Skólavarðan - 01.03.2003, Síða 15

eins og það er en notað á nokkuð annan
hátt. Við settum niður nokkur atriði sem
við álitum að yrðu áberandi („trend“) í
nánustu framtíð og skipulögðum hvernig
við gætum brugðist við þeim í skólastarfi.“
Samskiptanet („networking“) var fyrsta
atriðið sem Johan nefndi. Atvinnulífið yrði
á þann hátt að einstaklingar væru á þönum
með farsímana sína, myndu vinna mikið
einir en í stöðugum samskiptum við aðra
gegnum tölvur og síma, og „stærsta auð-
lindin er símaskráin í gsm-símanum“. Vör-
ur sem hægt væri að skipta á fælust fyrst og
fremst í þeirri þekkingu sem hver og einn
byggi yfir. Áherslan yrði á „Ég“ eða öllu
heldur „Ég ehf.“
„Við töldum því,“ sagði Johan, „að skól-
inn ætti að styðja við einstaklingsframtakið
og leggja mikla áherslu á það. En þetta hef-
ur ekki gerst. Vinnumarkaðurinn er að
þróast á allt annan hátt. Fólk lifir ekki fyrir
vinnuna, það vinnur til þess að lifa. „Ég“ er
vissulega enn í brennidepli en á annan hátt
en við sáum fyrir okkur, fólk vill miklu
fremur vera í stöðugu og öruggu sam-
skiptaneti, það vill vinna með öðrum, vera í
stöðugu starfi og með örugg verkefni.
Við héldum líka að viðskipti á Netinu
myndu smám saman taka við og öll þjón-
usta yrði boðin þar. Tölvuviðskipti, þekk-
ingarmiðlarar og ýmis sérhæfð þjónusta,
allt færi þetta fram á Netinu. Þjónustugeir-
inn hefur að vísu þanist út en það er frem-
ur vegna lýðfræðilegra þátta. Eldra fólki
fjölgar hlutfallslega mjög ört og þörfin fyr-
ir þjónustu við aldraða eykst sömuleiðis.
Þar er vöxturinn mestur í þjónustustörfum,
ekki á Netinu sem hefur vaxið mun minna
á þessu sviði en við bjuggumst við.
Við héldum líka að markaðslögmálin
myndu halda fulla innreið í skólana og
kennarinn yrði nokkurs konar ráðgjafi.
Þetta hefur heldur ekki gerst í jafnmiklum
mæli og við áttum von á.
Þá töldum við að hreyfanleiki myndi
aukast gífurlega. Bæði myndi fólk flytjast
mjög mikið á milli landa og eins þyrfti það
að vera mjög hreyfanlegt í þekkingaröflun.
Því þyrftum við að leggja ofuráherslu á að
þjálfa nemendur í að finna fyrir öryggi í
breytingum. Þetta átti að verða viðmið í
öllu skólastarfi.
Reyndin er hins vegar önnur. Fólksflutn-
ingar eru miklu minni en ráð var fyrir gert
og í Vestur-Evrópu hefur meira að segja
verið bent á að hagvöxtur þróist hægt af
þessum sökum. Fólk er ekki öruggt and-
spænis breytingum og sækir ekki í þær.
Þetta er reyndar bundið við stéttir og þá í
tvennum skilningi; hina efnahagslega ríku
og fátæku og hina þekkingarlega ríku og
fátæku.
Svo töldum við að vistvænt, sjálfbært
samfélag yrði eitt aðalviðfangsefni þjóða í
nánustu framtíð, svokallað „megatrend“.
