Vestfirska fréttablaðið - 08.03.1995, Qupperneq 7

VESTFIRSKA
FRÉTTAB L AÐIE> 1
Miðvikudagui
Stjórnbúnaði íslenska loftvarnakerfisins er ætlað að beina orrustuþotum eins og þessum
svarta riddara að óvinaskotmarki. Er Kögun að breytast, hægt og rólega og án þess að
nokkur taki eftir, í fjölskyldufyrirtæki?
búnaði, nýtist sem best á öllum
sviðum íslensks atvinnulífs. 37
hugbúnaðarfyrirtæki mættu til
stofnfundar Kögunar hf. og
9. áratugurinn var ekki bara
áratugur Framsóknarflokksins -
hann var árátugur Rónalds
Reagans Bandaríkjaforseta.
Þennan tíma geisaði kalda stríð-
ið; menn gældu við stjörnu-
stríðshugmyndir og vígbúnaðar-
kapphlaupið náði hámarki sínu.
Haukar, bæði í Washington og
Moskvu, gældu við þá fráleitu
hugmynd að hægt væri að hafa
sigur í kjarnorkustyrjöld.
Á síðara kjörtímabili Reagans
námu hernaðarútgjökl Banda-
rikjanna meira en þúsund millj-
örðum bandaríkjadala. Þetta
voru góssentímar í hergagna-
iðnaði sem íslendingar fóru ekki
varhluta af.
Meira en milljarði dollara var
eytt í ýmsar hemaðarfram-
kvæmdir og endurbætur í her-
stöðinni í Keflavík og víðar um
land. Reistar voru m.a. fjórar
nýjar loftvarnarratsjár, ein í
hverju landshorni. Ratsjárkerfið
eitt átti að kosta hálfan milljarð
dollara eða um 27 millarða ís-
lenskra króna.
Islenska loftvarnakerflð
Segja má að allar þessar
framkvæmdir haft snúist um að
styrkja það sem farið var að
kalla einu nafni, íslenska loft-
varnarkerfið (Iceland Air
Defense System, IADS). Þetta
kerfi samanstendur í rauninni af
ratsjárstöðvunum tjórum,
AWACS ratsjárflugvélum, F-15
orustuþotum, styrktri stjórnstöð
á Keflavíkurflugvelli og annarri
mun hlutum hafa farið ört
fjölgandi."
Þetta leit ekki illa út. ÖII
helstu hugbúnaðarfyrirtæki
til vara.
Þetta kerfi er síðan tengt rat-
sjárstöðvum um alla Norður-
Ameríku og Vestur-Evrópu og á
að hafa tök á að „sjá“ yfir alls 14
milljón ferkílómetra svæði. Heili
og miðtaugakerfi þessa búnaðar
er að sjálfsögðu stjórnstöðin og
gríðarlega öflugur hugbúnaður.
Áætlað er að hugbúnaðurinn
einn kosti um 13 milljarða ís-
lenskra króna.
Þessi búnaður á að geta unnið
úr öllum upplýsingum ratsjánna,
reiknað út hæð, stefnu og hraða
hugsanlegrar óvinavélar og síð-
ast en ekki síst beint orustuþot-
um í veg fyrir þetta skotmark og
ef þurfa þykir - skotið flug-
skeytum á það. Allt á sem sjálf-
virkastan hátt svo að koma megi
í veg fyrir mannleg mistök flug-
manna.
Verður tekinn í notkun
1997
Upphaflega var áætlað að
gerð hugbúnaðar íslenska loft-
varnarkerfisins yrði iokið árið
1995 en það hefur dregist og er
nú gert ráð fyrir að kerfið verði
tekið í notkun árið 1997.
Þegar það verður, má ætla að
u.þ.b. 45 íslenskir starfsmenn
Kögunar annist viðhald hugbún-
aðarins í svokallaðri ratsjár- eða
hugbúnaðarmiðstöð sem reist
verður á Keflavíkurtlugvelli.
