Norðurslóð - 13.12.1983, Blaðsíða 10

„Gönguferðin mikla“
Hringferð um Svarfaðardal 1937
Anna Snorradóttir Sigfússonar
efnir hér gamalt loforð um að
segja frá fornum kynnum af
Svarfaðardal og Svarfdælingum.
Það er svo hugþekkur blær yfir
þessum frásögnum hennar að það
er bæði synd og skömm að slcppa
nokkrum staf.
En það er nú einmitt það, sem
óhjákvæmilegt er að gera í þetta
skipti rúmleysis vegna og er
reyndar gert með leyfi höfundar.
Anna byrjar frásögn sína þar
sem hún er í föðurhúsum vestur á
Flateyri við Önundarfjörð og
heyrði þá mikið talað um menn
og málefni í Svarfaðardal, æsku-
slóðum föður hennar.
1930 flyst íjölskyldan svo til
Akureyrar. Þá hófust brátt eigin
kynni hennar af Svarfaðardal,
þegar Guðrún móðir hennar
dvaldi „mestan part sumars að
Skáldalæk hjá frænda okkar
Guðjóni Baldvinssyni og hans
góðu konu Snjólaugu Jóhannes-
dóttur.“
Siðan segir frá ævintýrum, sem
hún lendir í í sveitinni og á Dalvik
þar sem bjuggu 2 föðursystur
hennar og fjöldi annarra skyld-
menna. Einnig frá heimsóknum á
bæi í sveitinni t.d. i Sökku, þar
sem hún hitti Elínu heitina, sem
hafði þekkt ömmu hennar og
sagði: „Ég á enga ósk betri þér til
handa en að þú megir líkjast
henni ömmu þinni sem mest,
henni Önnu á Grund.“
Síðast kemur lengsti kaflinn,
sem hér er birtur í heild sinni.
Norðurslóð hefur fullan hug á að
birta síðar þá kafla, sem nú er
sleppt, t.d. i næsta jólablaði.
Ritstj.
Gönguferðin mikla
Svo liðu árin og telpurnar uxu
úr grasi, urðu unglingar og
sumarið 1937, þegar Gunn-
hildur systir mín var 14 ára og
greinarhöfundur 16 ára, kemur
faðir okka að máli við okkur og
segist hafa uppástungu, sem við
skulum hugleiða. Hann kallaði
á okkur inn á „kontórinn“ sinn
þar sem venja var að fjalla um
málin og lét okkur setjast. „Mér
hefir dottið í hug að stinga upp á
því við ykkur, að þið farið út í
Svarfaðardal og gangið allan
dalinn, allan eins og hann leggur
sig og Skíðadalinn með, og segið
mér svo að göngu lokinni heiti á
öllum bæjum, bæði þar sem búið
er í dag og eins hinum sem
komnir eru í eyði og helst
ábúendur jarðanna líka.“ Þetta
var pabba líkt að vilja láta
okkur komast í snerting við
dalinn sinn á þennan hátt.
Við vorum ekkert lengi að
taka ákvörðun, settum náttföt
og tannbursta ofan í litla bak-
poka, sem pabbi hafði fært
10 - NORÐURSLÓÐ
okkur frá Þýskalandi nokkrum
árum áður. Svona litlir bak-
pokar voru sjaldséðir þá, og við
vorum mjög montnar þegar við
lögðum af stað með bakpokana
okkar labbandi ofan í bæ, en
með mjólkurbílnum fengum við
far til Dalvíkur. Það þætti senni-
lega undarlegur ferðamáti í dag,
að leggja upp í viku ferð án þess
að hafa eina krónu meðferðis.
En við höfðum eins konar
,,kredit-kort“ þótt úttektin yrði
raunar aldrei greidd. Að vísu
voru þetta ekki nein kort,
heldur nafn: Snorri Sigfússon.
Við áttum að heilsa fólkinu
fallega og segja að við værum
með kveðju frá Snorra, og það
átti að duga fyrir gistingu og
mat!
Við höfðum nokkrum sinnum
farið út í dal áður á þessum
árum og þekktum fáein bæjar-
heiti á leiðinni og alltaf fannst
mér ævintýri að aka um hlað í
Fagraskógi þar sem Davíð skáld
hafði átt heima, en mörg ljóða
hans höfðum við krakkar á Flat-
eyri lært utan að, þegar fyrsta
kvæðabók hans barst í þprpið.
