Norðurslóð - 22.04.1986, Blaðsíða 2

NORÐURSLÓÐ
Útgefendur og ábyrgðarmenn:
Hjörtur E. Þórarinsson, Tjörn, Svarfaðardal
Jóhann Antonsson, Dalvik
Afgreiðsla og innheimta: Sigriður Hafstað, Tjörn
Sími 96-61555
Ljósmyndari: Rögnvaldur Sk. Friðbjörnsson
Prentun: Prentsmiðia Biörns Jónssonar
Enn um
aflakvóta
Eftir nokkurra vikna hlé er nú farið að ræða kvótakerfi
sjávarútvegsins á njjan leik. Alþingi setti lög á síðasta árisem
ákvarða leikreglur næstu tvö ár í þessum efnum. Eftir þá
lagasetningu gerðu menn sér vonir um, að umræða um sjávar-
útveg hætti að vera pex um leikreglur, heldur yrði staða
atvinnugreinarinnar rædd í víðara samhengi.
Á undanförnum misserum hafa tcikn verið á lofti um tals-
verðar breytingar á íslenskum sjávarútvegi. Auðvitað er það
svo að sveiflur eiga sér stað innan atvinnugreina en nú virðist
mcira vera á ferðinni í þessum efnum. Neysluvenjur fólks í
viðskiptalöndum okkar eru að breytast. Því hefur verið spáð
um nokkurn tíma, að eftirspurn eftir ferskum fiski muni vaxa,
en sala á frystum fiski ekki aukast heldur dragast saman. Við
sjáum þetta á aukinni sölu á ferskum fiski frá landinu nú.
Bættir flutningamöguleikar hafa auðveldað ferskfisksölu til
muna. Ekki er lengur nauðsynlcgt að senda fiskiskipin til
Englands og Þýskalands. Nú er fiskurinn settur í gáma og
sendur ekki aðeins á hina hefðbundnu markaði heldur líka til
landa sem ekki hafa fengið ferskan fisk héðan áður.
Verð á ferskum fiski er nú mjög hátt og því hefur þaðverið
ótvíræður hagur fyrir sjómcnn og útgerðir að senda fiskinn á
markað erlendis. Hins vegar mun fiskvinnslan eiga í erfið-
lcikum að greiða sambærilegt verð við það scm fæst erlendis.
Vinnslan getur þó nýtt sér bætta flutningsmöguleika ckkert síður
en útgcrðin og fiutt út fersk flök. í raun og veru eru miklir
möguleikar fyrir vinnsluna að nýta sér hina nýju stöðu.
Margir hafa áhyggjur af hráefnisskorti hjá fiskvinnslunni
vegna útfiutnings fisks í gámum. Forstjóri SH hefursett frain
tillögu um að kvótakcrfinu verði breytt þannig að fisk-
vinnslan fái úthlutað afiakvóta en ekki skipin eins og nú er.
Tillaga þessi er vond við núverandi aðstæður og mundi í raun
tefja fyrir nauðsynlegri þróun í fiskvinnslunni. Hugmyndin
miðar að því að vinnslan fái cinkarétt á afia og kaupum og
sölu hans. Slíkur einkaréttur myndi leiða til stöðnunar í
greininni.
JA.
Séð niður úr Tungunni, til Grundarbæjar. Ljósmyndir H. Hg.
Hús til sölu
Til sölu er húseignin Karlsbraut 20 á Dalvík.
Upplýsingar gefur sparisjóðsstjóri.
W Sparisjóóur Svarfdœla ■ Dalvik
. Kerlingarlaut á Bakka
(Bakkagerði).
Kerlingarblettur nefnist álaga-
blettur uppi í fjallshlíðinni,
innan og ofan við Bakkagerði,
rétt fyrir ofan núverandi fjall-
girðingu, að sögn Gests Vil-
hjálmssonar frá Bakka (8.8.
1984). Hennar er einnig getið í
Örnefnaskrá Jóh. Óla, en ekki
er kunnugt hvers eðlis álögin
eru, né hvort þau hafa sannast í
seinni tíð. Líklega er þarna um
sláttubann að ræða.
Lindin á Bakka, er í Lindar-
lækjargili, sunnan og neðan
við bæinn. Vatnið úr lindinni
þótti mjögheilnæmt ogvarjafn-
vel notað til lækninga. Er sagt
að Hólabiskupar hafi látið
sækja sér vatn þangað. (ör-
nefnaskrá Jóh. Ola Sæm., bls.
325 ,og viðaukar Gests Vil-
hjálmssonar, bónda á Bakka).
