Norðurslóð - 27.01.1993, Qupperneq 3

NORÐURSLÓÐ — 3
Skipting útgjalda eftir gjaldaflokkum
Dalvík Svarfaöardalur
1.2% 7.1%
■ Yfirstjórn H Fræöslumál flj Æskulýðs-og íþróttamál (Z| Önnurgjöld*
ö Alm.trygg./Félagshjálp O Menningarmál □ Götur, holræsi og umf.mál
‘Önnur gjöld eru: Heilbrigölsmál, Brunamál og almannavarnir, Hreinlætismál, Skipulags- og byggingamál, Almenningsgaröar
og útivist, Útgjöld til atvinnumála, Vatnsveita
Blaðað í Arbók sveitarfélaga:
Dalvík er best stæða
sveitarfélag landsins
blasir nú við bærinn Bakki sem
stendur á allháum bakka frammi
við ána. Á Bakka býr Vilhjálmur
Einarsson og kona hans, Kristín
Jónsdóttir frá Jarðbrú. Vilhjálntur
var fæddur í Svartárkoti í Bárð-
ardal árið 1863. Olst hann upp með
móður sinni á ýmsum stöðum,
lengst þó að Dagverðartungu í
Hörgárdal. En þegar hann hafði
aldur til stundaði hann vinnu-
mennsku á ýmsum bæjum við
Eyjafjörð uns leiðin lá út í Svarf-
aðardal. Snemma giftist hann svo
heimasætunni á Jarðbrú. Voru þau
um stundarsakir í húsmennsku í
Jarðbrúargerði. Þaðan fluttu þau
inn í SÍlastaði í Kræklingahlíð þar
sem þau bjuggu um sinn, en fluttu
síðan aftur út í Svarfaðardal og
hófu búskap í Ölduhrygg. Þar
bjuggu þau í nokkur ár eða þangað
til ábúð losnaði á Bakka. Sótti
hann um ábúðina, en átti við all-
mikinn andbyr að etja því annar
sótti um. Voru Svarfdælingar
margir hverjir honum frekar and-
snúnir í ábúðarmálinu. En fyrir
hjálp áhrifamanna fékk hann ábúð-
arréttinn og flutti í Bakka árið
1904. Hófst hann strax handa um
endurbætur á jörðinni og var fund-
vís á nýjungar og lét sér ekki vaxa
í augum þótt þær hefðu nokkum
kostnað í för með sér eða aukin
útgjöld.
Ekki höfðu farið framhjá mér,
þótt ungur væri, sögur um það að
skapsmunir Vilhjálms á Bakka
væru nokkuð harðir á köflum, ekki
síst ef í odda skarst í samskiptum
hans við aðra. Einkum mun þess
hafa gætt á yngri árum hans að
hann þótti ekki ætíð við alþýðu-
skap. Mun það hafa valdið því að
ýmsir reyndu að bola honum frá
því að fá ábúðarréttinn á sínum
tíma. Á Bakka var hann nú búinn
að lifa og starfa um alllanga ævi og
taka til hendinni svo um munaði.
Hann hafði stillt skap sitt og lifði
nú í sátt og samlyndi við sveitunga
sína. Hafði enda rétt fram hjálpar-
hönd ef einhver þurfti þess með.
Kona hans Kristín var dugnaðar-
kona, þrekmikil bæði líkamlega og
andlega, heil og með afbrigðum
rólynd sem mun hafa komið sér
vel í sambúðinni við hinn skap-
heita bónda.
Sérkennilegt hús
Eitt af fyrstu verkum Vilhjálms á
Bakka var að rífa gamla torfbæinn
og byggja nýtt íbúðarhús, eigi all-
lítið á þess tíma mælikvarða. Það
var timburhús og eitt af þeim
fyrstu sem byggð voru í sveitinni.
Var þetta hús sérkennilegt og ólíkt
öðrum íbúðarhúsum hér í sveit,
bæði fyrr og síðar, að því leyti að
fjósið var staðsett undir íbúðar-
húsinu. Tilgangurinn hefur vafa-
lítið verið sá að fá hita í húsið frá
kúnum, en þetta varð til þess að
húsið entist verr en skyldi og kom
fljótlega fúi í gólf og veggi.