Núna vinna 20 kerfisfræðingar
á vegum Kögunar í Bandaríkj-
unum sem undirverktakar við
gerð hugbúnaðarins.
landins höfðu greinilega sam-
einast um þetta mikilvæga
verkefni sem varðaði hvorki
meira né minna en öryggi
Aðalverktaki stjórnstöðvar og
hugbúnaðar íslenska loftvarna-
kerfisins er stórfyrirtækið Hug-
hes Aircrat’t, einn stærsti her-
gagnaframleiðandi heims. Á
blómaskeiði vígbúnaðarkapp-
hlaupsins var Hughes með verk-
takasamninga við Bandaríkjaher
upp á fleiri milljarða dollara á ári
hverju.
18 starfsmenn Kögunar eru nú
hjá Hughes Ground Systems
Group í Fullerton í Kaliforníu og
taka þar þátt í þróun hugbúnað-
arins en tveir starfsmenn fyrir-
tækisins eru hjá öðrum stórum
hergagnaframleiðanda, Comput-
er Science Corporation í Was-
hington, sem hefur tekið að sér
að hanna fjarskiptabúnað Is-
lenska loftvarnarkerfisins fyrir
Hughes.
Launagreiðandinn er
Bandaríkjaher
Launagreiðandi Kögunar er
Bandaríkjaher. Enn þar eð Kög-
un starfar formlega sem undir-
verktaki Ratsjárstofnunar má
gera ráð fyrir að greiðslurnar
komi í gegnum hana. Alla vega
verður sá háttur hafður á eftir að
hugbúnaðarkerfið verður komið
í notkun
Kögun hf. þarf ekki að kvarta
undan slæmri rekstrarafkomu;
tekjur félagsins hafa vaxið ár frá
ári. Á nýliðnu ári voru tekjurnar
160 milljónir króna. Gunnlaugur
hefur jafnframt lýst því yfir í
viðtali við Morgunblaðið að
innan tíu ára eigi tekjurnar að
• 8. mars 1995
landsins. Þessi 37 hugbúnaðar-
fyrirtæki áttu ekki að þurfa að
taka á sig of mikla áhættu;
Þróunarfélagið sá til þess.
Almenningshlutafélag
skyldi það verða
Á þeim tíma sem Kögun hf.
var að komast á koppinn lágu
Islenskir aðalverktakar undir
mikilli gagnrýni. Ymsir bygg-
ingarverktakar gagnrýndu
harðlega einokunarstöðu ís-
lenskra aðalverktaka og þá
valdastöðu sem fámennur hóp-
ur stjórnenda hefði öðlast í ís-
lensku þjóðfélagi vegna þess-
arar einokunar.
Hinn gamli hernámsand-
stæðingur, Jón Baldvin Hanni-
balsson utanríkisráðherra, tók
að mörgu Ieyti undir þessa
gagnrýni. I viðtali við Morg-
unblaðið, 18. maí 1989, sagði
hann:
vera orðnar einn milljarður á
ári.
I upplýsingariti Talnakönn-
unar kemur fram að Kögun er
formlega viðurkennt sem varn-
arverktaki hjá Bandaríkjaher og
að það starfar eingöngu í her-
gagnaiðnaði.
Fyrirtækið ætti að eiga nokkra
möguleika fyrir sér því að eftir
kalda stríðið eru Bandaríkin
orðin helsti vopnaútflytjandi
heims. Vaxtabroddurinn í her-
gagnaframleiðslu er líka talinn
vera í þróun hugbúnaðar.
Kögun hefur aðeins reynt að
afla fleiri verkefna á sviði her-
gagnaiðnaðar, m.a. rnun það
hafa unnið sem undirverktaki
Hughes að verkefni fyrir „ónefnt
land í Asíu“. Og menn gera sér
vonir um áframhaldandi sam-
starf við Hughes.