Við þekktum líka Stærri-Árskóg
þar sem móðir okkar hafði alist
upp og okkur varð litið upp til
hæðanna þar sem hún hafði
setið yfir ám og séð huldufólk í
litklæðum. A Hellumóunum
höfðum við verið í berjamó með
móður okkar, en sytir hennar
Sigurbjörg Jóhannesdóttir var
þá húsfreyja á Hellu og niður við
sjóinn, á Hauganesi, átti móðúr-
bróðir okkar, Trausti, heima og
okkur var sagt, að hann hefði
verið afburðaskytta, sem þá var
talað um eins og íþrótt. Trausti
var fjarska skemmtilegur maður
og sagði frá ýmsum atburðum
úr bernsku þeirra systkina á
alveg ógleymanlegan hátt.
Mjólkurbíllinn fór frekar
rólega eftir malarvegunum, það
var enginn asi á fólkinu á
þessum árum, og síðla dags
vorum við komnar til Dalvíkur.
Þar gistum við um nóttina hjá
frænku okkar, Önnu Arngríms-
dóttur og manni hennar
Kristjáni Jóhannessyni en Anna
er systurdóttir föður míns, og
þar var okkur vel fagnað að
vanda.
Anna kveður hundin á Tjörn
áður en lagt er af stað.
Gangan hefst
Við vorum ekkert að flýta okkur
af stað næsta morgun, því að við
höfðum þegar afráðið að fara
ekki lengra en að Tjörn fyrsta
daginn. Við staðnæmdumst við
hvern bæ og spurðum um það
sem við ekki vissum fyrir og
upptalning bæja hófst við
Argerði. Við hföðum nokkrum
sinnum áður farið þessa leið, svo
að fyrsti áfanginn varð okkur
ekki erfiður og mundum vð bæi
og ábúendur í réttri röð, þegar
við beygðum út af veginum
niður að Tjörn. Það var næstum
því eins og að koma heim til sín
fyrir okkur að koma í Tjörn til
Sigrúnar Sigurhjartardóttur og
Þórarins Kr. Eldjárn. Þessi
höfðingshjón fögnuðu okkur
innilega og ég man vel, að
Þórarinn bóndi kímdi þegar við
sögðum honum ferðaáætlun
okkar og það meðv að pabbi
hefði lagt á ráðin. Eg held að
honum hafi ekki litist illa á, að
dætur Snorra kynntust dalnum
þar sem stór ættbálkur þeirra
hafði búið og margt ættingja bjó
enn. Hann þekkti Snorra og
vissi, að honum gat dottið ýmis-
legt í hug og líka hrint því í
framkvæmd. Það var margt
manna við matborðið og man ég
vel eftir Jóni gamla ráðsmanni
og Guðrúnu, sem lengi voru á
Tjörn og mér fannst alltaf
tilheyra staðnum. Unga fólkið
var í heyskapnum og við brugð-
um okkur í flekk með systkin-
unum og Ingibjörgu, systur
Þórarins, sem var í heimsókn.
Ingibjörg, eða Imba eins og við
nefndum hana ævinlega, hafði
óskaplegan áhuga á heyskapn-
um og var svo áköf og kappsöm
að það gleymist ekki. Nokkrum
árum síðar vorum við systur eitt
sinn í heimsókn að Tjörn og
vorum þá niður á túni að snúa
með systkinunum. Imba kom
litlu síðargangandi niðureftir til
okkar með hrífuna sína í hendi.
Þá segir Kristján Eldjárn: „Á ég
að segja ykkur, hvað Imba segir,
þegar hún kemur?“ Öll játtum
við því.“ Hún mun segja:
„Þornar þetta nú í dag?“ Ogallt
stóð heima. Við steinþögðum,
þegar Imba kom í flekkinn með
þessum orðum: „Þornar þetta
nú í dag?“ Kristján þekkti
frænku sína, en blessuð Imba
mín var alveg undrandi, þegar
við fórum öll að hlæja!
Á miðjum morgni næsta dag
kvöddum við vini og velgjörðar-
fólk á Tjörn og héldum ferð
okkar áfram. Grund og Brekka
voru þeir bæir, sem við oft
höfðum heyrt talað um og þar
gengum við um hlað og við
skoðuðum Grundarlækinn, sem
faðir okkar hafði sagt margar
sögur af og nykrinum, sem sagt
var að bylti sér í tjörn einni
mikilli, þegar vöxtur var í
læknum á vorin. Mig minnir
fastlega, að við höfum komið í
Syðra-Garðshorn til Önnu
Jóhannsdóttur, en hún hafði
verið kaupakona á Hólum í
Hjaltadal með foreldrum mínum
sumarið 1911. Anna lifir enn,
þegar þessar línur eru settar á
blað og hún rifjaði upp minn-
ingar frá því sumri, er ég
heimsótti hana í Dalbæ í ágúst
leið. Önnur nafna mín, Anna
Jónsdóttir á Hreiðarsstöðum
tók einnig á móti okkur af
mikilli rausn og þar var gist
næstu nótt.