Vel man ég Vilhjálm á Bakka.
Hann var lágur maður, dálítið gild-
vaxinn, höfuðstór og orðinn heldur
þunnhærður en ekki sköllóttur.
Var ég oft næturlangt á Bakka þeg-
ar ég var í bamaskóla í þinghúsinu
á Grund og komst ekki heim, ann-
að hvort fyrir það að áin var ófær
eða veður hamlaði för. Var ég þá
ætíð velkominn á Bakka. Við
Klemens Vilhjálmsson vorum líka
á svipuðunt aldri og samtímis í
skólanum á Grund og fylgdumst
oftast að úr honum suður í Bakka.
Á þessum árum var Vilhjálmur
orðinn mjög fullorðinn maður og
að mestu hættur búskap, en Þór
sonur hans farinn að búa á hluta af
jörðinni ásamt konu sinni, Engil-
ráð Sigurðardóttur frá Göngustöð-
um. Vilhjálmur hafði þó enn ofur-
lítinn búskap og var oftast eitthvað
að. Hann fylgdist vel með öllu sem
fram fór, jafnt á heimilinu sem í
sveitarmálum, kom á fundi og lét
til sín heyra og hafði enn ákveðnar
skoðanir á hlutunum. Mér finnst
mynd hans vera mjög skýrt mótuð
í huga mínum. Eg sé hann fyrir
mér þar sem hann stjáklar um gólf-
ið í stofunni sinni á skyrtunni í allt-
of víðum buxum, að mér fannst,
stuttfættur en furðu beinn í baki,
tottandi pípuna sína því hana skildi
henn helst aldrei við sig, enda
reykti hann mjög mikið og mátti
helst ekki láta það koma fyrir að
verða tóbakslaus. Sagt var að hann
hefði einu sinni fengið fullan hálf-
tunnupoka af „Grúnó“ tóbakspok-
um, en sú tegund var þá mikið
reykt.
Fyrsta útvarpstækið
í dalnum
Vilhjálmur ntun hafa verið fyrstur
til að kaupa sér útvarpstæki í
Svarfaðardal og það nokkru áður
en „útvarpsstöð Islands í Reykja-
vík“, eins og hún hét á fyrstu árum
Ríkisútvarpsins, tók til starfa. All-
frumlegt hygg ég að þetta útvarps-
tæki hafi verið. Man ég vel eftir
því. Þetta var járnkassi með stór-
um lömpum sem einhvem veginn
voru festir utan á kassann. Sat
gamli maðurinn löngum við að fá
eitthvert hljóð úr þessu „apparati“.
Hann heyrði þó sjaldnast annað en
brak og bresti og þegar best lét eitt
og eitt útlent orð eða setningu.
Hafði hann það ráð helst til að fá
eitthvert hljóð úr tækinu að slá í
lampana eða dúnkana eins og hann
kallaði þá. Síðar fékk hann betra
tæki og hlustaði þá hugfanginn og
af miklum áhuga á útvarp frá
Reykjavík eftir að það tók til
starfa.
Eitt sinn smíðaði hann eða lét
smíða fyrir sig snúningsvél eftir
sinni eigin fyrirsögn. Reyndar varð
hún aldrei nothæf og mun hafa
Iegið nærri slysi þegar hann reyndi
að snúa með henni í fyrsta sinn.
Mun ekki hafa verið reynt að nota
hana meir. Tæki þetta sá ég síðar
þar sem það var að ryðga niður í
grasið ofanvið Bakkabæinn.
Merkilega fannst mér þessi smíð
lík að byggingu sumum þeim
snúningsvélum sem síðar komu á
markaðinn og voru keyptar og not-
aðar. Þó efast ég um að hann hafi
verið búinn að sjá slfk tæki eða
hafa spumir af þeim þegar hann
hugsaði upp sína vél.
Niðwlag í nœsta blaði
Fjárhagur Dalvíkurbæjar hef-
ur verið góður undanfarin ár
og ekki að sjá af bókum bæjar-
ins að kreppa sé í landi. Þetta
fæst staðfest í nýútkominni Ár-
bók sveitarfélaga 1992 en þar
er að ftnna hafsjó upplýsinga
um stöðu og starfsemi sveitar-
félaganna 199 sem iandið skipt-
ist í árið 1991 (þeim hefur eitt-
hvað fækkað síðan og mun ef-
laust fækka enn meir á næst-
unni).