Þeir Kögunarmenn eru heldur
engan veginn fráhverfir því að
hasla sér völl á almennum
markaði hér á landi. M.a. telur
Gunnlaugur (Mbl. 29. ágúst
1991) að þeir geti farið inn á svið
almennra fjarskipta eins og t.d.
þau sem Póstur og sími hefur
einokað til þessa
Það er einmitt það sem íslensk
hugbúnaðarfyrirtæki óttast, að
einokun Kögunar á verkefnum
fyrir Bandaríkjaher geri það að
langöflugasta hugbúnaðarfyrir-
tæki landsins er brátt legði undir
sig allan markaðinn og næði til
sín bestu starfsmönnunum.
„íslenska rfkið úthlutar einu
fyrirtæki einokunarrétt frá ári
til árs, til þess að annast þessa
verktakastarfsemi. Á liðnum
áratugum hefur þetta fyrirtæki
vaxið upp í að verða eitt hið
öflugasta í landinu. Eignirþess,
umfram og óviðkomandi hinni
eiginlegu verktakastarfsemi,
nema milljörðum."
Síðan svaraði hann því
hvernig þessir peningar væru
fengnir:
„Peningarnir eru fengnir
fyrir áhættulausar framkvæmd-
ir, samkvæmt einkaleyfi, út-
hlutuðu af rfkisvaldinu, þ.e.a.s.
pólitískum flokkum, í skjóli
milliríkjasamnings milli
tveggja sjálfstæðra ríkja. Með
öðrum orðum, þetta er fjár-
sjóður sem á rætur sínar að
rekja til pólitískrar verndar og
nánast úthlutunar á forréttind-
um. Það gengur ekki.“
Og Jón Baldvin ætlaði sér
greinilega að búa svo um hnút-
ana að hinn nýi hernaðarverk-
taki, Kögun hf., þróaðist ekki á
sama veg og Aðalverktakar.
Þróunarfélagið átti smám sam-
an að draga sig út úr rekstrinum
og hlutabréfin að seljast í á-
föngum á Verðbréfaþingi ís-
lands.
„Þróunarfélagið tók að sér að
ábyrgjast að lágmarks hlutafjár
yrði aflað. Síðan er samningur
ígildi milli Þróunarfélagsins og
utanríkisráðuneytisins um
hvernig beri að gera Kögun að
almenningshlutafélagi í áföng-
um, þó þannig að fyrirtækið á-
byrgist að það verði hæft til að
taka við þróun og viðhaldi Is-
Ienska loftvarnakerfisins á ár-
unum 1994-1995.
Þegar því er náð er sú kvöð
á í samningum að við seljum öll
hlutabréf fyrirtækisins á al-
mennum hlutabréfamarkaði.
Jafnframt er okkur skylt að
tryggja að mikil dreifing verði
á sölu hlutabréfanna," sagði
Gunnlaugur Sigmundsson í
viðtali við Morgunblaðið 26.
apríl 1990.
Var Jón Baldvin
plataður?
Hafi það verið einlægur á-
setningur Jóns Baldvins
Hannibalssonar að Kögun yrði
raunverulegt almenningshluta-
félag (reyndar ákaflega óljóst
hugtak) með mikla dreifingu
hlutabréfa þá hefur það ætlun-
arverk mistekist hrapallega.
Jón Baldvin hefur verið platað-
ur upp úr skónum.
Einnig er ljóst að eignaraðild
hinna 37 hugbúnaðaraðila var
7
tæplega annað en til að sýnast.
Af alls 20 milljón króna hlutafé
átti Þróunarfélagið rúmlega
71% eða 14,2 milljónir og Fé-
lag ísl. iðnrekenda 3% eða 600
þúsund. Hver hinna 37 hug-
búnaðaraðila átti 0,7% eða
rúmlega 140 þúsund krónur;
enginn þeirra gat haft nokkur
áhrif.
