Feykir - 22.04.1998, Blaðsíða 4

4 FEYKIR 15/1998
Jarðabótamenn og sagnaþulir
Þegar maður var manns gaman, hér
á árum áður, fyrir daga fjölmiðla-
byltingarinnar og mötunarinnar
allrar, sem komin er langt með að
ganga að sjálfstæðri hugsun og sköp-
un dauðri, þótti sjálfsagt að sem flest-
ir kynnu þá list að segja sögur og
kannski „krydda” þær svona hæfi-
lega. Þetta var það sem fólk ólst upp
við og lærði, og reyndar hefur þessi
sagnaþáttur verið stór hluti af menn-
ingu íslendinga frá alda öðli. Enn eru
til hér sagnaþulir, þó þeim fari mjög
svo fækkandi. Þeir sem hlýtt hafa á
Harald Bessason prófessor frá Kýr-
holti, eru ekki í vafa um að hann er
einn af þessum snilklar sagnaþulum.
í vetur flutti Haraldur óborganlegan
frásöguþátt á Heimiskvöldi í Miðgarði,
þar sem að hann rifjaði upp viðburði frá
bemskuárum sínum í Kýrholti, marga
tengda rigningarsumri miklu sem gerði
upp úr 1940. Einnig komu við sögu hjá
Haraldi margir minnisverðir gestir sem
bám að garði, þar á meðal Ágúst Jóns-
son frá Hofi í Vatnsdal sem gerði sér lít-
ið fyrir og hélt danssýningu á stofugólf-
inu í Kýrholti. Sýndi heimilisfólki dans-
inn „Bomsadeisf’ sem farið hafði sigur-
ior um allan heim: allt Suðurland, Húna-
þing og slegið í gegn á Sæluvikunni á
Króknum, sem þá var nýafstaðin. Og nú
er aftur að koma Sæluvika. Oft voru
sagðar sögur á Sæluviku.
Þegar pistilritari fór að velta fyrir sér
þessum eiginleika manna að segja sög-
ur og lét hugann reika aftur í tímann, þá
kom það í hugann að ein stétt manna var
nokkuð áberandi á þiessu sviði. Það vom
þessir karlar sem komu í sveitina og
unnu að jarðarbótum á bæjunum, jarð-
ýtustjóramir og skurðgröfukarlamir.
Löngu áður en Haraldur Bessason varð
þekktur fýrir fræði sín í Vesturheimi, var
hann kunnur um sveitir Skagaljarðar
fyrir þá list að segja sögur. Þannig var
það t.d. þegar Haraldur var að vinna á
jarðýtu í Fljótunum upp úr 1950. Marg-
ir höfðu líka gaman af þegar hann fór að
herma eftir bændunum sem hann var þá
nýbúinn að vinna hjá.
Og þeir vom fleiri jarðýtustjóramir
sem höfðu gaman af því að segja sögur.
Ýtu-Keli var náttúrlega þeirra þekktast-
ur í Skagafirði og sá sem nýtti söguefn-
ið langbest. Keli sagði sömu sögumar
margoft, með ýmsum blæbrigðum, það
er að segja, þær áttu það stundum til að
breytast talsvert. Og alltaf skein ffásagn-
argleðin af Kela.
Haraldur Bessason segir reyndar að
Kjartan Haraldsson á Sauðárkróki hafi
verið með skemmtilegri sögumönnum
sem hann vann með á ýtunum. Einu
sinni hafi hann orðið vitni af frábæm
kvöldi með Kjartani og Reimari frá
Löngumýri, eða Reimari á Bakka eins
Ýtu-Keli, Þorkell Halldórsson.
og hann var kallaður á þeim tíma. „Það
var ekki fyrr en löngu seinna að ég gerði
mér grein fyrir að þctta kvöld átti ég frá-
bæra stund með tveimur snilldarkjöftum
í sagnalistinni. Ég hafði náttúrlega ekk-
ert segulband við höndina þá og hvað þá
að ég hefði sinnu á að skrá þeirra spjall,
en sé mikið eftir því að hafa ekki gert
það”, segir Haraldur.
