Norðurslóð - 25.09.1991, Qupperneq 3

NORÐURSLÓÐ - 3
Syngjandi systkin. Arngríniur Stefánsson frá Gröf, kona hans Kristjana Sigurpálsdóttir og börn þeirra f.v. Anna
Kristín , Kristjana, Einar, Kolbrún, Örn, Stefán, Sigrún og Margrét. Ljósm. Guðrún Lárusdóttir
dóttir, hálfsystir afa. Jóhanna var
mæt kona, iðjusöm og hjálpfús.
Ég ólst upp á heimili hennar til
níu ára aldurs og sannarlega var
hún mérgóð. Jóhanna lifði mann
sinn og var síðast hjá Sigurlaugu
dóttur sinni. En hún dó í Ási í
Glerárhverfi, var í heimsókn hjá
yngri dóttur sinni 3. nóv. 1946.
Börn þeirra hjóna urðu fjögur.
Þau voru: Sigurjón, f. 28. febrúar
1885, d. 1. júlí 1905. Jóhann, f .
15. júní 1888, d. 31. desember
1949, bóndi í Hlíð, kvæntur Ingi-
björgu Árnadóttur. Sigurlaug
Sesselja, f. 9 ágúst 1891, d. 22.
sept 1955. Maki Steingrímur Sig-
urðsson, bóndi á Hjaltastöðum.
Soffía Fanney, f. 24. mars
1895, d. 28. júní 1982, ógift og
barnlaus. Nú er ættleggur Sigur-
jóns og kvenna hans orðinn all-
fjölmennur og dreifður um
landið.
En hvers konar maður var
Sigurjón í Gröf?
Að útliti var hann hár maður
vexti, þéttur á velli og þrekgóð-
ur. Pað entist honum fram á efri
ár. Ég man er eg var vinnumaður
á Völlum. Þar fannst engin
hlaða. Varð því að setja heyskap-
inn saman í hey. Stundum urðu
þau stór og há. Sérstakan mann
þurft i til að láta baggana á reip-
ið, sem lá á jörðinni ofan úr hey-
inu, kasta svo reipisendanum upp
til leysingamannsins og ýta undir
baggann, þegar hann var dreginn
upp. Þetta var lýjandi og erfitt
verk, ef baggarnir voru þungir.
Afi var hættur búskap þegar hér
var komið sögu og fékk hann ein-
hver ár að sumarlagi að taka til
hendinni á prestsetrinu.
Ég leysti í heyin, en afi velti
upp. Stundum stóð bindingur all-
an daginn, en afi gafst ekki upp.
Og mig furðar enn meira nú en
þá, á þoli hans og endingu, þá
kominn fast að sjötugu og jafnan
unnið stranga erfiðisvinnu um
dagana.
Afi átti ekki fríðleikann, en
hann var sviphreinn og vandist
vel og fólki leið vel í návist hans.
Góður verkmaður var afi, lag-
inn og meira en í meðallagi að
afköstum. Hann var vegghagur,
en svo voru þeir nefndir, sem
snillingar voru að hlaða veggi úr
torfi og grjóti. Gekk þeim mönn-
um vel að fá sér vinnu. Afi vann
talsvert hjá öðrum og drýgði með
þv í tekjur búsins. Ekki veitti af.
Hann bjó í Gröf í 45 ár. Jörðin
var mesta rýrðarkot. Áhöfn var
varla meira en 2-3 kýr, 20-30
kindur og einn hestur. Er það
undrunarefni hvernig hægt var að
framfleyta barnaheimili á svo
smáum kostum. Kröfunum het'ur
víst verið haldið í skefjum. Svo
fóru börnin snemma að vinna af
bæ og elsti sonurinn Kristján,
stundaði sjó þegar getan leyfði.
Var það mikil búbót. Víst hefur
afi reynt að bæta jörðina.
Fyrst er eg man eftir voru
sléttur hingað og þangað um
Grafartúnið og grafinn skurður,
sem varnaði árennsli á ræktað
land. Petta hafði afi látið gera.
Ég ber þess örlitlar menjar um
að unnið var að jarðabótum í
Gröf i tíð afa. Líklega var eg á
þriðja ári, er svo vildi til að verið
var að rista ofan af í Gröf og afi
skar fyrir með grasljá. Parna var
stórþýft. Eg var að sniglast í
kring um þá sem voru að vinna
og hvarf í skorningana annað
slagið. Pá bar svo til, að eg kom
afa að óvörum og rétti vinstri
höndina uppá þúfuna, sem hann
var að skera yfir. Fingurna hef ég
haft eitthvað kreppta, nema
löngutöng, hún lenti undir lján-
um og skarst framan af fingr-
inum. Afa var mikið um þetta.
