um að ég
kynnist honum betur en ég
geri. Smákveðjur til plötusnúð-
anna í skólanum, ef þeir séu að
hlusta á þáttinn, þó aðallega
Benna. Ein sem er að deyja úr
ást.“
Hefur málfari unglinga hrak-
að á undanförnum áratugum?
Eru þeir margir hverjir ótalandi
og óskrifandi, þegar þeir koma
út úr íslenska skólakerfinu?
Kveðjan hér að ofan úr vinsæl-
asta poppþætti Ríkisútvarpsins
gæti bent til þess að slíkar
fullyrðingar ættu við nokkur
rök að styðjast, þótt alhæfingar
af þessu tagi séu jafnan var-
hugaverðar. En til að fræðast
betur um þessi efni leitaði
Vestfirska til þess manns, sem
flestum núlifandi íslendingum
er fróðari um þessi mál. Sá er
Skúli Benediktsson, sem
stundað hefur íslenskukennslu
á gagnfræðastiginu í meira en
20 ár og auk þess samið
nokkrar kennslubækur f ís-
lensku.
Skúli talaði tæputungulaust
um íslenskukennslu f skólum
og íslenska skólakerfið og fara
hér á eftir nokkrir kaflar úr
viðtalinu við hann.
ORÐFÆÐ OG LATMÆLGI
—Það sem kannske er mest
áberandi í málfari unglinga er
orðfæðin og latmælgin. Ég skal
ekki segja hver orsökin er.
Kannske er það hraðinn hjá þjóð-
inni almennt. Fólk virðist ekki
hafa tíma til að vanda málfar sitt
og hugsa það sem það ætlar að
segja. Uggvænlegast finnst mér
að framburðurinn er í hættu
vegna latmælginnar. Unglingar
og margt fullorðið fólk ber ekki
lengur fram endingar orða. Þetta
gæti leitt til þess að íslenskan
glataði helstu séreinkennum sín-
um, beygingarendingunum. Ég
talaði einu sinni um „málskóla
götunnar“, sem unglingarnir alast
upp í. Poppmúsíkin á sinn stóra
þátt í þessu. Textarnir við þessa
músík eru slík hörmung, að orð
ná varla yfir það, það er jafnvel
verið að reyna að yrkja þessa
texta undir hefðbundnu formi, en
þá er það ekkert nema rímið -
stuðlar og höfuðstafir gleymast
alveg. Ólafur Jónsson, bók-
menntafræðingur, komst einu
sinni hnyttilega að orði um þetta.
Hann sagði að brageyrað hefði
kalið af þjóðinni.
HVAÐ ER MÝRI?
—Annars á hrörnun málkennd-
arinnar sér langan aðdraganda.
Ég man eftir því að í kringum
1950 var ég að lesa íslensku með
stúlku og hún skildi ekki orðið
„mýri“. Ég hef orðið var við að
fólk skilur ekki algengustu orð í
málinu. Það væri ráð að fleiri
hlustuðu á útvarpsþættina um
daglegt mál. Kannske tækju fleiri
eftir þeim, ef farið væri með þá í
sjónvarpinð.
—Blaðamennirnir eru ekki
verstir, þótt þeir séu oftast
skammaðir. Margir þeirra eru á-
gætlega að sér í íslensku máli og
þeir gera sér grein fyrir því að
þeir verða að vanda sig. En ef
menn hafa einhver próf eða fara
út í stjórnmál, þá halda þeir að
þeir megi allt og geti allt. Einn
fyrrverandi fjármálaráðherra var
einu sinni að tala um „fé“ og hélt
að það væri „fés“ í eignarfalli.
Síðan var hann kallaður „fés-
málaráðherra“. Annar ágætur
þingmaður, talaði eitt sinn um
„lægst launuðustu stéttirnar". Sál-
fræðingar og uppeldisfræðingar
tala eitthvert sérstakt mál, sem
þeir einir skilja. Þetta „mennta-
mál“ hefur þróast upp í ambögu-
legt og óskiljanlegt málfar, sem
stundum er kallað stofnanaís-
lenska. Dæmi um hana er bækl-
ingur einn sem menntamálaráðu-
neytið gaf úr fyrir nokkrum árum
og hét „Marklýsingar móður-
málskennslu í skólum."
BRAGFRÆÐIN ÓFÍN
—Sannleikurinn er sá að öll
alvarleg íslenskukennsla í skólum
er á hröðu undanhaldi. Það má
t.d. ekki kenna neina alvarlega
málfræði lengur, sumir kennar-
arnir hafa ekki vald á henni. Það
er kannske vegna þess að þeir
hafa ekki greind til að kenna
þunga málfræði. Einn forsvars-
maður menntamála hérlendis
sagði mér, að það mætti ekki
kenna bragfræði í skólunum
vegna þess að kennararnir kynnu
hana ekki. Það þykir ekki fínt að
kunna bragfræði. Þó er þetta eitt
helsta einkenni íslenskrar menn-
ingar.