Ef við byrjum á að líta á pen-
ingalega stöðu þessa 23. stærsta
sveitarfélags í landinu þá sker Dal-
vík sig úr að mörgu leyti. Af 31
kaupstað í landinu eru aðeins sex
með jákvæða peningalega stöðu,
sem þýðir að eignir eru meiri en
skuldir. Ekkert þessara sveitarfé-
laga nær því þó að vera hálfdrætt-
ingur Dalvíkur, ekki munar miklu
að jákvæð eign Dalvíkur sé jafn-
mikil og hinna fimm samanlögð.
Hefði bæjarsjóður verið gerður
upp í árslok 1991 hefðu verið rúm-
ar 76 milljónir króna afgangs. í
Svarfaðardal hefðu orðið 9 millj-
ónir afgangs og á Árskógsströnd
14 milljónir. Hins vegar hefði
vantað tæpar 13 milljónir króna
upp á að eignir Ólafsfjarðar dygðu
fyrir skuldum og í Hrísey hefði
vantað 24,6 milljónir.
Önnur stærð heitir „til ráðstöf-
unar“ í árbókinni. Þá er búið að
taka heildartekjur sveitarfélagsins,
bæta við þær vaxtatekjum og
draga frá þeim fastan kostnað af
rekstri málaflokka, vaxtagjöld og
afborganir af lánum sem gjaldféllu
á árinu. Það sem þá er eftir er það
sem sveitarfélög hafa úr að spila til
framkvæmda eða „eignabreyt-
inga“ eins og það heitir á máli
sveitarstjómarmanna. Eftir þessar
reikningskúnstir er útkoman sú að
Dalvíkurbær hefur 50 milljónir
króna til ráðstöfunar. í Ólafsfirði
vantar hins vegar 5 milljónir upp á
að tekjur bæjarins nægi fyrir föst-
um útgjöldum og fjármagnskostn-
aði. Með öðrum orðum: Ölafsfirð-
ingar verða að fjármagna allar sín-
ar framkvæmdir með lánsfé og auk
þess slá 5 milljónum betur til að
eiga fyrir alborgunum af eldri lán-
um. Á Árskógsströnd hafa menn
rúmar 10 milljónir úr að spila og í
Svarfaðardal rúma milljón, en
Hríseyingar juku skuldir sínar um
2 milljónir króna.
Og fyrst við erum að tala unt
skuldir þá er skuldabyrði hvers
einstaklings sem býr hér út með
firði mjög misjöfn eftir búsetu.
Lægstar eru skuldimar í Svarfaðar-
dal, þar skuldar hvert mannsbarn
einungis 4 þúsund krónur. Á Ár-
skógsströnd skuldar hver íbúi 39
þúsund. Skuldir Ólafsfirðinga eru
62 þúsund krónur á mann, Dalvík-
inga 75 þúsund, en hver Hríseying-
ur skuldar 224 þúsund krónur. Þeir
eru þó ekki nema rúmlega hálf-
drættingar Súgfirðinga þar sem
hver bæjarbúi skuldar 404 þúsund
krónur.
Skattar og framlög
Skattbyrði þegnanna, jafnt einstak-
linga sem fyrirtækja, er mjög svip-
uð í öllum sveitarfélögunuin hér út
með firði, að Svarfaðardal frá-
töldum. Ef öllum skatttekjum
Dalvíkur er deilt niður á höfðatöl-
una greiddi hver Dalvíkingur 106
þúsund krónur í bæjarsjóð árið
1991. í Ólafsfirði er þessi tala 107
þúsund, 109 þúsund í Hrísey, 104
þúsund á Árskógsströnd, en aðeins
70 þúsund í Svarfaðardal. I köku-
ritinu hér til vinstri má sjá hvemig
tekjustofnamir skila sér inn í sveit-
arsjóð Svarfaðardals og bæjarsjóð
Dalvíkur.