Það er reyndar athyglisvert
að Þróunarfélagið sem upphaf-
lega var stofnað í því skyni að
leggja fé í áhætturekstur skuli
hafa komið þarna inn með 71%
hlutafjár í verkefni sem er nán-
ast eins og að fá stóra vinning-
inn í lottó.
Hvað varð um hlut
Þróunarfélagsins?
Róttækar breytingar hafa nú
orðið á eignarhaldi í Kögun hf.
Þróunarfélag Islands á ekki
lengur neitt í félaginu, hefur
selt allan sinn hlut. Þar með er
ekki sagt að Kögun sé orðið al-
menningshlutafélag.
í viðtali við Morgunblaðið
29. ágúst 1991 segir Gunnlaug-
ur:
„Kögun hf. er almennings-
hlutafélag. Við stofnun átti
Þróunarfélagið rúm 70% af 20
milljón króna stofnfé. Þá voru
35 íslensk hugbúnaðarfyrirtæki
hluthafar í félaginu. Síðan hef-
ur orðið mikil breyting á eign-
araðildinni og í dag á Þróun-
arfélagið um 58% hlutafjár.
Það voru mjög skýr skilyrði
af hálfu utamTkisráðherra þegar
hann gaf okkur einkaleyfið á
viðhaldi og þróun hugbúnaðar-
ins að Þróunarfélagið mætti
ekki halda þessu til eilífðar-
nóns. Við höfum þannig orðið
að selja hlutabréfin í áföng-
um, en ábyrgjast jafnframt að
við munum halda meirihluta-
eign þar til Ijóst er að Kögun hf.
geti tekið við þróun og viðhaldi
á Islenska loftvarnakerfmu á
árunum 1994-1995.“ (Leturbr.
blaðsins).
Samkvæmt þessu hefur Þró-
unarfélagið á þessum tíma
þegar selt 18% af hlutafjáreign
sinni. Þetta er merkileg yfírlýs-
ing sem gengur ekki upp ef hún
er skoðuð í samhengi við aðrar
mótsagnakenndar upplýsingar
sem liggja fyrir um Kögun hf..
Ef marka má upplýsingarit
Talnakönnunar árið 1994 (eins
af hluthöfum Kögunar) þá varð
hlutafé Kögunar aldrei meira
en 10 milljónir króna! Ef þetta
er rétt hjá Gunnlaugi með 58
prósentin þá hefur Þróunarfé-
lagið átt 5,8 milljónir í Kögun
árið 1991; 8,4 milljónir hefur
Vestfjarðaaðstoð? Nei takkl
„...sjaldan hefur opinberri aðstoð við dreifbýlið
verið afstýrt af eins mikilli snilld“
Merkilegustu tíðindi síð-
ustu vikuna, fyrir utan á-
framhaldandi kennaraverk-
fall, eru umhrotin í
atvinnumálum Bolvíkinga.
Meira að segja áform kenn-
ara um að koma í vegfyrir
alþingiskosningar hinn 8.
apríl nk. með því að neita að
fœra vinnu- og námsgögn
nemenda af skólaborðunum
eru lítilmótleg í samanburði.
Auðvitað veltir maður því
fyrir sér, hvers vegna í ó-
sköpunum kennararnir reyna
ekki að sjá til þess að nemend-
ur gangi almennilega frá eftir
sig að loknum skóladegi. Svo
sannarlega er það verkfalls-
brot að kjósa í skólastofum
sem eru í óreiðu vegna slœms
fordœmis lœrifeðranna. Ann-
ars var hugmyndin bara
skrambi góð, að kennarar
kœmu í vegfyrir kosningar.
Mikið er mi auðvelt að vera
sammála þeim um að láta
kosningar falla niður eitt kjör-
tímabil eða svo. Sennilega er
þessi ákvörðun grundvölluð á
þeirri speki, að hvort eð er
komi ekkertfrá þessum þing-
mönnum.
