Morgunblaðið - 06.06.2016, Blaðsíða 26

26 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 6. JÚNÍ 2016
AF LEIKLIST
Silja Björk Huldudóttir
silja@mbl.is
Þegar undirrituð brá sér til Berlínar
fyrir ári til að skoða leikhúslífið þar í
borg og skrifa um það sem fyrir augu
bar gafst ekki kostur á að sjá neina
sýningu í Berliner Ensemble. Úr því
var snarlega bætt þetta árið, því rýn-
ir sá Pétur Pan eftir James Matthew
Barrie í leikstjórn snillingsins
Roberts Wilson sem frumsýnd var
vorið 2013 og Síðasta segulband
Krapps eftir Samuel Beckett í leik-
stjórn Peters Stein með Klaus Maria
Brandauer í titilhlutverkinu sem
frumsýnd var haustið 2014.
Húmor í myrkum heimi
Uppfærsla Wilson á Dæmisögum
Jean de la Fontaine sem rýnir sá í
Comédie Française í París fyrir rúm-
um áratug er enn fersk í minni, enda
bauð hann upp á stórkostlega sýn-
ingu þar sem menn og dýr runnu
saman í eitt, litagleðin réði ríkjum í
allri umgjörð og stílfærður leikur
skapaði magnaða kvöldstund. Eftir-
væntingin var því mikil þegar kom að
Pétri Pan og undirrituð varð ekki
fyrir vonbrigðum með ævintýralegt
sjónarspil Wilson, sem ekki aðeins
leikstýrði heldur hannaði sjálfur leik-
mynd og lýsingu, en frábærir bún-
ingar komu úr smiðju Jacques Rey-
naud. Með látlausum en áhrifaríkum
sviðslausnum svifu Vanda og bræður
hennar um á skýjum milli raun- og
ævintýraheima, Skellibjalla lokaðist
inni í ljósaperu, Kapteinn Krókur
glímdi við krókódíl og sjá mátti
týndu drengina húka neðanjarðar í
einfaldri en stílhreinni leikmynd þar
sem litagleðin í lýsingunni naut sín
afskaplega vel.
Ævintýraheimurinn Hvergiland
var martraðarkenndur og drunga-
legur í útfærslu Wilson. Skemmti-
lega var leikið með ýmsa kynferð-
islega undirtóna, en sjá mátti leður-
klæddan og rauðnaglalakkaðan
Kaptein Krók
(Stefan Kurt) tjá
þá heitustu ósk
sína að gera Pétur
Pan (Sabin Tam-
brea), sem líktist
helst ungum David
Bowie með glimm-
erskreytt appel-
sínugult hár sitt,
að manni meðan
Skellibjalla (Christopher Nell) birtist
í líki stórskorins karlmanns íklædds
grænu glimmertútú-pilsi og ljósri
hárkollu og hóf upp fallega kontra-
tenórrödd sína. Þrátt fyrir myrkan
heim réði húmorinn ríkjum, en
punkturinn yfir i-ið var frábær frum-
samin tónlist úr smiðju dúósins
CocoRosie sem var skemmtilega
ómstríð og þjónaði sögunni ein-
staklega vel.
Trúður bak við fjórða vegginn
Það er ekki á hverjum degi sem
færi gefst á því að sjá stórleikara á
borð við Klaus Maria Brandauer í
eigin persónu á sviði. Nálgun Brand-
auer í samvinnu við leikstjórann Pet-
er Stein virkaði býsna trú texta Bec-
kett, sem frægur er fyrir ítarleg
fyrirmæli í handritum sínum. Sér-
kennileg var hins vegar sú ákvörðun
að klæða Krapp í trúðsgervi með
skræka rödd og risastórt brennivíns-
rautt gervinef. Sú ákvörðun var ekki
síst ankannaleg í ljósi þess að Bran-
dauer hundsaði salinn fullkomlega á
bak við rammgerðan fjórða vegginn,
sem er í nokkurri andstöðu við eðli
trúðsins. Fyrir vikið skapaðist furðu-
lítil samúð með hinum 69 ára gamla
Krapp, sem rifjar upp yngri ár sín og
skoðar hvar dagar lífs hans hafa lit
sínum glatað. Þó Brandauer fari
langt á sviðssjarmanum var hann
augljóslega ekki í sínu besta formi
umrætt sýningarkvöld sökum krank-
leika og reyndi ofurhægt tempó sýn-
ingarinnar greinilega á þolrifin því að
nokkrir áhorfendur gáfust upp í
miðjum leik.