GLEYPT VIÐ NÝJUNGUM
—Nú eru uppi allskonar nýj-
ungar, sem verið er að gylla fyrir
fólki. Mér er sagt að margt sem
hefur reynst illa á Norðurlöndum
sé tekið upp hér, þegar það hefur
gengið sér til húðar þar. Hér á ég
bæði við nýjungar í skólanum og
kennsluaðferðir. Aftur á móti
segja mér fróðir menn að í þýsku
skólakerfi sé allt prófað áður en
því er hellt út í kerfið. Hér eru
nýjungarnar teknar upp án þess
að nokkur hlutlæg rannsókn hafi
farið fram áður. Og þeir sem að
nýjungunum standa hæla árangr-
inum og telja að sér hafi tekist svo
og svo vel, og allir trúa.
EFTIRSJA að
LANDSPRÓFINU
—Ég var að tala um undan-
haldið, meðalmennskuna og lin-
kindina í allri kennslu nú á dög-
um. Besta dæmið um þetta er
afnám zetunnar. Þar reyndi virki-
lega á nemendur, en það má ekki
lengur. Það á bara að kenna bók-
menntafræðilegt þrugl, sem eng-
um skilningi miðlr á málinu og
prófar illa. Á prófum grunnskóla
eru oft tekin fyrir atómljóð, sem
hægt er að skilja á marga vegu, og
þetta eiga nemendur síðan að
skýra. f stafsetningu er það siður
að semja texta í samfelldu máli,
þar sem stafsetningareglur koma
ákaflega lítið fram. Þó er það
vitað mál að það er ekki hægt að
kenna stafsetningu nema kenna
reglur. Hér eiga skólarannsóknir
og ráðuneytið stærstu sökina. Það
er einfaldlega látið undan þrýst-
ingi þeirra sem vilja færa allt
niður í meðalmennskuna. Lands-
prófið var t.a.m. eina prófið, sem
eitthvað var að marka, því það
reyndi á nemendur. Landsprófið
valdi úr þá hæfustu og á gagn-
fræðaprófinu þurftu menn að
standa sig, ef þeir ætluðu að hafa
eitthvað út úr því. Allt annað en
meðalmennskan var af hinu illa í
augum þeirra sem látnir voru
stjórna menntamálunum án þess
að hafa nokkra reynslu í skóla-
málum. Þeir lögðu niður lands-
próf og gagnfræðapróf og fyrir-
skipuðu að gefið yrði í heilum
tölum á prófum, en ekki í brotum
eins og tíðkast hafði, vegna þess
Skúli Benediktsson
að menn máttu ekki lengur vera
nákvæmir. Þetta hefur smitað
kennarana og þeir verða sjálfir
ónákvæmir í fyrirgjöf. Ég hef haft
spurnir af að mörgum reyndum
kennurum ofbjóði svo undan-
haldið og upplausnin, að þeir
hreinlega gefist upp og hætti.
GRUNNSKÓLALÖGIN ÓÞÖRF
—Ég er enn þeirrar skoðunar
að grunnskólalögin hafi verið
með öllu óþörf. Það var hægt að
breyta því sem til batnaðar horfði
með reglugerðum. Þróunin í
skólamálum hefur orðið sú sama
og ég spáði árið 1972, Þegar ég
skrifaði greinina „Poppskóla-
frumvarpið" í Morgunblaðið. Ég
skýrði hana svo, því að ég heyrði
að í einum virtum gagnfræða-
skóla í nágrenni Reykjavíkur var
væri farið að spila poppmúsik í
frímínútum til að hafa ofan af
fyrir nemendum, sennilega til að
róa þá. Ég sagði þá að ég horfði
með ugg til framtíðarinnar.
Reynslan hefur sýnt að það sem
ég sagði í þeirri grein hefur ræst.
etj,-
Rætt við Sr. Gunnar um
nýja helgisiðabók
Eins og kunnugt er var til-
laga að nýrri helgisiðabók fyrir
íslensku þjóðkirkjuna lögð fyrir
síðustu prestastefnu. Einn
þeirra sem sæti á í helgisiða-
nefnd kirkjunnar er sr. Gunnar
Björnsson í Bolungarvík.
Blaðamaður Vestfirska hitti sr.
Gunnar að máli á héraðsfundi
ísafjarðarprófastsdæmis í
Hnífsdal um síðustu helgi og
bað hann að segja lesendum
blaðsins nánar frá hinum nýja
sið.
