Vestfirska fréttablaðið - 15.12.1988, Blaðsíða 11

11

vestlirska
TTABLASID
Saga ísafjarðar eftir Jón Þ. Þór:
Aðgengileg og lifandi
sagnfræði
„Ekki áform um að
rífa gömlu kirkjuna
að svo stöddu“
— segir Gunnlaugur Jónasson for-
maður sóknarnefndar ísafjarðar
Þriðja og næstsíðasta bindi Sögu
ísafjarðar og Eyrarhrepps hins
forna er nýkomið út. í síðustu viku
birtum við nokkra kafla úr bókinni
til kynningar hér í blaðinu. Höf-
undur er Jón Þ. Þór sagnfræð-
ingur, en útgefandi er Sögufélag
ísfirðinga.
Skemmst er frá því að segja, að
hvert nýtt bindi verksins virðist
læsilegra og aðgengilegra hinu
fyrra. Kannski verða stíll höf-
undarins og efnistök liprari eftir
því sem verkinu vindur fram; hitt
er víst að sjálft efnið ræður þar
miklu.
Að þræða meðalveginn
Sennilega hugsa fáir út í það,
hvílík vinna liggur að baki ritverki
á borð við Sögu ísafjarðar og Eyr-
arhrepps hins forna. í slíku verki
má engin setning vera af handa-
hófi, þar er engin málsgrein leyfi-
leg án ábyrgðar. Og í þessu dæmi
er vandi höfundarins tvöfaldur:
Ekki er nóg að skrifa traust sagn-
fræðirit, heldur verður einnig að
skila því aðgengilegu fyrir almenn-
ing, auðlæsilegu og lipru. Oft eru
rit sagnfræðinga þvílíkt torf, að
einungis aðrir sagnfræðingar lesa
þau - af illri nauðsyn. En skemmti-
legar bækur um söguleg efni eru
oftar en ekki vond sagnfræði.
Meðalvegurinn gullni er vandrat-
aður, hér sem endranær.
Jón Þ. Þór ratar vel meðalveg-
inn. Hann er ábyrgur sagnfræðing-
ur, og honum tekst líka að gæða
frásögnina lífi; betur í þessu bindi
en hinum fyrri. Ritverk hans hefur
ómetanlegt gildi fyrir Isafjörð og
ísfirðinga. Það er einnig gott fram-
lag til íslenskrar sögu. Fyrir ísfirð-
inga er gildi verksins ekki síst fólg-
ið í því, að það styrkir tengsl þeirra
við umhverfið, fortíðina og verk
feðranna. Við sjáum hús í nýju
ljósi þegar við kynnumst sögu
þess.
Fyrsta bindið: Um afskekkta
sveit
Fyrsta bindi Sögu ísafjarðar og
Eyrarhrepps hins forna kom út
síðla árs 1984, og spannaði sögu
byggðar við Skutulsfjörð frá land-
námi og til ársins 1866, þegar ísa-
fjörður hlaut kaupstaðarréttindi
öðru sinni. Heimildir um Skutuls-
firðinga á fyrri öldum eru stopular;
þeirra sveit var afskekkt, þeir
komu lítið við landsmál, og annál-
ar geta þeirra sjaldan. í byrjun 18.
aldar verður þarna nokkur breyt-
ing á, þegar Jarðabók þeirra Árna
og Páls kemur til sögunnar, og síð-
an er mikill stuðningur að mann-
tölum og skýrslum ýmiskonar frá
þeirri öld. Nokkru eftir 1800 fjölg-
ar síðan heimildum að miklum
mun, sagan verður fyllri, og ein-
stakar persónur koma fram á sögu-
sviðið.
Fólkið kemur til sögunnar
Annað og þriðja bindið fjalla
um tímabilið frá 1867 til 1920,
hvort með sínum hætti, og það er
naumast fyrr en með þeim, sem
verkið fer að höfða persónulega til
núlifandi manna að einhverju ráði.
Við sögu kemur mikill fjöldi fólks,
feður og mæður, afar og ömmur,
langafar og langömmur þeirra sem
nú lifa. Enn muna gamlir ísfirðing-
ar eftir mörgu af þessu fólki.
Annað bindi Sögu ísafjarðar og
Eyrarhrepps kom út á afmæli ísa-
fjarðarkaupstaðar hins eldra
haustið 1986. Þar var greint frá
félagslífi og menningarsögu ísa-
fjarðar, helstu þáttum bæjarmála,
og mikil áhersla á það lögð að lýsa
daglegu lífi og bæjarbrag.
