Álit: tímarit löggiltra endurskoðenda - 01.01.1992, Page 7

töku skulda hjá viðkomandi aðila. Ekki er um peninga-
legar greiðslur að ræða og því ekki sýnt í greiðslu-
grunni. Ef aftur á móti ríkissjóður hefði í stað þess að
yfirtaka skuldir viðkomandi aðila greitt framlag til að
bæta eiginfjárstöðu þess sem í hlut átti eins og gert hef-
ur verið í fjölmörgum tilvikum myndi slíkt koma fram í
greiðslugrunni fjárlaga.
Hins vegar hafa slíkar ákvarðanir í för með sér að
skuldir ríkissjóðs aukast um þá yfirtöku og hallinn van-
talinn að sama skapi. Pessi tvö dæmi sýna að greiðslu-
grunnur einn og sér gefur ranga mynd af þeim útgjöld-
um sem stjórnvöld gangast undir á tilteknum tímum.
Fjárlög margra þjóðlanda eru sett fram á greiðslu-
grunni en jafnframt er lagaskylda að ríkissjóði er skylt
að greiða öll ríkisútgjöld með peningum. Peim er ein-
ungis heimilt að standa undir útgjöldum sínum með
innheimtu skatta ásamt því að taka lán á fjármagns-
markaði. Við slík skilyrði sýnir greiðslugrunnur öll út-
gjöld og gefa þannig raunhæfa mynd af starfsemi ríkis-
sjóðs. í þeim tilvikum þar sem slík ákvæði eru ekki til
staðar gerir Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn þær kröfur til
aðildaþjóða sinna að upplýsingar um ríkisfjármál séu til
viðbótar þeim upplýsingum sem greiðslugrunnur getur
bætt við andvirði skuldaviðurkenninga þegar afhending
verðmæta eða þjónustu hafa átt sér stað.
Þegar litið er til laga um ríkisbókhald og þeirra fyrir-
mæla sem Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn setur um upplýs-
ingar til sín um ríkisfjármál er ljóst að í fjárlögum eigi
að sýna allar fjárskuldbindingar sem með formlegum
hætti er gengist undir burtséð frá því hvort peninga-
greiðslur hafa farið fram eða ekki.
A undanförnum árum hafa fjárlög ekki sýnt í nokkr-
um tilvikum viðskipti sem ekki hafa haft í för með sér
samtímis beinar peningagreiðslur. Þetta hefur leitt til
þess að afkoma ríkissjóðs í fjárlögum hefur verið talin
betri en hún raunverulega er og skuldir ríkissjóðs van-
taldar. Við gerð ríkisreiknings fyrir árið 1989 hafa þess-
ar skuldbindingar aftur á móti verið teknar með að
fullu í ríkisreikningi.
Mál þessi hafa m.a. verið til umfjöllunar hjá starfs-
hópi á vegum ríkisreikningsnefndar og er gert ráð fyrir
að með fjárlögum fyrir árið 1993 verði þær breytingar á
framsetningu fjárlaga að þau verði sett fram á rekstrar-
grunni ásamt því að sýna samhliða sjóðstreymi þ.e.a.s.
breytingar á handbæru fé.
MISMUNUR Á REIKNINGSSKILUM
EINKAFYRIRTÆKJA OG RÍKISSJÓÐS
Efnahagsreikningur ríkissjóðs er í veigamiklum atrið-
um frábrugðinn efnahagsreikningum einkafyrirtækja að
efni til. í 38. gr. laga um ríkisbókhald er kveðið á um
að í A-hluta ríkisreiknings skuli ekki eignfæra efnislega
ijármuni. Þessi ákvæði eiga hins vegar ekki við um ríkis-
fyrirtæki í B-hluta reikningum. Þar skal færa efnislega
fjármuni til eignar og afskrifa miðað við matsverð í árs-
lok og miða afskriftatíma við endingartíma fjármuna.
Framangreind ákvæði kveða á um að efnisleg fjármuna-
myndun í A-hluta ríkissjóðs sé færð til gjalda jafnóðum
og hún fellur til en sé ekki eignfærð. Af þessum sökum
koma fastafjármunir ríkissjóðs svo sem húseignir, önn-
ur mannvirki og tæki ekki fram sem eign hans í efna-
hagsreikningi heldur eru þeir í raun afskrifaðir til fulls
þegar á fyrsta ári. Lán sem tekin eru beint til að fjár-
magna slíkar fjárfestingar birtast á hinn bóginn skulda-
megin í efnahagsreikningi. Slíkt gefur til kynna að
eignastaða ríkisins sé mun verri en hún er í raun. I lög-
um um ríkisbókhald er kveðið á um að eigi sjaldnar en
á 10 ára fresti skuli gera sérstök yfirlit yfir verðmæti
óeignfærðra fjármuna m.v. áætlað endurnýjunarverð að
frádregnum afskriftum. Að teknu tilliti til þeirra verð-
mæta sem eignaskráin sýnir fæst fram raunveruleg
eignastaða ríkissjóðs með sama hætti og fram kemur í
efnahagsreikningi einkafyrirtækja.
Grundvöllurinn fyrir þessum mismun er að leita í
þeim eðlismun sem er á rekstri einkafyrirtækja og
rekstri ríkissjóðs. Hjá einkafyrirtækjum er kappkostað
að jafna tekjum á móti gjöldum sem verða til við öflun
þeirra þ.e. reynt er að sýna ráðstöfun fjármuna. Hjá
ríkissjóði er hins vegar reynt að jafna skattheimtu á
móti ráðstöfun (gjöld eða tilfærslur) þ.e. reynt er að
sýna ráðstöfun fjármagns.
Ekki er samræmi á milli A-hluta ríkissjóðs og einka-
fyrirtækja þegar kemur að því að taka tillit til áhrifa
verðbólgu á reikningsskilin. í A-hluta er engin tilraun
gerð til þess að leiðrétta reikningsskilin með tillit til
verðbreytinga.
Einkafyrirtæki gera venjulega rekstur sinn upp á
hreinum rekstrargrunni. I ríkisreikningi eru ennþá
nokkur frávik frá rekstrargrunni þegar kemur að því
hvernig sýna eigi innheimtu skatta. Hér er einkum um
að ræða tekju- og eignaskatta félaga, þar sem álagning
skatta birtist hjá ríkissjóði ári síðar heldur en skattstofn
myndast. A þessum grundvelli hafa reikningsskil
bandarískra ríkis og fylkja verið færð. Hins vegar hefur
ríkisreikninganefnd þar í landi tekið ákvörðun um það
að breytt skuli um grunn reikningsskila (GASB nr. 11.).
í júlí 1994 mun verða tekin upp hreinn rekstrargrunnur
í reikningsskilum opinberra aðila þar í landi. Banda-
ríska ríkisreikninganefndin hefur hins vegar ekki enn
gefið út yfirlýsingar, svo vitað sé, um hvernig fara skuli
með nokkur veigamikil atriði í þessum reikningsskilum.
FORTÍÐARVANDI
Mikil umræða hefur farið fram opinberlega á undan-
förnum misserum um svokallaðan fortíðarvanda ríkis-
sjóðs sem má einkum rekja til tveggja megin þátta.
7