SÍSTÆÐ MESSUHEFD
—Ég vil taka það fram strax í
byrjun, sagði sr. Gunnar, að þessi
nýja siðabók er ekki nein atlaga
að þeim siðum sem hingað til
hafa tíðkast í krikjunni. Hins veg-
ar er rétt að undirstrika, að um
víða veröld er verið að reyna að
ná samstöðu um hina sístæðu eða
klassísku messuhefð. Slr'k messa
er ákaflega lík þeirri, sem sungin
var í Hnífsdalskapellu í dag. í
öndverðu er messan til orðin í
kringum altarisgönguna. Læri-
sveinarnir komu saman og neyttu
brauðs og víns í heimahúsum,
hver hjá öðrum væntanlega, og
ritningarlesturinn, predikunin,
sálmasöngurinn verður til sem
umgjörð um þessa máltíð. Hin
nýja helgisiðabók vill gera hlut
altarisgöngunnar meiri en tíðkast
hefur um hríð á íslandi, þótt með
því sé enganveginn verið að segja
að gengið verði til altaris á hverj-
um sunnudegi. Bókin gerir ráð
fyrir formi, þar sem hægt er að
messa án þess að gengið sé til
altaris. Helgisiðabókin frá 1934
verður áfram í notkun, en í nýju
bókina er tekin sístæða hefðin,
sem sumir hafa verið að gera
Tilraunir með á undanförnum ár-
um. Um músikina við messugjörð
framtíðarinnar er það að segja, að
þar er kirkjan að græða. Við
höldum áfram að syngja messu-
söng, sem kenndur er við Sigfús
Einarsson, og á jólum, páskum og
stórhátíðum höfum við hátíða-
söngva sr. Bjarna Þorsteinssonar,
en nú bætist við gamall kirkju-
söngur, einraddaður. svonefndur
Gregorssöngur.

Frá altarlsgöngu á Prestastefnu 1979. -Ljósm. R. Vilbergss.
ENGIN NAUÐUNG
—Því er haldið fram að með
upptöku Gregorssöngs sé kirkjan
að hverfa aftur til forna siða. Er
eitthvað hæft í því?
—Já, það er eitthvað hæft í því.
Það er verið að hverfa aftur til
siða, sem eru eldri en þeir sem við
höfum búið við um hríð, þó með
því formerki að það er ekki verið
að lögskipa neitt eða neyða neinn
til neins. Það er aðeins verið að
opna mönnum þennan mögu-
leika. En ég mundi ekki mæla
með því að dregið yrði úr fjöl-
breytni og menn hölluðu sér ein-
göngu að þessu messuformi.
—Hvað var að gamla messu-
forminu?
—Þessar messur veittu mörgum
yndislegar stundir, þó ekki öllum,
því að margir voru fjarverandi
meðan þær voru hafðar um hönd
og svo verður væntanlega líka um
nýja messuformið. En sannleikur-
inn er sá, að í gömlu messuna
vantaði vissa þætti. Útlendingar
ráku upp stór augu margir hverjir
þegar þeir voru viðstaddir messu
þar sem miskunnarbænina vant-
aði, tíðasönginn og trúarjátning-
una. Helgisiðabókin nýja gerir
ráð fyrir því að trúarjátningin
verði upp tekin eða því vikið að
söfnuðinum að hafa hana um
hönd.
Margt fleira bar á góma í við-
tali blaðsins við sr. Gunnar
Björnsson, m.a. kirkjusókn, gildi
helgisiða almennt og umbrot ým-
iskonar innan krikjunnar. Verður
sá þáttur viðtalsins birtur í næsta
blaði.
etj,-
Oddur Björnsson
leikstýrir hjá L.L.
Litli Leikklúbburinn á ísa-
firöi er nú að undirbúa vetrar-
starfsemina af fullum krafti og
hefur Oddur Björnsson leikrita-
höfundur og leikhússtjóri hjá
Leikfélagi Akureyrar um langt
árabil, verið fenginn til að leik-
stýra fyrsta sviðsverki vetrar-
ins.
Stjórn LL hefur að undanförnu
verið að athuga með leikrit til
sýningar og það verk, sem helst
kemur til álita, er leikrit Sutton
Wain „Á útleið", en endanleg
ákvörðun hefur ekki verið tekin
enn. Þetta leikrit hefur tvisvar
verið fært upp á ísafirði áður,
I929 og 1936.
Félagsfundur LL verður hald-
inn í kvöld, fimmtudag, kl. 20.30 í
Selinu og eru félagsmenn beðnir
um að mæta stundvíslega.