Feykir - 03.09.1997, Blaðsíða 4

4 FEYKIR 29/1997___________
í hlekkjum
hugarfarsins
Erindi Ingibjargar Hafstað kennara og oddvita
Staðarhrepps á þingi SSNV á Hvammstanga
Ingibjörg Hafstað í ræðustól á þingi SSNV á Laugarbakka.
Ég held að mörg okkar muni þáttaröð
sem sýnd var í Ríkissjónvarpinu fyrir
nokkmm ámm og bar það dramatíska heiti
„í hlekkjum hugarfarsins”. Efni þeirra
þátta vakti býsna hörð viðbrögð, reiði og
hneykslan, einkum hjá bændum, sem
fannst freklega að sér vegið. Þótti í þáttun-
um gæta fordóma í garð bændastéttarinn-
ar og þess er þeim viðkom. Bændur væm
að eyðileggja landið ásamt sauðkindinni
og væm stétt sem heppilegast væri að út-
rýma og rollunum með. Ég ætla ekki að
halda því fram að í þáttunum hafi verið á
ferðinni eintómar rangfærslur, enda var
það ekki það sem fyrst og fremst orsakaði
gremjuna heldur ffamsetningin og túlkun-
in á efninu sem lýsti hvom tveggja fyrir-
litningu og skilningsleysi á lífskjömm þess
fólks sem landbúnað stundar. Það var helst
að skilja að í landinu byggju tvær óskyld-
ar þjóðir. Gagnrýni er þörf hvar sem er og
ýmislegt má bæta en það er mikilvægt
hvemig gagnrýni er komið á ffamfæri.
Þjóðarsátt um framtíðina
I vor var haldin ráðstefna á Akureyri
sem bar yfirskriftina „þróun byggðar á Is-
landi - þjóðarsátt um framtíðarsýn”. Ég átti
þess ekki kost að sækja ráðstefnuna en hef
heyrt og séð sumt af því sem þar kom
ffam. Ákaflega fannst mér lítið fjallað um
þessa samkomu í fjölmiðlum miðað við
mikilvægi umræðunnar. Þar kom m. a.
ffam að byggð er í hættu hvað búsetu
snertir á Vestfjörðum, Norðurlandi vestra
og á norðaustur hluta landsins. Á ráðstefn-
unni talaði m.a. borgarfulltrúi og ræddi
einkum um hlutverk höfuðborgarsvæðis-
ins og fólksfluminga þangað, og taldi það
ekkert óskaplegt að fólk flyttist á Stór-
Reykjavíkursvæðið. Þar vildi það búa þrátt
fyrir atvinnuleysi og lægri meðaltekjur.
Það væri að sækja í góða félagslega þjón-
ustu og aðra ómælanlega kosti þess svæð-
is. Taldi fulltrúinn einsýnt að framhald yrði
á þessari þróun hvað svo sem gert yrði til
að styrkja landsbyggðina fjárhagslega.
I>að væri hægt að hafna algjörlega þess-
ari ffamsemingu en ég óttast að í henni
leynist sannleikskom. En verðum við bara
að búa við þessa spádóma og bíða þess
sem verða vill. Ég held nefnilega að stór
hluti byggðavandans og þá fólksflótúnn
felist ekki í slakri stöðu landsbyggðarinn-
ar eða stafi af efnahagslegum toga ein-
göngu, heldur fyrst og ffemst af huglægum
sökum. Ég tel að áróður og rangar áhersl-
ur í fféttaflutningi hafi miklu meiri áhrif en
við gerum okkur grein fyrir.
Rangar áherslur í fréttum
Mér virðist oft að fréttaflutningur af
landsbyggðinni lúti öðmm lögmálum en
fréttaflumingur af suðvesturhominu. Það
er búið að hamra svo lengi á „frösunum”
hversu ómögulegt það sé að búa úti á
landi, eins og allt landið utan Reykja-
nesskagans kallast. Það endar með því að
fólk fer að trúa þessum „frösum” sem á
landsbyggðinni býr og hinir fara nú aldeil-
is ekki að flytja í þessa eymd; þjónustan
ómöguleg, samgöngur stijálar, veður
vond, snjófíóð og jarðskjálftar hvert sem
litið er. Þegar á fólki dynur þessi sónn þá
fer því að li'ða illa. Því finnst það vera í
fjötrum eða á eftir lestínni og að Jón og
Gunna í næsta húsi hafi farið suður í fyrra
og hafi það svo ljómandi gott.