Þá var ekki læknir á Dalvík. Sá
sem þjónaði hér í sveit sat á
Grenivík.
Afi dreif í því að farið var með
mig yfir á Grenivík. En þegar
þangað var komið var stubburinn
steindauður, svo ekkert varð um
ágræðslu. Læknirinn bjó um fing-
urinn og sárið gréri fljótt.
Pessi fingurstytting hefur ekki
valdið mér neinum baga. En
stundum hefi eg skemmt mér,
þegar eg hef sýnt krökkum hönd-
ina, svo skringileg hafa viðbrögð-
in orðið.
Aldrei gekk afi í skóla, en
hann vantaði ekki greind og nám-
fýsi svo að hann var fljótur að
læra af því, sem hann heyrði og
sá og einhver veigur var í. Lík-
legt er að Gísli Magnússon hafi
kennt honum, því Gísli var vel að
sér. Mér virðist að afi hafi verið
efni í góðan lærdómsmann og
hann hefði notið sín betur, ef
hann hefði starfað á sviði mennta
og menningar heldur en stunda
smábúskap á vesældarjörð, þó
hann sýndi þar sæmileg tök.
En fátæktin stóð í vegi fyrir að
skólaganga yrði nokkur eins og
algengt var á þeirri tíð. Hann
kunni býsn af kvæðum, vísum og
sögum. Hann sagði skemmtilega
frá, las prýðilega og var ágætur
kvæðamaður. Hann hafði sterk-
an róm og þægilegan. Hann mun
oft hafa fariðp á aðra bæi til að
kveða rímur, sem þá þótti hin
besta skemmtun.
Vísur eftir sjálfan sig hefði
hann getað kveðið, en þeim flík-
aði hann ekki, svo fáir vissu um
getu hans á því sviði.
Því miður er næstum allt, sem
afi orti, glatað. Hér koma fjórar
vísur sem sýnishorn.
Pessi vísa er um Kristján son
afa:
Yndi og heiður alla tíð
angurs greiði úr pínu
Kristján leiði lukkan blíð
lífs á skeiði sínu.
Hér er vísa um Sigurjón son
hans:
Ei þér hafni auðnan svinn
að þér safnist farsældin
ef að dafnar aldur þinn
elsku nafni, litli minn.
Pá kemur vísa um börnin af
fyrra hjónabandi:
Kristján, Guðrún, Pórunn þýð
með þelið hlýja,
Filippía fingraeyja
furðulítil yngismeyja.
Loks er fyrsta vísa af lengra
kvæði:
Veröld hrekkja hefur hvoft
hlý og mild í svörum
vinarkoss hún kyssir oft
en kalsi er undir vörum.
Þó að afi væri alla ævi fátækur var
hann laus við alla lífsbeiskju og
sárindi, og kvartanir heyrðust
ekki. Hann var í eðli sínu
skapríkur, en taumhaldið á lund-
inni var svo strangt, að naumast
kom fyrir, að hann slægi út, þó að
reiðin blossaði upp, en andlitið
bar vott um hörð átök. Hvers-
dagslega var afi ákaflega hógvær
og geðrór, vandaður til orðs og
æðis, ekki stórorður og bölv og
ragn lágu honum ekki á tungu.
Afi var góður eiginmaður og
heimilisfaðir. Öll framkoma hans
var börnum til fyrirmyndar og
þau elskuðu hann. Trúaður var
afi og kirkjurækinn. Hann setti
traust sitt á guð og var bænheitur
maður.
Afi var virtur af samferða-
mönnum sínum og sýnd mikil
vinsemd. Afi hætti búskap 1915.
Fóru hjónin þá í Skriðu og voru
þar í fá ár. Síðan voru þau á Þor-
leifsstöðum, hjá Jóhanni syni sín-
um og Ingibjörgu konu hans, og
síðast á Hjaltastöðum, hjá dóttur
sinni, Sigurlaugu og manni
hennar. Þar andaðist afi 10. nóv.