Sveitarfélög fá líka styrki til
rekstrar síns úr Jöfnunarsjóði
sveitarfélaga og fara þeir eftir regl-
um sem eru of flóknar til þess að
fara út í þær hér, en miðast meðal
annars við íbúafjölda. Einnig geta
sérstakar framkvæmdir valdið því
að sveitarfélag fær meira framlag í
ár en önnur. Tilgangur sjóðsins er
að gera smærri sveitarfélögum
auðveldara að veita íbúum sínum
sambærilega þjónustu og þau
stærri gera. Einnig tekur sjóðurinn
þátt í kostnaði við byggingar stærri
mannvirkja og við rekstur skóla.
Árið 1991 fengu Svarfdælingar
sem svaraði 30.191 kr. á hvem
íbúa dalsins ur Jöfnunarsjóði, íbú-
ar Árskógsstrandar 18.384 kr.
hver, Dalvíkingar 9.287 kr„ Ólafs-
firðingar 5.848 kr. og Hríseyingar
5.568 kr.
Húsabakkaskóli dýr
Útgjöldin eru töluvert ólfk, eins og
sjá má af kökuritinu hér að ofan en
það sýnir hlutfallslega skiptingu
rekstrargjalda Dalvíkur og Svarfað-
ardals. Þar sést að hér um bil tvær
af hverjum þremur krónum sem
Svarfaðardalur ver til rekstrar renna
til fræðslumála meðan ein af hverj-
um fimm krónum renna til fræðslu-
mála á Dalvík. Ef útgjöldum er
skipt niður á fbúana kemur í Ijós að
hver Svarfdælingur greiðir hartnær
36 þúsund krónur fyrir rekstur
Húsabakkaskóla og önnur fræðslu-
mál meðan íbúar Dalvíkur, Ólafs-
fjarðar og Hríseyjar greiða 15-
17.000 kr. til fræðslumála og
Ströndungar leggja fram 24 þús-
und.
Útgjöld til yfirstjómar sveitar-
félagsins eru líka ntjög mishá.
Hver Svarfdælingur borgar minnst
eða 9.795 kr„ á Dalvík kostar
yfirstjómin 11.793 kr. á mann, í
Ólafsfirði 13.432 kr„ á Árskógs-
strönd 15.233 kr„ en Hríseyingar
greiða 22.423 kr. yfir yfirstjóm
eyjarinnar.
Hvar er best að búa?
Dalvíkingar hafa mátt vel við
þennan samanburð una. En til þess
að finna einhvern blett á skildi
Dalvíkurbæjar skulum við líta í
upplýsingar árbókarinnar um dag-
vistarmál.
Þar kemur fram að flest dagvist-
arrými miðað við höfðatölu eru á
Árskógsströnd, 6,47 á hverja 100
íbúa. I Ólafsfirði er þessi tala 6,21,
í Hrísey 5,1 og á Dalvík 4,81.
Svarfdælingar komast ekki á blað
því þar er engin opinber barna-
gæsla. Dalvíkingum til huggunar
skal þess getið að á Akureyri eru
dagvistarpláss 3,72 á hverja 100
íbúa. Hins vegar er hluti plássanna
heilsdagspláss meðan ekki er boð-
ið upp á lengri vist í Krílakoti en 4
tíma á dag.
Og nú geta menn dundað sér við
að bera saman byggðarlögin, hvar
sé nú best að búa. Það væri heldur
ekki úr vegi að íliuga hvemig það
kæmi út að sameina sveitarfélögin
fimm hér við utanverðan tjörðinn.
Það er ljóst af þessum tölum að Ól-
afsfjörður og Hrísey standa höll-
ustum fæti, hvað reksturinn varðar.
Svarfdælingar og Ströndungar
verja langstærstum hluta af tekjum
sveitarfélaganna til skólamála og
eiga þar með minna afgangs til að
sinna annarri þjónustu. Ög það
vantar bamagæslu á Dalvík. -ÞH
Skipting rekstrartekna eftir tekjustofnum
Dalvík
5,0%
18,6%
Svarfaöardalur
25,2°.^
65,2%
10,8%
52,7%
11,4'
Útsvar □ Aðstöðugjald ■ Fasteignaskattur Q Jöfnunarsj./landsútsvar