Þegar pistilritari lætur hugann reika
aftur til æskuáranna í Fljótunum þá virð-
ist sem það hafi gjaman fylgt þessum
jarðarbótarmönnum að þeir sóttu í það
að segja sögur. Kannski hefur sá akur
sem þeir vom að plægja orðið þeim sú
uppspretta sem birtist í sögum þeirra.
Það gat verið dálítið spennandi að fá
þessa karla inn á heimilið. Og það bar
við að skurðgröfukarlamir vom ekkert
síðri að segja frá. T.d. em minnisstæðir
félagar tveir sem unnu saman á gröfu og
virtust ekki síður keppast við að segja
ýkjusögur en ræsa fram landið. Stund-
um vildi teygjast nokkuð úr kaffi- og
matartímum þegar sögumennimir
komust á flug.
Var bomsadeisí húnvetnskur?
Það mun hafa verið snemma vors
sem Ágúst Jónsson á Hofi kom í heim-
sókn í Kýrholt, það er að segja þegar
hann hélt danssýninguna, en reyndar
kom Ágúst þangað oft. Hann og Bessi
faðir Haraldar unnu saman út um sveit-
ir við það að sprauta fé við gamaveik-
inni sem grasseraði á þessum ámm.
,Ég var lítíll þegar þetta var og fannst
karlamir vera orðnir gamlir, en þeir vom
náttúrlega á besta aldri. Ágúst var ákaf-
lega skemmtilegur náungi, mikill grall-
ari og hálfgerður skemmtikraftur. Hann
hafði frá mörgu að segja í þetta skipti.
Vék t.d. að skemmtanalífinu, enda
fylgdist hann nokkuð vel með því sem
var að gerast þar. Sönglaði m.a. nokkur
af lögunum sem þá áttu mestum vin-
Haraldur Bessason frá Kýrholti.
sældum að fagna erlendis og höfðu náð
hylli hér á landi. Þar á rneðal þetta
bomsadeisí-lag sem var í sérstöku upp-
áhaldi hjá honum.
Ágúst sagði dansinn bomsadeisí hafa
farið sigurfór um allan heim. Hann hefði
lagt alla Reykjavík undir sig nánast á
einu kvöldi og væri búinn að ná miklum
vinsældum í Húnaþingi, verið dansaður
í stofum á Sveinsstöðum, Blönduósi,
Bólstaðahlíð og víðar, og nú síðast sleg-
ið í gegn á Sæluvikunni á Króknum.
Og þegar Ágúst var kominn vel af
stað í Bomsadeisí-laginu steig hann út á
gólfið og kippti Bessa bónda með sér í
dansinn til að hann færi nú ekki á mis
við þessa ffábæru skemmtun.
„Þessi danssýning er mér mjög
minnisstæð, en reyndar hafði ég nú frek-
ar á tilfmningunni að þessi dans væri
húnvetnskur uppmna, sjálfsagt ættaður
úr Vatnsdalnum. Þessar grunsemdir
mínar lét ég í ljósi löngu seinna við
kunningja minn og vin Hermann Páls-
son prófessor í Edinborg, en hann kvað
þessar hugrenningar mínar ekki réttar.
Bomsadeisí ætti sér erlendan uppruna,
líklega amerískan eða breskan”, sagði
Haraldur Bessason.
Eitt orkufyrirtæki í Skagafirði
Að horfa tíl ffamtíðar og bera
gæfu til þess að velja rétta leið
hlýtur að vera ósk okkar allra
sem nú hafa gefið kost á sér tíl
sveitarstjómarstarfa. Eitt af jjeim
málum sem eru mér hugleikin
eru orkumálin. Mín ffamtíðarsýn
í orkumálum er þessi:
1. Rafveita Sauðárkróks verður
ekki seld.