Nema að þeir hafi komist að
því. að ríkisstjórn Davíðs
Oddssonar œtti bara að sitja
áfram. Kannski þykir kennur-
um vœnt um Davíð og eru
sannfœrðir um það, að þegar
megrun lýkur verði hann miklu
viðráðanlegri og tilbúinn að
hafa góð áhrifá Olaf G. og
Friðrik.
Ríkisstjórnin er t hinum
mestu vandrœðum, því ekki
eru nema rúmar 4 vikur til
kosninga og allsendis óvíst að
ríkisstjórnin, sem auðvitað
leitar eftir endurkjöri til al-
þingis, hafi nokkurn tíma eða
hugsun á því að semja við
kennarana. Þeir sáu hins veg-
ar við öllu sinnuleysi íþessum
efnum með því að setja ríkis-
stjórninni og landsmönnum
öllum stólinn fyrir dyrnar.
Semja, vesgú, annars verða
engar kosningar og þið missið
aföllum skemmtiatriðunum í
kosningasjónvarpinu. No no!
Undan þvílíkum hótunum
hljóta allir að glúpna og
sennilega verður bœði samið
við kennara og kosið. Við
landsmenn og kjósendur miss-
um ekki af kosningasjónvarp-
inu. Einu óánœgjuraddirnar
komafrá þeim nemendum, sem
horfa á skólaárið eyðilagt og
sœtta sig ekki við að byrja
sumarfríið með prófum. Það
er vandlifað.
Allt er þetta nú smámál þeg-
ar litið er til Bolungarvíkur.
Þeir hafa nú lengi verið sér-
stakir, blessaðir. Eftir gjald-
þrot og basl undanfarinna ára
eru þeir nú sannfœrðir um að
það vitlausasta af öllu hljóti
að vera aðfá peninga frá bœði
Isfirðingum og ríkinu á einu
bretti. Nei, enga Vestfjarðaað-
stoð, því auðvitað gengur ekki
að einhver Aðalbjörn Jóakims-
son, sem getur rekið fyrirtœki í
Hntfsdal og láitið Islandsbanka
skjálfa, fari að koma með pen-
inga úr Landsbankanum og 80
milljónirfrá ríkinu. Nei takk!
Við þurfum enga aðstoð, frek-
ar kaupum við þetta sjálfir svo
stríðifyrrverandi bœjarfull-
trúa um leifamar afEinari
Guðfmnssyni hf. geti haldið á-
fram án utanaðkomandi af-
skipta.
Auðvitað eru allirfegnir.
Bolvíkingar sjálfir yfir því, að
þurfa ekki að halda uppi út-
gerð og flskvinnslu í höfninni
innan við nýja brimbrjótinn.
Hann var svo dýr að rétt er að
spara hann. Aðrir ífiskvinnslu
og útgerð á Vestfjörðum yfir
því að nú er meira til skipt-
anna fyrir aðra. Og ríkis-
stjórnin vegna þess að þessi
snjalli leikur bœjarfulltrúanna
fyrrverandi er auðvitað helsti
rökstuðningur þess að leggja
niður byggðastefnu. Auk þess
er þetta enn hlœgilegra en
hótunin ógurlega frá kennur-
unum. Getur verið að menn
hafi ekki hugsað málið til
botns? Sjálfstœði Bolvíkinga
er mikið eins og allra vík-
inga, en þeir upprunalegu
dóu vegna skorts á aðlögun-
arhœfni.
Nú bíða allir eftir stóra-
sannleik. Hvað býr að baki,
hvaða spil hafa þeir uppi í
erminni? Engir trúir þvt'að
þeir Itafi leikið af sér. En
sjaldan hefur opinberri að-
stoð við dreifbýlið verið af-
stýrt afeins mikilli snilld.
Ekki nöldra þeir á suðvestur-
horninu yfir því. Allir sjá nú
að Bolvíkingum er fleira til
lista lagt en aðflytja til sín
loðnu með 40% afföllum.
Verst að pramminn skyldi
enda uppi ífjöru ogfram-
haldið í óvissu.