Norðurslóð - 17.04.1991, Page 2

2 - NORÐURSLÓÐ
NORÐURSLÓÐ
Útgefendur og ábyrgðarmenn:
Hjörtur Þórarinsson, Tjörn, Svarfaðardal
Jóhann Antonsson, Dalvík
Umsjón, dreifing og innheimta:
Sigríður Hafstað, Tjörn. Sími 96-61555
Prentun: Dagsprent hf. Akureyri
Dýrmætasta auðlindm
I dagblaði einu mátti sjá og heyra núna á dögunum forustu-
grein, sem bar yfirskriftina, Þriðja auðlindin, vel skrifaða
grein, þar sem höfundur telur upp auðlindir Islands: fiskimið-
in, orkuna á og undir yfirborði jarðar og svo þriðju auðlind-
ina, kraftinn, sem býr í dugnaöi og menntun þjóðarinnar. Allt
blessað og gott þó það hafi veriö sagt þúsundsinnum áður.
En ef þetta á að vera uppröðun á mikilvægi auðlindanna,
þá má vel gera athugasendir. Og ónefnd er þarna sú auðlind
Islands, sem frá upphafi mannabyggðar í landinu hefur fætt
og klætt þjóðina öllu öðru fremur og gerir að miklu leyti enn
í dag - Moldin og gróðurinn, sem hún nærir.
Það er næstum því eins og menn skammist sín fyrir að þurfa
að viðurkenna, að við mannfólkiö á jörðinni, líka á fiskieyj-
unni köldu, Islandi, erum afsprengi moldarinnar. Við etum
að vísu ekki mold eins og ánamaðkurinn. Heldur ekki bítum
við gras eins og sauðkindin eða kýrin. En við neytum þó mat-
jurta og drekkum mjólk og etum kjöt af kind og kú, sem hafa
nærst og vaxið upp af grasi, sem að sínu leyti hefur dregið
næringarefnin úr moid og lofti í krafti sólarinnar. (Og sóiin er
örugglega auðlind okkar númer eitt, þó að við eigum hana
ekki einir, Islendingar.)
Nei, það er Ijóst, að gróðurmoldin er fæðuuppspretta
manna ekki bara númer eitt heldur líka númer tvö og þrjú og
tjögur. Matvæli úr hafinu eru aðeins 3-4% af heildarfæðu
mannkyns samkv. skýrslum Matvæla- og landhúnaðarstofn-
unar SÞ. Skipar þá ckki gróöurmoldin fyrsta sæti á auðlind-
abekknum? Líka á Islandi, þótt blessaöur fískurinn leiki hér
stórt hlutverk?
Svo mörg orð um mold og mat þ. e. líkamsfæðuna. En
maðurinn lifir ekki af brauði einu saman, Við höfum komið
okkur upp fegurðarskyni og getum illa lifað ef það fær ekki
viíinm Í/-:A yifíum siá gróin tún og grænar lendur, við
viijuin iniii,. °8 blómaangan. Og við íslendingar
þráum umfram tlest annað tré við heimili okkar og skógar-
lundi um holt og hæðir. Og við viljum sjá „lömbin skoppa
hýrt með hopp“ og „Litlu Jörp með lipran fót labba götu
þvera“ og „kýrnar leika viö hvurn sinn fingur“.
Og allt er þetta rétt og sanngjarnt og veitist líka ölluin,
meira að segja skógarnir, smátt og smátt - þökk sé gróður-
moldinni.
Þegar allt kemur til alls er það góða, gainla og síunga
gróðurmoldin, sem er auðlind okkar Islendinga númer eitt
(sólin ekki talin með, hana eiga allir). Það er hárrétt sem lesið
er yfír gröfínni: Af moldu ertu kominn. Og þaðan er þá líka
komið það sem fyrrnefndur leiðarahöfundur kallaði þriðju
auðlindina, dug og menntun þjóðarinnar. Ef engin væri
þjóðin, hverjum gagnaðist þá önnur auðlindin, orka á jörðu
og í? Og hverjum væri þá dýrmæt fyrsta auðlindin, sjálfur
þorskurinn í hafínu?
Við skuium hætta að skammast okkar fyrir uppruna okkar
úr moldimnni, hún er okkar dýrmætasta auölind. Við erum
skiigetið afkvæmi hennar - eða með orðum skáldsins:
Fölmir löhl,
fyrnisl allt og nneðist.
Hold er mold
hverju sein þuí) klxðist.
J r HEÞ.
Sól og snjór. Helga skólastjóri nieð litlu krakkana á Ifúsahakka í skíöa-
brekkunum á Dalvík.
Hver er ég? VI.