Eldfim ádeila á ástandið
Greinarhöfundur náði þetta árið að
sjá þrjár sýningar hjá Maxim Gorki
Theater, sem allar áttu það sameig-
inlegt að vera textaðar á ensku.
Fyrst ber að nefna The Situation
[Ástandið] eftir Yael Ronen og leik-
hópinn í leikstjórn Ronen sjálfrar
sem frumsýnd var sl. haust; leikgerð
á skáldsögunni Óvinir – Ástarsaga
eftir Isaac Bashevis Singer, einnig í
leikstjórn Ronen, og loks Óþelló, sem
byggði á leikriti Williams Shake-
speare í leikstjórn Christians Weise,
en síðastnefndu sýningarnar voru
báðar frumsýndar fyrr á þessu ári.
Ekki kemur á óvart að The Situ-
ation hafi verið valin hluti af leiklist-
arhátíðinni Theatertreffen 2016 enda
frábær sýning hér á ferð, allt í senn
frumleg, afskaplega fyndin og vel
sviðsett með flottum búningum
Amits Epstein og snjallri leikmynd
Tal Shacham. Til umfjöllunar var
eldfimt ástandið fyrir botni Miðjarð-
arhafs með fókus á Ísrael og Palest-
ínu, en leikið var á ensku, þýsku, ar-
abísku og hebresku. Inn í þetta
blönduðust áhugaverðar pælingar
um flóttamenn og aðlögun þeirra að
nýju samfélagi auk þess sem með-
ferðin á gyðingum í seinna stríði lá
eins og mara yfir öllu.
Greinilegt var að umfjöllunarefnið
brann á flytjendum, sem töluðu beint
inn í samtímann með áhrifaríkum
hætti. Verkið byggðist upp á nokkr-
um kennslustundum í þýsku fyrir út-
lendinga, en nemendur lentu fljótt í
vandræðum þegar þeir fengu sem
málfræði-
verkefni að
segja frá upp-
runa sínum í
þátíð og
framtíðar-
draumum í
framtíð, því
hvernig á
landlaus
Palestínu-
maður að ræða um framtíðarhorfur
sínar?
Leikarar klæddust fötum í fánalit-
um landa sinna, sem kallaðist vel á
við umfjöllunarefnið. Leikmyndin
samanstóð af tveimur flekum á hjól-
um sem öðru megin mynduðu gráan
múr sem vísaði samtímis til Berlín-
armúrsins og múrs Ísraela, en þegar
flekunum var snúið við leyndust þar
efnismiklar tröppur sem nýttust vel í
leik. Húmor verksins var kolbika-
svartur sem þjónaði efninu ákaflega
vel, enda gömul sannindi að hlátur-
inn er besta leiðin að hjarta manns-
ins, ekki síst þegar verið er að segja
erfiða hluti.