Guðmundarhóll og
Guðmundarleiði,
Syðra-Garðshorni
Svo nefnast álagablettir tveir,
efst í svonefndri Guðmundar-
klauf (eða Matarklauf), sem er
gildrag er gengur inn í bakkana,
beint niður frá bænum. Þá má
ekki slá, þótt þeir séu oftast vel
grösugir, og er þessi saga tilfærð
til sönnunar í Örnefnum Eyf.,
eftir Jóh. Óla Sæm., bls. 327:
,,Móðurafi heimildarmanns
(Björn Jónsson), nýlega kominn
að Syðra-Garðshorni (I876), lét
slá þessa bletti, því að hann vissi
engin deili á þeim. Veturinn eftir
missti hann þrjár kýr og tólf
gemlinga. Sagði honum þá
gömul kona í Ytra-Garðshorni
frá álögunum, og kvaðst ekki
undrast þótt til nokkurs drægi.
Höfðu húsbændur síðan sterka
gát á því, að ekki væru slegnir
blettirnir, og stendur svo enn í
dag (1962). Munnmælin telja að
Guðmundur sá, sem staðirnir
eru við kenndir, hafi verið ein-
setumaður og hengt sig í fjár-
húsi, er stóð út og fram af
bænum.“
Elliskriða,
Ytra-Garðshorni
Fjárhúsin í Ytra-Garðshorni
stóðu fyrrum spölkorn inn og
upp í brekkunni fyrir sunnan
bæinn, og eru þar enn tóttir
þeirra. Hús þessi þóttu standa
illa, og var því um kennt að grjót
til byggingar þeirra var tekið úr
svonefndri Elliskriðu (hún var
kennd við smákot er kallað var
Elli), sem var þar inn á milli
bæjanna. Höfðu menngrunum
að einhver álög hefðu verið á
grjótinu í skriðunni. (Sögn
Hjalta Haraldssonar bónda á
Ytra-Garðshorni, 8. ágúst 1984)
Jóhannes Óli segir aðra sögu
um húsin, í Örnefnalýsingu
sinni (Örnefni Ef., bls. 329).
Segir hann að steinn hafi verið
þar sem húsin voru byggð, sem
sprengdur var og notaður í
veggina. „Nóttina áður en þetta
var gert, dreymdi húsfreyjuna í
Garðshorni, að til hennar kæmi
kona, mjög áhyggjufull á svip
og segði, að illa væri gert að ætla
að sprengja steininn, því að þá
yrði hún heimilislaus. Bað hún
húsfreyju að koma í veg fyrir
slíkt skemmdarverk, annars
myndi illa fara. En hún fékk
engu ráðið um þetta, og var
steinninn sprengdur og hafður í
húsveggina. Má enn sjá þess
merki hvar steinninn var.“
Hjalti í Ytra-Garðshorni
kannast ekki við þessa sögu, og
virðist því geta verið um ruglun
eða tilfærslu á sögninni að
ræða, þar sem nauðalík saga er
til um stein einn á Jarðbrú, um 2
km. utar í dalnum (sjá nr. 16).
(Sbr. einnignr. 8 héraðframan)
Tungan á Grund
Bærinn Grund í Svarfaðardal,
sem Svarfdæla telur bústað
Þorsteins svarfaðar landnáms-
manns, stendur á grund sunnan-
og neðanvert í skriðuvæng
miklum eða framburðargeira,
sem Grundarlækurinn hefur
myndað í síendurteknum hlaup-
um í aldanna rás. Lækurinn á
upptök í dálitlu stöðuvatni, í
klettakvos, hátt upp í fjallinu,
og kallast vatnið Nykurtjörn.
Vatnshlaupin sem oft komu í
lækinn á vorin, héldu menn
stafa af umbrotum nykursins í
vatninu. Ollu þau oft skemmd-
um á túninu, þrátt fyrir fyrir-
hleðslur og veitingar, og er af
því löng saga og merkileg sem
ekki verður rakin hér.
„Upp í bratta þessum (þ.e.
aurvængnum) er öldumynd-
aður halli, beggja megin við
hann, skammt fyrir ofan túnið,
og aftur sama fyrir neðan það.
Þetta er kölluð Tunga. Er þar
töðugæft graslendi, þótt lítið sé,
en þau ummæli hafa legið á
Tungu þessari í langa tíð, að
ekki mætti nytja hana til
slægna, ella myndu vandræði af
leiða, annað hvort gripaskaði
eða aðrir búhnekkir."
Þannig lýsir Halldór Stein-
mann legu Tungunnar í sög-
unni Álfkonan í Skökhól, sem
birtist í vestur-íslenska tíma-
ritinu Syrpu 4. árg., bls. 234-
236. (Endurprentað í safnritinu
Að vestan I, 154-157).