2. Hitaveitur í sveitarfélaginu
verða sameinaðar.
3. Stefnt verður að því að íbúum
sveitarfélagsins verði séð fyrir
góðu neysluvatni.
4. Unnið verði að því í framtíð-
inni að stofna eitt orkufyrirtæki í
Skagafirði, þ.e. með sameiningu
raforku, - hita- og vatnsveitu.
Fyrir þá sem ekki þekkja tíl,
er málum þannig háttað að Raf-
veita Sauðárkróks hefur einka-
leyfi til raforkusölu á Sauðár-
króki og Rarik hefur einkasölu-
leyfi í Skagafirði. Ég er talsmað-
ur þess að ríkið selji hlut sinn í
Rarik þ.e. starfsemi Rarik verði
hætt í þeirri mynd sem hún er í
dag. Stofnuð verði nokkur orku-
sölufyrirtæki sem rekin væru
heima í héraði. Sem dæmi má
nefna orkubú Vestfjíirða, en þar
em það Vestfirðingar sjálfir sem
ráða yfir sínum orkumálum.
Til að ná fram því markmiði
að stofna ný orkufyrirtæki þarf
lagabreytingu og þá brennur á
samstöðu heimamanna og þing-
manna.
En hver er ávinningurinn?
Sem hlutafélag í eigu heimaað-
ila, mun það auðvelda alla
ákvarðanatöku og hagkvæmni.
Þetta fyrirtæki er frekar í
stakk búið til [æss að veita lánsfé
til framkvæmda, bæði út í at-
vinnulífið og jafnffamt tíl þeirra
heimila sem huga að breytingu á
húshitun úr rafmagni í vatn.
Á Alþingi liggur nú fyrir
lagalfumvarp um styrk til þeirra
sem vilja fara þessa leið. Oflugt
fyrirtæki sem hefur á einni hendi
bæði sölu á raforku og vatni er
betur í stakk búið tíl þess að liðka
fyrir og laða að ný atvinnufyrir-
tæki.
Þegar Villinganesvirkjun er
risin sé ég fyrir mér aðalstöðvar
fyrirtækisins staðsettar í Varma-
hlíð. Það rafmagn sem vantaði í
héraðið yrði síðan keypt af þeim
aðila sem best biði, hvort sem
það hétí Landsvirkjun, Hitaveita
Suðumesja, eða eitthvað annað.
Og til að leyfa ykkur að skyggn-
ast enn lengra í mína framtíðar-
sýn þá sé ég glitta á kílómetra
löng gróðurhús á Vallhólma-
svæðinu. Þau yrðu vel staðsett
við þjóðveg nr. 1 og væntanlega
stór viðskiptavinur við skag-
firska orkufýrirtækið.
Þegar ég lít á ffambjóðendur
á listunum sem nú bjóða fram
krafta sína fyrir nýja sveitarfé-
lagið, Skagaljörð, sé ég að þar
hefur skipað sér fólk sem ég hef
trú á að þori að fara nýja leiðir.
Það hlýtur að vera krafa íbú-
anna að hugmyndir sem upp
koma varðandi hagsmuni sveit-
arfélagsins verði að skoða án for-
dóma. Einhverjum kann að
þykja það fásinna að breyta því
fyrirkomulagi sem er til staðar í
dag, svona hefur það verið og
svona skal það vera.
Við þetta fólk segi ég: „Skoð-
ið alla þá möguleika sem fyrir
hendi eru. Ykkur ber skylda til
að hafa hagsmuni íbúa sveitarfé-
lagsins ofar öðru”.
Sigrún Alda Sighvats, fram-
bjóðandi Sjálfstæðisflokksins.
ítilefni 75 ára afmœlis míns í dag,
22. apríl, tek ég á móti gestum í
kvöldkaffi kl. 20-23 í Ströndinni,
Sœmundargötu 7.
Haraldurfrá Mói.