Ástríðulaus ástarsaga
Í ljósi þess hversu The Situation
var frábær sýning mætti undirrituð
full tilhlökkunar á Óvinir – Ástarsaga
úr smiðju sama leikstjóra en varð
fyrir miklum vonbrigðum. Verkið
gerist í New York 1949 og fjallar um
gyðinginn Hermann Broder (Aleks-
andar Radenkovic), sem lifði seinna
stríð af í felum hjá fyrrverandi þjón-
ustustúlku sinni Yadwigu og giftist
henni að launum eftir að þau höfðu
flúið til Bandaríkjanna. Hermann á í
eldheitu ástarsambandi við Möshu,
sem þrátt fyrir erfiða vist í fangabúð-
um nasista býr, samkvæmt forskrift
höfundar, yfir miklum eldmóði og
lífskrafti sem heltekur söguhetjuna.
Málin flækjast hins vegar þegar
Tamara birtist óvænt, því Hermann
hélt að fyrsta eiginkona hans hefði
týnt lífinu í stríðinu og reynist því
tvíkvænismaður og gerist síðan
þríkvænismaður áður en yfir lýkur.
Í leikgerðinni tókst hvorki að
fanga sýn Hermanns til flókinnar
stöðu sinnar né andrúmsloft New
York-borgar á árunum eftir seinna
stríð. Frábær tónlist bætti ekki upp
fyrir daufan sviðsleik þar sem öskur-
leikstíll án innistæðu var oft áber-
andi. Heilt yfir var sviðsetningin
þunglamaleg, þar sem Hermann
klifraði látlaust um í stillönsum sem
væntanlega áttu að vísa til háhýsa
New York. Vandræðagangur sýning-
arinnar náði hámarki þegar ein hurð-
in hrökk óvænt í baklás skömmu fyr-
ir leikslok í hádramatísku atriði og
leikarar brugðust afar ófaglega við
með flissi og vandræðagangi sem
entist sýninguna á enda.
Hafi ætlun leikstjórans verið sú að
draga fram þau mannskemmandi
áhrif sem stríðsrekstur hefur á eftir-
lifendur tókst það ágætlega, því lyk-
ilpersónur verksins voru allar lausar
við hvers kyns ástríðu og lífskraft.
Fyrir vikið varð hins vegar óskilj-
anlegt hvers vegna Hermann var
tilbúinn að yfirgefa ófætt barn þeirra
Yadwigu og fylgja Möshu, sem í með-
förum Leu Draeger var eins og
öskrandi frekur krakki.
Biluð vélmenni á sýru
Ekki tók betra við í sérviskulegri
uppfærslu leikhússins á Óþelló þar
sem Soeren Voima hafði endurskrif-
að leikrit Shakespeare og gerði sér
mikinn mat úr dökkum húðlit titil-
persónunnar, er leikin var af Taner
Sahintürk sem er af tyrkneskum
uppruna og ekki áberandi hörunds-
dökkur. Leikstíllinn, sem og bún-
ingar, voru undir sterkum áhrifum
frá commedia dell’arte-leikhefðinni
sem vinsæl var á Ítalíu á 16. öld og
rímaði þannig við sögutíma verksins
þó að hún hentaði illa innihaldinu.
Seint verður sagt að leikhópurinn
hafi haft góð tök á leikstílnum og
furðuleg var sú ákvörðun að láta
karlmenn leika Emilíu og Desde-
mónu í mjög svo groddalegum gerv-
um, en mikið var lagt upp úr sam-
kynhneigðum undirtónum sem við
það kviknuðu. Versta ákvörðunin var
þó að breyta Jagó í illskeyttan
strengjabrúðumeistara sem bók-
staflega stjórnaði meðleikurum sín-
um sem hreyfðu sig líkt og væru þeir
biluð vélmenni á sýru. Eini ljósi
punktur uppfærslunnar var flott
grafík, en hún ein gat ekki bjargað
útkomunni.