Sagan í þriðja bindinu
í þriðja bindinu, sem nú var að
koma út, er rakin atvinnusaga og
hagsaga kaupstaðarins á framan-
greindu tímabili; og saga Eyrar-
hrepps á sama tíma.
Greint er frá Sparisjóði ísfirð-
inga og síðan stofnun útibúa
Landsbanka Islands og fslands-
banka á ísafirði í upphafi heima-
stjórnartíma. Fjallað er um út-
gerðina og þá sem þar komu við
sögu, sagt frá blómaskeiði þil-
skipaaldar og lokum hennar,
greint frá nýrri tækni og nýjum
tímum, upphafi vélbátaaldar og
byrjun togaraútgerðar. Síðan er
fjallað um meðhöndlun þess afla
sem skipin færðu að landi, um salt-
fiskverkun og upphaf síldarsöltun-
ar. Kafli er um merkan þátt í ís-
firskri atvinnusögu, þar sem er
Niðursuðuverksmiðjan ísland við
Hnífsdalsveg. Þar heitir nú Ás-
garður, en nefndist áður Péturs-
borg. Lýsisverksmiðjan Grútur
kemur og við sögu, og rækilega er
sagt frá upphafi Vélbátaábyrgðar-
félags ísfirðinga.
Síðan fjallar Jón Þ. Þór um
verslunina á ísafirði á tímabilinu
frá 1867 til 1920, og eru rannsóknir
hans á þeirri sögu hið merkasta
framlag til íslenskra sagnfræða.
Að sjálfsögðu er saga Ásgeirs-
verslunar fyrirferðarmest, en aðrir
þættir verslunarsögunnar eru einn-
ig fróðlegir og skemmtilegir í senn.
Iðnaðarmenn og iðngreinar fá
sitt rúm í þriðja bindinu, og þar
eru enn margir nefndir til sögunn-
ar. Kafli er um samgöngur og
símamál, en þar er þáttur ísfirð-
inga ekki ómerkastur.
í síðari hluta bókarinnar er rak-
in almenn saga Eyrarhrepps á
margnefndu tímabili. Greint er
frá bólstöðum, búendum og
byggðaþróun, og er þar saman
kominn allmikill fróðleikur. Sér-
stakur kafli er um skólamál í
hreppnum, og sagt frá skólahaldi í
Hnífsdal, Arnardal og inni í Firði.
Loks er greint frá félags- og menn-
ingarmálum í hreppnum.
Um búning verksins
Þegar um er að ræða eljuverk og
undirstöðurit á borð við Sögu ísa-
fjarðar og Eyrarhrepps hins forna,
þá má hvergi flýta sér. Vinnubrögð
sem notuð eru við útgáfu dægur-
blaða eiga þar ekki við. Allmargar
prentvillur eru í ritinu. Einhverj-
um þykir nú kannski kastað úr
glerhúsi þegar fundið er að prent-
villum hjá öðru fólki; en hér gildir
ekki sami mælikvarði.
Reyndar er það með hálfum
huga, sem hér er minnst á prent-
villur. Nú eða myndina á bls. 13
sem er af Mánagötu 5 en ekki
Mánagötu 9 (húsi Sparisjóðsins).
Nú eða rangfeðrun í myndartexta
á bls. 72, þegar rétt er með farið í
meginmáli. Því er á þetta minnst
aðeins með hálfum huga, að svona
villur er ekki hluti af sagnfræði-
verki höfundarins, þær eru óvið-
komandi heimildakönnun hans,
úrvinnslu og ritstörfum. Og þetta
er alveg dæmalaust lftilvægt í
samanburði við verkið sjálft. Þetta
eru tæknilegir hlutir, smávægileg
mistök sem verða þegar verið er
að koma fullunnu verki höfundar-
ins á framfæri við almenning. Þetta
eru ekki gallar á ritverki Jóns Þ.
Þór, heldur flumbrugangur við út-
gáfu þess; blettir á klæðum þess.
En svona smámunir geta farið
ægilega í taugarnar á smámuna-
sömum lesanda. Þegar um öndveg-
isverk er að ræða, eins og Sögu
ísafjarðar, þá verður þetta enn
hvimleiðara en ella. Og þegar svo
illa vill til, að umrædd mynd úr
Mánagötunni er strax í bókarbyrj-
un og flestir ísfirðingar sjá að þetta
er vitlaust hús, þá taka kannski
einhverjir lesendur það sem á eftir
kemur með dálitlum fyrirvara.
