Hagskýrslur um kosningar - 01.01.1990, Síða 16

14
Sveitarstjórnarkosningar 1990
mánuðum fyrir kjördag, þ.e. 26. mars 1990 þar sem fyrri
kosningardagur var 26. maí.
Kosningu utan kjörfundar skal hefja svo fljótt sem kostur
er eftir að kjördagur hefur verið auglýstur, þó eigi fyrr en átta
vikum fyrir kjördag. Eftir þann tíma og til kjördags á kjósandi
rétt á því að greiða atkvæði utan kjörfundar.
Atkvæði utankjörfundarmágreiðaískrifstofu sýslumanns,
fógeta eða lögreglustjóra utan Reykjavíkur, í skrifstofu eða
á heimili hreppstjóra, unt borð í íslensku skipi þar sem
skipstjóri hefur fengið afhent kjörgögn, enda kjósandinn
skrásettur á skipinu, og í skiifstofu sendiráðs, fastanefndar
eða sendiræðisskrifstofu, svo og í skrifstofu kjörræðismanns
sem er kjörstjóri samkvæmt auglýsingu utanríkisráðuneytisins
fyrir kosningar. Kjörstjóra innanlands er heimilt að láta
kosningu fara fram á sjúkrahúsi, dvalarheimili aldraðra og
stofnun fyrir fatlaða, enda sé kjósandi til meðferðar á
hlutaðeigandi stofnun eða vistmaðurþar. Með samahætti fer
um fangelsi og vistmenn þar. Kjörstjóri innanlands getur enn
fremur heimilað kjósanda, sem ekki getur sótt kjörfund
vegna sjúkdóms, fötlunar eða bamsburðar, að greiða atkvæði
í heimahúsi. Slíkóskskal veraskriflegogstuddlæknisvottorði
og skal hafa borist hlutaðeigandi kjörstjóra eigi síðar en kl. 12
á hádegi þann dag þegar vika er til kjördags.
Heimild til þess að hafa fleiri en eina kjördeild í sveitar-
félagi hefur verið notuð á ýmsum stöðum, svo sem sjá má í
töflu 1. I Reykjavík voru 98 kjördeildir, en næstflestar vom
þær í Hafnarfirði og Kópavogi, 10. Eftir tölu kjördeilda
skiptust sveitarfélögin sem hér segir:
Sveitarfélög eftir íbúatölu
1.000 og 300- 299 og
fleiri 999 færri
Sjálfkjörið, ekki kosið - 3 2
1 kjördeild 20 38 123
2 kjördeildir 5 1 3
3 kjördeildir 1 - -
4 kjördeildir 3 1 -
8 kjördeildir 1 - -
10 kjördeildir 2 - -
98 kjördeildir 1 - -
Alls 33 43 128
Kjörstjórn má leyfa ntanni, sem ekki stendur á kjörskrá í
kjördeildinni, að greiða atkvæði þar, ef hann sannar með
vottorði að hann standi á kjörskrá í annarri kjördeild í
sveitarfélaginu og hafi afsalað sér kosningarrétti þar.
1 126 sveitarfélögum þar sem 7,3% kjósenda vom á kjör-
skrá, var óbundin kosning. í 78 sveitarfélögum með 92,7%
kjósenda var bundin hlutfallskosning, og þar af var sjálfkjörið
í 5 sveitarfélögum þar sem aðeins var borinn fram einn listi.
Þau voru Andakílshreppur, Rípurhreppur, Hofshreppur í
Skagafirði, Þórshafnarhreppur og Skaftárhreppur.
176 sveitarfélögum voru 300 íbúar eða fleiri og var bundin
hlutfallskosning því aðalregla. I 10 þessara sveitarfélajga
kom enginn listi fram og var kosningin því óbundin. I 3
sveitarfélögum kom aðeins einn listi fram og var sjálfkjörinn.
í 63 sveitarfélögum kornu fram tveir listar eða fleiri og var
kosið um þá.
í 128 sveitarfélögum voru færri en 300 íbúar og var
kosningin því óbundin nema annað væri ákveðið. Svo fór í
116 sveitarfélögum, en í 12 sveitarfélögum var kosningin
bundin hlutfallskosning, en þar af var sjálfkjörið í tveimur.