Kvikmyndavélin í forgrunni
Þegar horft er til þeirra ríflegu
tuttugu sýninga sem greinarhöfund-
ur hefur séð í Berlín á rúmu ári er
áberandi hversu mikið dálæti þýskir
leikstjórar hafa á hljóðnemum,
hringsviðum á sífelldri ferð, kvik-
myndatökuvélinni og öskurleikstíln-
um. Óhóflegt dálæti á síðasttöldu
tveimur atriðum keyrði um þverbak í
uppfærslu Volksbühne á Karamazov-
bræður eftir samnefndri skáldsögu
Fjodors Dostojevskíj í leikgerð
Franks Castorf sem jafnframt leik-
stýrði, en sýningin var frumsýnd
undir lok síðasta árs. Castorf hefur
verið listrænn stjórnandi Volks-
bühne frá árinu 1992 en hyggst láta
af störfum á þessu ári, og því greip
rýnir tækifærið til að sjá sýningu úr
smiðju hans.
Þar sem sýningin var rúmir sex
klukkutímar var áhorfendum boðið
að deila með sér risastórum grjóna-
púðum, sem reyndust hins vegar
mun óþægilegri en venjulegir stólar.
Sú ákvörðun Castorf að láta leika
rúmlega 90% verksins annars staðar
en á sviðinu vakti nokkra furðu, en
tveir upptökumenn eltu leikarana
hvert fótmál með kvikmyndavélar
sínar um hina ýmsu rangala leikhúss-
ins og jafnvel upp á þak, en myndefn-
inu var varpað í rauntíma upp á risa-
stórt tjald sem tróndi yfir sviðinu. Þó
vissulega væri hægt að dást að vel út-
búnum leikrýmum baksviðs varð út-
koman hvorki fugl né fiskur. Sem
leikhús skorti tilfinnanlega töfrana
sem skapast við nálægðina við leik-
arana á sviðinu og sem kvikmynd var
tæknilega útfærslan vanbúin og
hljóðið of lélegt. Sýningin leið fyrir
einsleitt tempó þar sem leikarar
stóðu á orginu langtímum saman og
fóru með textann líkt og á spítti. Það
kom því ekki á óvart hversu hratt
áhorfendum fækkaði eftir því sem á
kvöldið leið.
Sérviskuleg leikgerð
Hjá Deutsches Theater sá rýnir
tvær sýningar, þ.e. leikgerð á skáld-
sögunni Hundshjarta eftir Mikhaíl
Búlgakov í leikstjórn Lilju Rupp-
recht sem frumsýnd var vorið 2016
og Nathan hinn vísa eftir Gotthold
Ephraim Lessing í leikstjórn Andr-
easar Kriegenburg sem frumsýnd
var haustið 2015. Skáldsagan Hunds-
hjarta, sem birtir háðsádeilu á sov-
éska samfélagsgerð fyrri hluta síð-
ustu aldar, hafði verið stytt hressi-
lega og persónum fækkað í fjórar þar
sem mest fór eðlilega fyrir prófess-
ornum Filipp Filippovítsj og hund-
inum sem hann gerir tilraunir sínar á
og hlýtur nafnið Pólígraf Pólígrafo-
Ævintýralegt sjónarspil og
Leiklistarrýnir Morgunblaðsins skrifar í seinni
grein sinni um leikhúslífið í Berlín um átta ólíkar
sýningar á fjölum fjögurra leikhúsa borgarinnar.
Í fyrri greininni, sem birtist fyrir sléttri viku, var
sjónum beint að sjö sýningum í Schaubühne.
Ljósmynd/Lucie Jansch
Pétur Pan Kapteinn Krókur (Stefan Kurt) lengst til hægri í efri röð ásamt gengi sínu, en neðanjarðar húka
týndu drengirnir ásamt Vöndu (Anna Graenzer) og Pétri Pan (Sabin Tambrea) við sitthvorn borðsendann.
Ljósmynd/Jim Rakete
Trúður Klaus Maria Brandauer lék Krapp í afar hægu tempói.
»Rúsínan í pylsuend-anum á leikhúsmara-
þoninu í Berlín þetta vor-
ið var sérdeilis frumleg
og skemmtileg uppfærsla
á Nathani hinum vísa.