Meðal annars myndi þörfin fyrir að fara á
milli staða minnka mikið í tengslum við
upplýsingatæknina og olíuverð myndi
hækka sem aftur leiddi til gífurlega aukins
kostnaðar í samgöngumálum. Áherslan á
sjálfbært samfélag er enn fyrir hendi en
kostnaður við samgöngur hefur ekki aukist,
samkeppnin hefur til dæmis valdið því að
flug er miklu ódýrara en þá var.“
Johan nefndi einnig breytta stjórnun fyr-
irtækja og að grasrótarstefnan yrði ofan á,
talið var að forstjórar myndu missa völd og
dreifstýring aukast. Kennarar myndu líka
hætta að vera óskoraðir „forstjórar“ í skóla-
stofunni og áherslan færast á þátttöku allra,
því myndi skipta meira máli hver yrði best-
ur í samskiptanetvinnu í anda mannauðs-
stefnunnar. Johan tók dæmi af sprotafyrir-
tækjunum sem fylltust af beddum og ís-
skápum fullum af gosdrykkjum og þar sem
starfsmennirnir virtust allir vera á aldrinum
16 til 20 ára og leika sér í vinnunni. „Bæði
smá og stór fyrirtæki tóku upp þessa línu,
þar á meðal risinn Ericson. Svokallaðar
„skunkaáætlanir“ héldu innreið sína, en
þær fólust í að veita einstaklingum með
mikinn drifkraft og góðar hugmyndir að-
gang að ákvörðunum í stað þess að láta
stjórnina um allar ákvarðanir. Við vildum
að skólar færu sömu leið og opnuðu rýmið
til að auka flæði hugmynda og samstarfs,
útrýmdu veggjum og göngum og legðu út
frá svokölluðu opnu rými („open
landscape“).
Til að byrja með var þróunin vissulega í
þessa átt, en hrun valdapýramíðans hefur
að hluta til stöðvast og yfirmenn eru enn
nokkuð tryggir í sessi. Við getum hins veg-
ar ekki lengur sætt okkur við samskipti á
grundvelli þess að einn sé óskorað yfirvald
og hinir séu þrælar og við erum farin að
setja spurningarmerki í mun meira mæli en
áður var við uppbyggingu valdsins, einfald-
lega vegna þess að við erum miklu betur
upplýst.“
Johan sagði að loks hefðu menn litið svo
á að samfélagsbreytingar væru svo örar að
ríkisstjórnir myndu ekki eiga möguleika á
að fylgja þeim eftir og skólar ekki heldur.
Hann tók neysluhyggjuna sem dæmi og
sagði hana hafa þau áhrif að fólk væri farið
að láta til sín taka á óvirkan hátt, þ.e. hafa
áhrif með því að þegja og fara. Ef fólk fengi
ekki allt sem það vildi, strax, þá færi það
einfaldlega annað. „Ímyndið ykkur ef þetta
gerðist í skólum,“ sagði Johan og bætti við
að þessi þróun færðist í vöxt og krakkar
væru í auknum mæli að búa sér til fjarlægð
frá ýmsum „hugmyndabögglum“ („packa-
ges of ideas“) sem haldið væri að þeim.
„Vandinn sem við stöndum frammi fyrir er
að ef fólk er börn til 35 ára aldurs, hver á
þá að vinna vinnuna?“ spurði Johan og
sagði að þegar þetta væri allt tekið saman í
eina heildarmynd stæði tvennt upp úr sem
megináherslur í samfélaginu árið 2003:
Menntun alla ævi og hæfileikinn til að
breyta til. „Það er hins vegar að mörgu
leyti erfitt fyrir samfélag að styðja við þessa
þróun. Hver ætlar að taka að sér að þjálfa
og mennta miðaldra atvinnulausa verka-
menn?“
Johan sagði að við stæðum frammi fyrir
þeirri ögrun að byggja upp sterkt símennt-
unarkerfi sem styddi hvern einstakling og
til þess að það væri unnt þyrfti uppeldis-
fræðin að vera sjálf í mótun í sífellu. Huga
þyrfti vel að því hvaða tækni styddi best við
menntun alla ævi, hver setti markmiðin og
hvernig. Í því samhengi nefndi hann tvenns
konar aðferðafræði í skólum þar sem ýmist
væri horft til árangurs eða til umbóta.
Árangursáhersluna tengdi hann við meg-
indlega nálgun sem er kyrrstæð og gengur
ekki út frá að verkefni eða vandamál spretti
fram sem krefjist lausna. Umbótaáherslan
er hins vegar eigindleg í eðli sínu, hreyfan-
leg („dýnamísk“) og verkefnamiðuð. Þessi
áhersla er lykillinn að skólakerfum sem
raunverulega styðja við menntun alla ævi,
að mati Johans.
Johan er skáti og lokaorðin fékk hann frá
þeirri ágætu hreyfingu, enda eiga þau vel
við í samfélagi örra breytinga þar sem
sveigjanleikinn skiptir mestu: Vertu viðbú-
inn!
keg
Skól i f ramtíðar innar
17