1927. Var hann þrotinn að kröft-
um og líðanin slæm, en það
breytti ekki geðprýði hans eða
lífsmáta á nokkurn hátt. Vel get-
ur verið, aó einhverjir sem ekk-
ert þekkir til Sigurjóns í Gröf,
álíti að eg setji fram of glæsta
mynd af honum.
Það er sannfæring mín að ekk-
ert sé hér ofsagt. Mér er þó ljóst
að gallalaus hefur afi ekki verið,
en eg var þeirra ekki var.
Að lokum ætla eg að tilfæra
ummæli tveggja manna um afa.
Björn R. Árnason segir í
minningargrein um Stefán Arn-
grímsson, tengdason afa: „Sig-
urjón í Gröf, föður Filippíu,
kynntist ég löngu siðar, þá á gam-
als aldri. Þóttist eg þar kenna
vitring í tötrum og höfðingja í
hreysi.“
Hinn maðurinn er Stefán
Kristinsson, prestur á Völlum í
40 ár. Auðvitað jarðsöng Stefán
afa. Sem ávarpsorð að líkræð-
unni hafði Stefán þessar ljóðlín-
ur:
Pótt á jörð mér ami að
örbirgðin og fleira.
Himinninn er á hverjum stað
og hvergi þarf eg meira.
Hann getur þess, að lengi hafi
þetta erindi verið í huga sínum,
en ekki fyrr en nú treyst sér að
nota það. Nú eigi það vei við.
Síðar í ræðunni segir hann
orðrétt: „Hann bar af samtíð-
armönnum, hve góður hann var
og vel siðaður.“ Og á öðrum
stað: „Hann bar langt af öðrum
að stillingu og geðprýði.“ Og öll
ræðan lýsir aðdáun prestsins á
lífsstíl hins látna.
Blessuð sé minning Sigurjóns í
Gröf og kvenna hans.
Avarp á ættarmótí
- Ljóð flutt á ættarmóti í Svarfaðardal
10. ágúst 1991
Komið þið blessaðir, ættirtgjar allir.
Ykkur eg þakka, er voruð svo srtjallir
að efna til samveru í svarfdælskum högum.
Nú sýnir mér vitrast frá bernskunnar dögum.
Fjöllin og byggðirnar faðminn út breiða
og fortíðardraumarnir laða og seiða.
Samheldni ættingja þarf ekki að þrotna,
er þróttmiklir kvistir af stofninum brotna.
Minningu þeirra t heiðri skal hafa
og halda uppi merki, sem burt tekur vafa,
að greinarnar þroskist með þrótti og vilja.
Petta er auðvelt að muna og skilja.
Víst er að gleðin er stopul á stundum.
Pað styrkir að mætast á endurfundum.
Trúin er máttur svo mikill og þarfur
og mönnunum reynist hinn dýrasti arfur
í baráttu lífsins og brautargengi
á brattanum jafnt sem á greiðfæru engi.
Oft finnst mér tíminn svo undarlegur,
á eftir sér ráðþrota kynslóðir dregur.
Og sjóndeildarhringurinn sýnist það naumur,
að sjálfið og hugmyndir verða sem draumur.
Pá gott er að vita af stjórnanda sterkum.
Við stjórnvölinn almættið sjálft er í verkum.
Pví örugg við fetum um æfinnar daga
engu við kvíðum, sem verður til baga.
Nú sumarið gull sín um brekkurnar breiðir,
og blómskrúðið angar, þótt skiljist nú leiðir.
Nú hverfum við héðan, til heimila höldum
og hugljúfa samvist með þakklæti gjöldum.
Við hugsum til þeirra, er hér hafa dvalið,
og horfum til landsins, sem augum er falið.
Engu við gleymum, það ætl’ eg að vona.
Orð þessi mælir fram gamalreynd kona.
Athvarf mitt var hér í öruggu skjóli
hjá ástvinum kærum á Brautarhóli.
Pangað kom afi minn oftast svo glaður.
í umgengni reyndist hann drenglyndur maður.
Greindur og ráðsnjall hann gáturnar leysti,
grenjandi telpu til manndóms hann reisti.
Er ódælskan olli mér tárum og trega
hann tók mig og hughreysti föðurlega.
Drottinn minn tók hana ömmu svo unga.
en afa var stætt undir reynslunnar þunga.
Seinni með konunni yndi hann átti,
af hennar kærleika huggast hann mátti.
Blessuð sé minningin þessara þriggja.
Peim skal ei ráðfátt, er dalinn minn byggja.
Filippía Kristjánsdóttir
- Hugrún -