Jafnframt því sem kjörskrárstofnar vom sendir út í mars
fengu sveitarstjórnir send eyðublöð undir kosningarskýrslu
til Hagstofunnar, en hverri sveitarstjórn ber að semja og skila
henni skýrslu til birtingar um kosninguna.
Mjög er misjafnt hvernig sveitarfélögin leggja sig fram unt
skýrslugerðina. Flestar em skýrslurnar vel gerðar og þeim
skilað þegar að loknum kosningum. Annars staðar gengur
verr að koma saman gallalausum skýrslum og dregst óhóflega
að skila þeim. Þarf ævinlega eftir hverjar kosningar að gera
ýmsar leiðréttingar á skýrslum, áætla tölur þar sent þær
vantar, og jafnvel að fmmsemja skýrslur þegar þær fást alls
ekki. Er þá stuðst við tiltækar heimildir, svo sem tölur
Hagstofunnarumfjöldafólksákjörskrárstofniogblaðafféttir
af kosningunum. Varðandi atriði, sem ekki eru heimildirum,
svo sem breytingar ákjörskrárstofni, þátttöku karla og kvenna
eða tölu bréflegra atkvæða, er stuðst við hlutföll úr sam-
bærilegum sveitarfélögum.
I talnaefni þessarar skýrslu er því víða byggt á áætluðum
tölum að hluta, án þess að þess sé getið. Þetta getur fyrst og
fremst skipt máli þar sem birtar eru tölur fyrir einstök
sveitarfélög.
Það er miður að ekki skuli nást fullkomnar skýrslur alls
staðar að, því að það verður að líta á það sem óaðskiljanlegan
hluta af lýðræðislegri kosningu til sveitarstjórnar að greina
frá framkvæmd hennar og niðurstöðum í opinberri skýrslu.
ítöflu 1 erífremstadálki sýntfyrirhvertsveitarfélaghvort
það telst til sveitarfélaga með 1.000 íbúa eða fleiri og telst þá
eða gæti talist til bæja, 300-999 íbúa og kosning því eftir
meginreglunni bundin hlutfallskosning, eða 299 íbúa eða
færri og meginregla þá óbundin kosning. Þá er sýnt hvor
kosningarhátturinn var viðhafður og hvort sjálfkjörið var. Þá
er að lokum sýnt hvort kosningin fór fram 26. maí eða 9. júní.
Þetta er sýnt með þremur bókstöfum og skýrist merking
þeirra af línufyrirsögnum í upphafi töflunnar, þar sem fylgja
heildartölur fyrir sveitarfélög sem eiga saman að þessu leyti.
Kosning í Grímsneshreppi í Arnessýslu var kærð til
féjagsmálaráðuneytisins og úrskurðuð ógild. Uppkosning
fór fram 23. júlí. Kosning í Nauteyrarhreppi í Norður-
Isafjarðarsýslu var úrskurðuð ógild og fór uppkosning fram
1. desember.
Með lögum, sem sett voru árið 1929 (lög nr. 23/1929 um
breyting á lögum nr. 42/1926, þau svo breytt gefin út sem lög
nr. 59/1929), var ákveðið að í janúarmánuði 1930 skyldi
kjósa fulla tölu bæjarfulltrúa í öllum kaupstöðum landsins,
en eldri umboð falla niður. Skyldu svo kosningar fara fram
í janúarmánuði fjórða hvert ár á öllum bæjarfulltrúum og
vera hlutfallskosningar. Aður hafði kosningartími ekki verið
sá sami í einstökum kaupstöðum og einungis kosið um hluta
fulltrúasætanna hverju sinni. Eftir sem áður var kosið eftir
gamla laginu í hreppunum, um helmingur fulltrúa kjörinn á
þriggja ára fresti til sex ára hver fulltrúi, og kosning fór fram
í heyranda hljóði nema hreppsnefnd ákvæði leynilega
kosningu eða 1/6 hluti kjósenda krefðist hennar.
1 lögum frá 1936 (lög nr. 81/1936) var ákveðið, að kjósa
skyldi í kaupstöðum og kauptúnahreppum síðasta sunnudag