Það sem við þurfum að gera er að segja
þessum hugsanagangi stríð á hendur og
vera duglegri við að segja frá kostunum,
segja frá skemmtilegu og frábæra hlutun-
um sem era til staðar og í deiglunni svo
víða. Einnig þurfum við að vera langtum
kröfuharðari við fjölmiðlana okkar um að
þeir flytji fréttir og þá á ég við raunveraleg-
ar fréttir sem ekki bara æsifréttir eða af
vandræðagangi einhvers konar. Ríkisfjöl-
miðlamir eiga að þjóna okkur öllum og við
þurfum að gera þá kröfú til þeirra að þeir
afli vandaðra frétta sem víðasL Lítíl byggð-
arlög komast oft ekki í fféttír nema eitt-
hvað neikvætt hendi; svo sem að maður
bítí mann eða fyrirtæki fari á hausinn.
Lengi á eftír er þessi staður í hugum fólks
„pleisið” þar sem að allt er í kalda koli og
snarvitlaust fólk gengur laust. Og við vit-
um að fjölmiðlar og þá einkum sjónvarp
era öflugir hvað skoðanamyndun fólks
varðar.
Mér finnst oft að áherslur í fréttaflutn-
ingnum liggi ekki á réttum stöðum. T.d. er
talsvert gert af því að sýna og segja frá
ýmsu merkilegu í náttúra landsins en á-
sjónan, þ.e. fólkið og það sem það starfar
við þykir ekki eins fféttnæmt. Margur
landinn fær t.d. afar ranga mynd af bænd-
um þar sem oftar en ekki birtast viðtöl og
heilir þættir í sjónvarpi um eldri karla og
þá gjaman kynlega kvisti, sem í sjálfu sér
er ágætt og gaman að horfa á, en sýnir ekki
rétta mynd af nútímalífsháttum tíl sveita.
Nú hænsnabændumir í Spaugstofúnni era
heldur ekki dæmigerðir fulltrúar bænda-
stéttarinnar þótt skemmtilegir séu.
Eitt dæmi enn sem mig langar að nefna
og stingur mig er að í fféttum er oft spjall-
að við fólk sem hefúr flust af höfuðborgar-
svæðinu út á land og er þar að gera eitt-
hvað sniðugt, sem er auðvitað fint. Er þá
gjaman tíúndað hversu mikinn kjark og
áræðni hafi þurft tíl þess ama, að taka sig
svona upp og fara út á land. Það er nánast
eins og það hafi flust á annað tUverustíg og
allir era steinhissa á því hversu vel því lík-
ar lífið þama. En ef einhver af okkur slys-
ast suður þá er það bara ofúr skiljanlegt.
Bamavænt umhverfi
Vissulega era eríiðleikar víða en með
neikvæðu hugarfari miðar okkur ekkert.
Við þurfum auðvitað að byija á okkur
sjálfum og bömunum okkar og reyna að
skapa þeim þann grandvöll að þeim þyki
ekki síður eftírsóknarvert að koma tíl starfa
á sínum heimavelli þegar þau hafa mennt-
að sig til starfa.
Þegar fólk hyggur á búsetu einhvers
staðar hugar það eðlilega að húsnæði og
kostnaði því samfara. Það kannar atvinnu-
möguleika og síðast en ekki síst hvaða orð
fer af uppeldisstofnunum á svæðinu og
hvemig æskulýðsstarfi er háttað. Við hér
á Norðurlandi vestra höfum upp á góða
kostí að bjóða í þessu tilfelli ekld síður en
aðrir landshlutar. Við vitum að við bjóðum
upp á bamavænt umhverfi, mun minni
hættur steðja að unga fólkinu okkar en t.d.
í höfúðborginni. Persónuleg kynni og sam-
kennd veita bömum og unglingum aðhald
og öryggi. Fólk lætur sig varða um hvert
annað og auðvelt er að byggja upp traust
og velvild sem aftur þýðir góða andlega
líðan. Það era miklu meiri líkur á að fólki
gefist tækifæri til að hafa áhrif á hvers kyns
ákvarðanatökur er snerta líf þess beint, að
ég tali nú ekki um hafi það áhuga á félags-
málum eða tómstundastarfi. Þá er félags-
starf víða á landsbyggðinni geysi öflugt. Ef
til vill kann einhveijum að finnast þetta
smámunir einir saman en það era ekki
alltaf stóra hlutimir eða viðburðimir sem
byggja upp velfíðan og hamingju fólks,
heldur daglega brauðið.