Sögulok
Eitt bindi enn af Sögu ísafjarðar
og Eyrarhrepps á eftir að líta dags-
ins ljós, en þess er þó líklega ekki
mjög langt að bíða. Fjórða bindið
mun fjalla um sögu bæjar og hér-
aðs frá 1920 til 1945. Ekki verður
þá lengra haldið að sinni. I þann
mund verða með ýmsum hætti
eðlileg kaflaskil í sögu lands og
þjóðar. Það getur einnig verið við-
kvæmt mál og persónulegt að fjalla
um núlifendur og störf þeirra. Og
enn má nefna það sem undirritað-
ur sagði í öðru blaði við útkomu
annars bindisins, að það er „erfitt
að skrifa sögu hið næsta sér, áður
en tímans tönn hefur hreinsað
beinagrind hennar nokkuð til hag-
ræðis fyrir ritarann“.
Um heimildakönnun og úr-
vinnslu
Áður var minnst á þá vinnu, sem
liggur að baki svona verki. Það er
ekki ófróðlegt að kynna sér heim-
ildaskrána í bókarlok. Þar eru talin
upp nær áttatíu prentuð ritverk,
að meðtöldum fréttablöðum, auk
djöfuldóms af óprentuðum heim-
ildum, bæði í einkaeign og á
skjalasöfnum hist og her, hérlendis
og í Danmörku. Það eitt að pæla
einu sinni gegnum slíkt er ærinn
starfi.
Þó er það barnaleikur á móti úr-
vinnslunni.
Ekkert áhlaupaverk
Áratugur er liðinn síðan bæjar-
stjórn ísafjarðar fól Sögufélagi ís-
firðinga að sjá um ritun sögu
byggðarlagsins. í byrjun árs 1979
var Jón Þ. Þór ráðinn til verksins,
og hefur hann unnið að því síðan,
fyrst í hálfu starfi, en mörg seinni
árin í fullu starfi. Enda er þetta
ekkert áhlaupaverk. Og má ekki
vera það. Bæjarsjóður stendur
straum af kostnaði við ritunina, en
Sögufélag ísfirðinga sér um útgáf-
una. Þessum aðilum verður seint
fullþakkað.
hþm.
Enn er allt óvíst um það, hvenær
leyfi fæst til að reisa nýja ísafjarð-
arkirkju á hinum áður fyrirhugaða
stað á uppfyllingunni sunnan
Hafnarstrætis, skammt frá Fjórð-
ungssjúkrahúsinu. Síðastliðið vor
fékk sóknarnefnd vilyrði bæjar-
stjórnar fyrir umræddri lóð, og síð-
an átti að ganga formlega frá þeirri
úthlutun þegar skipulagsarkitekt
bæjarins hefði lokið við að skipu-
leggja þennan tiltekna reit fyrir
kirkjubyggingu. í trausti þess réð
sóknarnefnd arkitekt til að teikna
kirkju ásamt safnaðarheimili, sem
rísa skyldi á þessum stað. Hug-
myndir arkitektsins voru síðan
kynntar á ísafirði í haust með sýn-
ingu á líkani og teikningum, og nú
nýlega hefur hann lokið við gerð
byggingarnefndarteikninga.
En kálið er ekki sopið, þótt í
ausuna sé komið. Það hefur gerst
á síðustu mánuðum, eftir að sókn-
arnefnd taldi að búið væri að ráða
málum til lykta með eðlilegum
hætti og í samræmi við lög og
reglur, að risið hefur upp andstaða
gegn því að byggja hina nýju
kirkju á þessum stað. Undir-
skriftalistar með nálægt fjögur
hundruð nöfnum hafa borist
bæjaryfirvöldum, þar sem því er
mótmælt að ný kirkja rísi á fyrr-
greindum stað, og jafnframt er því
mótmælt að gamla kirkjan verði
rifin.
Þess hefur gætt að undanförnu,
að ýmsir bæjarstjórnarmenn hafa
tekið að bila í trúnni gagnvart
byggingu hinnar nýju kirkju, eftir
að undirskriftalistarnir komu
fram. Jafnframt hefur fyrrnefnd
skipulagsvinna bæjararkitektsins
(Ingimundar Sveinssonar) dregist
fram úr öllu hófi og velsæmi, en að
henni lokinni átti að ganga frá út-
hlutun lóðarinnar. Það er hins veg-
ar ekki víst, að allir ráðamenn
bæjarins vilji reka mikið á eftir
Ingimundi.
Það hefur komið fram, að því
aðeins verður hægt að byrja bygg-
ingarframkvæmdir á umræddri lóð
næsta sumar, að áður verði búið
að fergja hana í nokkra mánuði,
eins og títt er um byggingarlóðir á
uppfyllingum.