Jóhannes Óli segir hins vegar
í ritgerð sinni „Bannhelgir
staðir“, í Súlum 5 (l): 66-67:
„í miðri grjótskriðunni er
grasi vaxinn hólmi, allstór,
kallaður Tunga. Þar má eigi slá,
því að bletturinn er eina grasnyt
hulduhjónanna, sem alla tíð
hefur verið talið að byggi í hól
nokkrum, suður og upp í fjall-
inu, Skökhólnum, er hefur nafn
sitt af því, að þar heyrðu menn
strokkhljóð á þeim tíma vors, er
hæfilegt þótti að hafnar væru
fráfærur.“
Við skoðun sumarið 1984
tókst ekki að finna þennan
„hólma“ í skriðunni, eða öllu
heldur þar eru nokkrir smá-
hólmar (reitir) sem koma til
greina. Bændur í Brekku og
Syðra-Garðshorni, sem talað
var við, töldu Tunguna vera
svæðið á milli Grundarlækjar
og Ljósgilslækjar, og sami skiln-
ingur kemur fram í örnefna-
lýsingu Grundar (örnefni í
Eyjafirði, bls. 330).
Lítið heyskaparland virðist
nú vera i Tungu þessari, milli
lækjanna, enda mest mosavaxið
grjót og aur, en það gat vel hafa
verið betra fyrr á tímum. Þess
má og geta, að huldufólk er talið
búa í Ljósgili (Ljótsgili), sem er
fallegt lítið lækjargil með
nokkrum smáklettum.
í fyrrnefndri sögu Halldórs
Steinmanns er sagt frá við-
skiptum Gísla Pálssonar bónda
á Grund (1878-1885) við huldu-
fólkið í Skökhóli, sem eignaði
sér Tunguna. Var Gísli ekki
trúaður á slík hindurvitni og lét
slá Tunguna á fyrstu búskapar-
árum sínum. Bar ekki til tíðinda
fyrr en á jólaföstu, að Gísla
dreymir álfkonuna í Skökhóli,
sem ámælir honum fyrir að slá
Tunguna og varar hann við að
endurtaka það, en Gísli þykist
halda fram rétti sínum óskor-
uðum til allra landsnytja á
jörðinni. Skilja þau í fússi.
Nokkru seinna dreymir Gísla
aftur sömu konuna, og er hún
þá að bogra við eldhúshlóðirn-
ar og blása í glæðurnar. Verða
þá enn nokkur orðaskipti, en
síðan vaknar Gísli og finnur þá
reykjarlykt. Er þá eldhúsið í
björtu báli og reykur um allan
bæinn. Varð bænum naumlega
bjargað en eldhúsið brann og í
því ýmis verðmæti.
í þriðja sinn dreymdi Gísla
hulduhjónin sem hótuðu
honum öllu illu, ef hann léti ekki
af fyrirætlun sinni, um að slá
Tunguna, og þóttist Gísli að
lokum fallast á að hætta við
það, sem hann efndi. í staðinn
lét hann þau heita sér að
stemma stigu við skemmdum af
völdum lækjarins, meðan hann
byggi þar, og þótti það rætast.
Jarðfallsbollinn. Jarðfall er
kallað kvos nokkur á hryggj-
unum uppi í hlíðinni á milli
fyrrnefndra gilja (þ.e. ofan við
Tunguna). „Jarðfallsbollinn“er
talinn álagablettur", segir í
Örnefnaskránni (bls. 330). Um
hann er ekkert frekar vitað, en
vera má að hér sé um ruglun að
ræða, því ekki er getið um
álögin á sjálfri Tungunni í
örnefnaskránni.
Álagasteinn á Jarðbrú
Óskar Júlíusson, fyrrum bóndi
á Kóngsstöðum, segist hafa
heyrt um stein á Jarðbrú, sem
líklega hafi staðið upp undir
Jarðbrúargerði. Var hann
sprengdur og grjótið notað til
að byggja af fjóshlöðu heima á
bænum í tíð Jóhanns búfræð-
ings (um 1925). Hlaðan var
sunnan og ofan við bæinn. Hún
entist illa og fauk af henni þakið
í tveim pörtum einu sinni. Þá
vildu sumir setja veikindi Ólafar
konu Jóhanns, í samband við
þennan atburð. (Sögn Óskars,
8. ágúst 1984) Eins ogfyrrgetur,
tilfærir Jóhannes Oli mjög
svipaða sögu um „Skæluhlöð-
Frh. bls. 7
Tungan milli Grundarlækjar og Ljósgilslækjar. Grundarskriða til vinstri.
2 - NORÐURSLÓÐ