Lítill munur á afstöðu fólks
Á fyrmefndri byggðaráðstefnu vora
einmitt kynntar grannupplýsingar úr rann-
sókn sem unnið hefur verið að á vegum
Byggðastofnunar og Félagsvísindastofn-
unar og varðar orsakir búferlaflutninga á
íslandi á seinustu áram. Viðhorf fólks til
búsetuskilyrða í viðkomandi landshlutum
vora könnuð og meðal annars spurt um
ánægju eða óánægju með einstaka þætti,
s.s. atvinnumál, félags- og skólamál, hús-
næðismál, menningar- og afþreyingarmál,
samgöngur, verslun, þjónustu og umhverf-
ismál, svo ég nefni það helsta. Kynntur
verður samanburður á ánægju íbúa í lands-
hlutunum með ástand þessara málaflokka
í sinni heimabyggð.
Ég varð undrandi að sjá hversu h'tíll
munur er á afstöðu fólks eftir stöðum og
það styrkti þessa skoðun mína að orsakir
búferlaflutning séu oftar en ekki af tílfinn-
ingalegum toga. Sérstaka athygli vakti að
íbúar landsbyggðarinnar era almennt
ánægðari með flesta þættí hinnar opinbera
félags-, skóla, heilbrigðis- og velferðar-
þjónustu en íbúar höfuðborgarsvæðisins.
Á einhver hátt þarf að bregðast við
fólksflóttanum af landsbyggðinni. Byggð
á íslandi hefur ætíð verið talsvert háð ytri
skilyrðum, en við hljótum að geta í sam-
einingu sett okkur markmið sem kappsmál
verður að ná og lúta mannlegri stjóm. Sá
vandi sem landsbyggðin á nú við að gh'ma
er að mörgu leyti annar en áður var. Hann
er ekki eingöngu af efnahagslegum toga
þó taugin á milli ríkiskassans og byggða-
stefnunnar sé býsna sterk. Og við skulum
hafa það hugfast að byggðastefna snýst
ekki bara um úthlutun styrkja tíl fyrirtækja
útí á landi. Hún snýst einnig um það að ailt
landið fái að njóta sannmælis í fjölmiðlum,
að allt landið fái að njóta fjölgunar í opin-
beram störfum og að byggðastefna er ekki
síst menntastefna.
Stefnumörkunar er ekki síst þörf nú þar
sem þeim þéttbýlisstöðum um landið fer
fækkandi þar sem fólki fjölgar og ég þori
varla að hugsa þá hugsun tíl enda hvemig
sveitir víða um land muni blasa við vegfar-
endum eftir 10-20 ár, því það veit ég að
kynslóðaskipta er tæplega að vænta á
meirihluta jarða að óbieyttu.
Sitjum á gullnámu
Jöfnun kjara er mikilvægt atriði til úr-
bóta og það rnætti ef tíl vill hægja á þessari
þróun með niðurgreiðslum á þjónustu og
orku í dreifbýli. Það mætti einnig hugsa sér
átak í atvinnumálum þar sem sértækum
aðferðum væri beitt og ennfremur að
koma upp einhvers konar stuðningskerfi
við landsvæði með mismunun í sköttum
eða staðaruppbótum. Ekki ætla ég að ger-
ast spámaður hvaða aðferðir henta best tíl
lausnar byggðavandanum en gaman væri
ef staðir og landsvæði gætu mælt með sér
sjálf og höfðað tíl þeirra ómældu kosta
sem þar er að finna. Ég er ekki tiltakanlega
gömul en ég hugsa æ oftar um það hversu
mikil fonéttindi það eru að hafa fengið að
ala mestallan minn aldur hér nyrðra. Ég
veit að við sitjum á gullnámu í svo mörgu
tilliti.
Oft er talað um gjá milli þéttbýlis og
dreifbýlis. Þessi gjá hefur aðallega mynd-
ast vegna breyttrar þjóðfélagsgerðar. Sú ti'ð
er liðin að allir gátu kennt sig við einhveija
sveit og áttu a.m.k. afa og ömmu í sveit-
inni. Tengsl fólks og skilningur á störfum
og kjöram hvers annars hefur daprast. I
mínum huga er afar mikilvægt að efla
þessi tengsl og ná einhvers konar þjóðar-
sátt um framtíðarsýn í byggðaþróun á ís-
landi, þar sem höfuðborgarsvæðið og
landsbyggðin gætu orðið samstíga um að-
gerðir. Ég held að hægt sé að minnka þessa
togstreitu t.d. með því að fækka samstarfs-
verkefnum ríkis og sveitarfélaga. Þjónust-
an við fólkið á auðvitað að vera í höndum
þess stjómvalds sem er heima í héraði, þ.e.
sveitarfélagsins. Með því að stækka sveit-
arfélög og gera þau öflugri og sjálfstæðari,
færa tíl þeirra verkefni og tekjur geram við
hvora tveggja að spoma við útþenslu rík-
isbáknsins sem sannarlega fer nær öll fram
frá suðvesturhominu og vinna að upp-
byggingu fjölbreyttrar þjónustu á öflugum