í síöasta þætti gerði sögumað-
ur, Stefán Björnsson, grein
fyrir leiðangri sínum til Siglu-
fjarðar vorið 1932 með Gamla-
Surt, tragtor Búnaðarfélags
Svarfdæla. Hann var leigöur
ásamt jarðvinnslutækjum og
vélstjóra til Siglufjarðarbæjar
þar sem hann skyldi brjóta
land og búa undir ræktun.
Bærinn átti land frammi í fírð-
inum þar sem rekið var stórt
kúabú til mjólkurframleiðslu.
Hólsbúið í Siglufirði var það
kallað. Nú lýsir Stefán ástandi
og aöstæðum þarna á staðnum
og greinir frá fólki, sem hann
umgekkst og vann með. Það
varð að ráði, að eftir að vor-
vinnu við jarabætur var Iokið
réð Stefán sig í venjulega
kaupavinnu við heyskap á
Hólsbúinu, því ekkert sérstakt
kallaöi á hann að hraða sér
heim til föðurhúsanna á
Dalvík. Þetta varð honum
örlagaríkt svo sem fram kemur
von bráðar.
Einhver ábúandi á Hóli hafði
fært bæinn nær ánni þar sem
betra var að leggja að honum
veg. Hafði byggt þriggja her-
bergja steinhús auk eldhúss. Við
þetta hafði svo bærinn byggt
timburhús, svo sem svefnhús fyr-
ir verkamenn. Þá hafði bærinn
byggt fjósbygg ingu svo alls voru
hús fyrir um 20 nautgripi. Hey-
geymslu hafði hann lika byggt
langt frá fjósinu.
Þegar ég fór að svipast um á
Hóli fyrsta daginn sem ég var
þarna við að undirbúa vélina og
verkfærin til vinnunnar, sá ég
mikið af framræstum mýrum
norðan við bæinn í átt að
sjónum. Þetta land hafði bærinn
látið grafa sundur undanfarið í
atvinnubótavinnu. Hefur margur
maðurinn veriö þar að verki.
Þetta voru fyrst og fremst opnir
skurðir og í þá Iágu svo hnaus-
aræsi með örstuttu millibili sam-
kvæmt þeirra tíma verkþekk-
ingu... Hér lýsir sögumaður
plóg einum miklurn, fengnum frá
Hólum í Hjaltadal, sem tragtor-
inn var látinn draga, en maður
gekk með og stýröi plógnum....
Var það mikil vinna. Ég herfaði
svo allt þetta land að hluta.
í sumt var sáð höfrum til að
gefa kúnum að hausti til, en ann-
að var látið liggja til næsta vors
og var því ætlað að myldast, því
allt var þetta seigt mýrlendi eins
og gefur að skilja.
A þessum tíma var bústjóri á
Hóli Jóhannes Þorsteinsson,
liann var svarfdælskur maður í
báðar ættir. Mamma mín og
hann voru systkinabörn. Ég
þekkti þennan mann ekkert. Það
sem hann dvaldi ungur maður
hér átti hann heima á eða við
Dalvíkina. Hann flutti snemma
burtu, ég held suður. Faðir hans
var bróðir Sigurhjartar á Urðum.
Var Jóhannes sannkallaður
Urðamaður, fámáll og þungur á
brúnina. Fyrir þá, sem lítið
þekktu hann var ekki gott að átta
sig á því, hvað honum líkaði bet-
ur cða verr. Ég dvaldi með þcss
um manni um það bil ár á Hóli og
ætla ég að hafi fallið vel með okk-
ur því að maðurinn var besti
drengur og mat það, sem vel var
gert. (Jóhannes, fæddur á Þor-
leifsstöðum 1900, varð kandidat
frá Búfræðiskólanum á Sem í
Noregi 1924. Hann var lengi bún-
aðarráðunautur á Suðurlandi og
bjó í Hveragerði. Þau hjónin
eignuðust 6 dætur og eiga nú
marga afkomendur. Jóhannes dó
1963. Ritstj.)
Kona Jóhannesar hét Geirrún
ívarsdóttir. Hún var allt önnur
manngerð. Hún lét móðan mása,
berorð og sagði óþarflega mikið
... Það mun manni hennar hafa
fundist stundum þótt ekki hefði
hann orð á. Við áttum í brösum
til að byrja með, svo hættum við
því. Ég held að við höfum skilið
sem bestu kunningjar eftir um
það bil 10 mánaða samveru.
Þau hjón heimsóttu okkur
Dagbjörtu að Grund einu sinni ef
ekki tvisvar okkur til ánægju....
Nú lýsir sögumaður verkafólki á
Hóli þetta vor og nefnir nokkur
nöfn...
Örlög eða hvað?