Nú á þriðjudagskvöldið komu
sóknarnefnd og bæjarstjórn saman
til fundar um þessi mál og sátu
lengi á rökstólum, og í framhaldi
af því leitaði Vestfirska fréttablað-
ið til Gunnlaugs Jónassonar, for-
manns sóknarnefndar, og spurði
hann um stöðu mála.
„Það eru í sjálfu sér mikil tíðindi
í þessu máli, að þessar nefndir
skuli hafa komið saman til við-
ræðna“, sagði Gunnlaugur. „Áður
hafa fulltrúar sóknarnefndar kom-
ið á fund bæjarráðs og fengið held-
ur þurrlegar viðtökur. Hins vegar
kom ekkert nýtt fram á þessum
fundi í gærkvöldi og engar ákvarð-
anir voru teknar. Sóknarnefndin
væntir þess þó, að ekki líði á löngu
áður en bæjarstjórn tekur ákvörð-
un í málinu.
Nýlega hefur borist álit Skipu-
lagsstjóra ríkisins á þessu máli, og
þar virðist hann ekki þeirrar
skoðunar að kirkja teljist til opin-
berra bygginga, en umrætt svæði
sunnan Hafnarstrætis er einmitt
ætlað undirslíkarbyggingar. Hann
bendir hins vegar á tvær leiðir til
að þar megi rísa kirkja: Annars
vegar að fram fari endurskoðun
aðalskipulags; hins vegar að slík
breyting verði einfaldlega auglýst
í Stjórnartíðindum, og deiliskipu-
lag jafnframt kynnt, enda sé hér
aðeins um minni háttar breytingu
að ræða. Síðarnefndi kosturinn
ætti ekki að tefja málið, ef vilji er
fyrir hendi, og ef Ingimundur
Sveinsson lýkur einhvern tímann
sínu verki.
En tíminn sem er til stefnu stytt-
ist óðum, ef ætlunin er að geta not-
að næsta sumar til framkvæmda á
lóðinni. Ætlunin var að hafa út-
boðsgögn tilbúin svo snemma, að
hægt yrði að bjóða bygginguna út
síðla vetrar eða snemma vors. Allt
sem tefur afgreiðslu lóðarmálsins
tefur líka útboðið.“
- Er ekki eðlilegt að bæjar-
stjórn taki nokkurt tillit til 400
undirskrifta?
„Á þessum undirskriftalistum
var tveimur atriðum mótmælt í
einu lagi. Ekki kom fram hvað
menn vildu, heldur aðeins hvað
þeir vildu ekki. Hér er hins vegar
einungis verið að ræða um lóðarval
fyrir nýja kirkju. Af hálfu sóknar-
nefndar eru ekki uppi nein áform
um að rífa gömlu kirkjuna að svo
stöddu, enda er slíkt háð leyfi
byggingarnefndar kaupstaðarins.
Varðandi þessar undirskriftir
mætti sitthvað segja. Nú vil ég þó
aðeins segja þetta: Kvöldið áður
en við komum á fund bæjarráðs
fyrir hálfum mánuði, var haldið
aðventukvöld í kapellunni í
Menntaskólanum, þar sem saman
voru komin um 400 manns. Það er
fólk sem vill fá eigið húsnæði og
aðstöðu fyrir safnaðarstarfið. Þar
er um að ræða fólk sem hefur
áhuga á kirkjustarfinu og tekur
þátt í þvf. Þetta fólk hefur meiri
áhrif á mig en jafnmargir úti í bæ
sem skrifa sig á lista, en skipta sér
lítt eða ekki af starfi safnaðar og
kirkju að öðru leyti. Þeir sem á-
lengdar standa, vita kannski hve
mikið pláss þarf fyrir messu, en at-
huga ekki að þetta starf er miklu
meira en bara messur. Svo að
dæmi sé tekið: Kirkjukórinn hefur
komið fram um fimmtíu sinnum
síðasta árið, og líklega hafa æfing-
arnar verið álíka margar. Þetta
fólk finnur best þörfina fyrir eigin
samastað, þegar bera þarf alla
stóla úr mörgum kennslustofum á
báðum hæðum Menntaskólans og
raða þeim upp í kapellunni; þegar
flytja þarf píanó milli húsa, og
koma svo öllu aftur á sinn stað.
Víst erum við í góðu sambýli í
núverandi leiguhúsnæði, en það er
ekki til frambúðar.
En það er meginatriði í þessu
máli öllu frá upphafi“, sagði Gunn-
laugur að lokum, „að sóknarnefnd
hefur í hvívetna farið að lögum og
reglum og gert það sem henni ber
að gera. Almennur safnaðarfund-
ur tekur ákvarðanir, en sóknar-
nefnd kemur þeim í framkvæmd
eftir bestu getu.“