Daginn eftir var haldið áfram
og gengið fram að Atlastöðum,
en þar minnir mig okkur fara
yfir í austur hluta Svarfaðar-
dals og nú lá leiðin í Skeið.
Sveinn bóndi á Skeiði tók okkur
forkunnar vel og þar gistum við
og næsta morgun fylgdi hann
okkur á hestum og reið með
okkur fyrst upp að Skeiðsvatni
og síðan áleiðis út dalinn.
Þetta var fallegur dagur og
ógleymanlegur. Ég man ekki
lengur hvar við kvöddum Svein
bónda á Skeiði, en okkur þótti
mikið til koma að ríða með
honum þessa fallegu leið.
Næsti viðkomustaður var á
Melum. Þar man ég eftir göml-
um manni, sem orðinn var
sjóndapur og mig minnir heita
Hallgrímur. Hann fagnaði
okkur vel, settist við orgelið sitt
og lék fyrir okkur nokkur lög og
hann vildi líka að við spiluðum
fyrir sig því að það fannst
honum alveg sjálfsagt að við
kynnum, dætur Guðrúnar og
Snorra, þó það nú væri! Næst
var komið að Dæli og þaðan
gengið í Þverá. Mig minnir við
fara yfir Skíðadalsána einhvers
staðar nálægt Kóngsstöðum eða
á móti við Klængshól, en við
vissum að nokkrir bæir voru
framar í Skíðadalnum en komnir
í eyði, en þá tókum við með í
upptalningunni og man ég eftir
Hverhól og Krosshól. Og nú
héldum við niður Skíðadalinn
að austan og mörg bæjarnöfn
bættust í safnið, nöfn sem við
höfðum oft heyrt eins og Hnjúk
og Sælu, og um kvöldið komum
við að Ytra-Hvarfi og þar var
glaðvært fólk, sem bauð okkur
velkomnar. (Líklega hefur einn
næturstaður fallið þarna niður í
minni höfundar. Einhverstaðar
hljóta þær systur að hafa gist í
Skíðadalnum, annars hefði þetta
orðið ansi strembin dagleið.
Ritstj.) Það voru margir ungir
fallegir menn á Ytra-Hvarfi og
enn man ég eftir Ólafi, þegar
hann tók upp harmoníkkuna
sína og lék fyrir okkur. (Ég held
endilega að það hafi verið
Ólafur.) Bræðrum hans tveim
átti ég eftir að kynnast betur
síðar, en það voru hinir kunnu
tónlistarmenn Jakob og Jóhann
Tryggvasynir en við vorum öll
samtíma í Lundúnum árið 1946.
Frá Ytra-Hvarfi héldum við
svo áfram næsta morgun og nú
tóku við Hofsárkotog Skeggs-
staðir og fleiri bæir, sem við
höfðum heyrt talað um og
gaman var að horfa yfir dalinn
og sjá bæina vestan megin og
átta sig á þeim frá nýju sjónar-
horni.
Þennan dag gengum við í
Skáldalæk með stuttri viðkomu
á Völlum og Sökku - og líklega
voru bæirnir fleiri - þar sem við
þáðum kaffisopa eða aðrar
góðgerðir, því að margt hefir
skolast til í minningunni, en það
var eins og að eiga alla veröldina
þetta viku flakk okkar systra.
Við settumst á þúfnakolla og
skoðuðum blóm, sem við þekkt-
um mörg hver með nöfnum, við
heyrðum spóann vella og lóuna
syngja sitt dirrindí, drukkum
vatn úr lækjum og fórum úr
peysunum, þegar okkur varð of
heitt. Það var svo mikill friður
og kyrrð yfir þessari fögru sveit
að seint gleymist. Hvílíkt
dásemdar líf! Margt af því
yndislega fólki, sem við heim-
sóttum, fylgdi okkur úr hlaði,
gekk með okkur spöl og sagði
okkur heiti á kennileitum. Hefði
ég bara haft vit í kolli til að
skrifa eitthvað hjá mér, hefði
þessi frásögn kannske getað
orðið einhvers virði, en hér er
grafið í djúp minninganna og
margt er sokkið til botns, þótt
sumt komist aftur upp á yfir-
borðið við upprifjunina sprell-
lifandi eins og Trítill litli forðum
í sögunni af Álfinni álfakóngi.
Þá verður mér líka hugsað til
þess með söknuði, að ekki
skyldu teknar fleiri myndir úr
ferðinni, og alveg sérstaklega
myndir af fólkinu, sem við
kynntumst. Það hefði getað
orðið skemmtilegt safn.
Framhald á bls. 15
Snorradætur ásamt systrunum á Tjörn, Petrínu og Þorbjörgu.
Stúdentsmynd 1942.
Heimasæturnar á Hreiðarsstöðum, Laufey t.v. og Friðrika t.h.
ásamt önnu og nokkrum heimilisköttum.