Svo var það einhverntíma seint
um vorið, að frúin segir mér það
( við kölluðum Geirrúnu frú í
daglegu tali), að nú á næstunni
komi í Hól kaupakona. Segir
hana heita Dagbjörtu Asgríms-
dóttur, ættaða úr Fljótum. Væri
hún við nám í Kennaraskólanum
og ætti eftir eins vetrar nám.
Kvað hana verða kaupakonu hjá
búinu yfir heyskapartímann.
Ekki taldi ég þetta mikil tíð-
indi. þar sem fólk var alltaf að
koma og fara. Heyrði þetta með
öðru eyranu, ekki meira. Það
voru einhver leiðindi í mér, ég
þekkti engan mann, strákarnir
þessir þrír, sem með ntér unnu
þarna áttu kærustur tveir þeirra,
en sá yngsti, Páll, átti marga
kunningja og fór í bæinn eða
heim til sín á hverju kvöldi.
Þannig líður tíminn. Vorið er á
enda, venjulegur heyskapartími
nálgast. Ég herfa flögin livern
dag, þetta mikla flærni. Þá er það
sunnudag einn, að ég kem inn í
stofuna þar sem Geirrún bjó og
þau hjón. Þá er hún að tala við
stúlku. Ég reikna með því, að
þarna sé kaupakonan komin og
vind mér að henni og heilsa
henni. Um leið lítur hún á mig.
Ég reyni ekki að lýsa upplitinu.
þegar hún leit á mig, yfir jrað hef
ég engin orð.
Það var gott, að Geirrún var
svo áhugasöm að skoða blómin,
sem hún var með, að ég var
kominn út úr stofunni áður en
því var lokið og allt fallið í fyrri
farveg þeirra á milli.
í kaupavinnu
Nokkrum dögum síðar kom Dag-
björt alfarið í kaupavinnuna. Á
sunnudegi einum í sláttarbyrjun
kom hún að máli viö mig og
kvaðst ætla upp í holt að salna
jurtum til greiningar og þurrkun-
ar. Hún vissi, að ég hafði lesið
grasafræði á Hólum og vildi, að
ég kæmi með sér til aðstoðar. En
tvær dætur hjónanna (á Hóli)
vildu þá endilega fá að fara með
okkur og létum við það eftir
þeim. Varð því ekki mikið næði
til einkamála, en í þessari ferð
gengum við þó nokkurnveginn
frá okkar málum.
Á vori komanda, 1982, eru lið-
in 50 ár síðan þetta gerðist. Nærri
má geta, að æði oft hefur okkur
sýnst sitt hvoru um ýms tilfelli,
sem á vegi okkar hafa orðið. En
við höfum ekki hugsað mikið að
þeim möguleika að skilja þó að á
bátinn hafi gefið eins og gengur.
Þá er kominn tími til að fara að
slá Hólstúnið á því herrans sumri
1932. Búið hafði borið tilbúinn
áburð á eyðitúnin þrjú, sem það
nytjaði auk heimatúnsins á Hóli.
Eitthvað var sléttað í þessurn
túnum, voru það beðsléttur
gamlar. en auk þcss voru nokkrir
sléttir hólar í þeim sumum. Ég
held að lítið hafi verið slegið af
beinlínis þýfðurn móum. Búið
hafði keypt mikið af vélbundinni
töðu frá Skagafirði og Eyjafirði
haustið 1931. Átti það því miklar
fyrningar vorið 1932.
Engin tæki voru til heyskapar
utan hrífa og orf. Man það þó, að
við samantekt notuðum við borð
aftan í rauðurn hesti, sem búið
átti... Var það fágætur gripur að
ýmsu leyti. Hann var á vetrum í
fjósinu hjá kúnum. Gekk þar
venjulega laus og át það, sem
kýrnar leifðu í þeim parti af fjós-
inu, þar sem fóðurgangurinn var.
Annars var honurn ætlaður bás
við hliðin á nautinu, sem var í
viðbyggingu við fjósiö en opið á
milli. Rauöur var annars ein-
göngu notaður til að aka með
honum mjólkinni þegar ófært var
að aka bíl í bæinn. Raunar gat
það verið vikum saman, sem nota
þurfti Rauð til að aka mjólkinni í
bæinn og draga heim það sem
heimilið þurl'ti.
Þær eru vondar stórhríðarnar á
Siglufirði, svo að með eindæmum
er. Því var látin yfir Rauð
ábreiða mikil. Náði hún fram
undir haus og aftur á lend. Hún
var hnýtt saman undir hálsinum.
Aktygin voru svo látin yt'ir
ábreiöuna. Það má óhætt segja
það, að þessar daglegu ferðir
með mjólkina gátu orðið erfiðar.
En veturinn 1932-33 var eiginlega
mjög góður. Ég man ekki eftir
neinni stórhríð, sem gæti heitið
því nafni. pri,
Dagbjört kaupakona og kennaranemi.