Norðurslóð - 23.05.2013, Síða 3

3 - Norðurslóð
hugsaði aldrei út fyrir Dalvík eða
Akureyri með það. Ég man þegar
hann fór í Oliver Twist, hvað mér
þótti stórkostlegt að horfa á hann á
sviði hjá LA, en að hann ætti eftir
að stíga á svið í stóru hlutverki í
Þjóðleikhúsinu hvarflaði ekki að
mér. Hvað þá að það gerðist áður
en hann yrði 22 ára og algerlega
ólærður á þessu sviði. Bæði í
Rocky Horror og Vesalingunum
var hringt í hann og hann beðinn
að fara í prufu. Hann hefði sjálfsagt
ekki farið annars. Hann er mjög
gagnrýninn á sjálfan sig og auk
þess feiminn og trúir ekki sjálfur
hvað hann hefur upp á að bjóða.
Hann er með athyglisbrest og það
er auðvitað galli á mörgum sviðum
en líka kostur. Kannski miklu meiri
kostur en maður gæti haldið. Það
gerir að verkum að hann getur farið
inn í eigin heim, útilokað allt annað
og einbeitt sér fullkomlega að því
sem hann er að gera. Það truflar
hann ekkert utanaðkomandi. Hann
fylgist hins vegar ekki mikið með
klukkunni en það kemur þó ekki
niður á vinnunni.
Helsti ókostur hans eru held ég
þessar gríðarlegu kröfur sem hann
gerir til sjálfs sín, að gera alltaf
betur. Hann er aldrei alveg sáttur
við það sem hann gerir og hann væri
t.d. löngu búinn að gefa út eigin
plötu ef hann væri ekki svona mikill
fúllkomnunarsinni. Þessi velgengni
tekur auðvitað heilmikinn tíma
frá eigin sköpun og síðustu tvö ár
hafa alveg verið brjáluð. Ég hefði
kannski viljað að hann væri búinn
að gefa eitthvað út en á móti hugsar
maður að hann er ennþá komungur.
Ég held að hann sjálfur hefði
kannski ekki farið út á nákvæmlega
þessa braut ef hann hefði bara
fylgt sínum hugmyndum og
tónlistarsmekk. Eyþór er rokkari
fyrst og fremst og hann vill verða
þekktur sem slíkur. Þessi ákvörðun
um að fara í Evróvisjón að syngja
rólega ballöðu var þess vegna langt
frá því auðveld fyrir hann. Hann
sagði oft nei við Pétur áður en
hann gaf eftir. Pétur gat sannfært
hann um að þetta gæti gefið honum
helling fyrir hans eigin tónlistarferil
og hann tók mikið mark á því og
þótti mjög vænt um að heyra það frá
Pétri sem hann ber mikla virðingu
fyrir. Honum fannst lagið og þá
ekki síður textinn strax ofboðslega
fallegur og segja mikið en melodían
sem slík var full róleg fannst honum
og ekki á hans sviði. Þetta vafðist
þess vegna mjög mikið fyrir honurn
og ég veit að á tímabili var hann í
miklum vafa um að hann hefði gert
rétt með að gefa kost á sér í þetta.
Hann fann m.a. fyrir veggjum hjá
mönnum sem hann vildi vinna með
vegna þess sem hann var að gera.
En eins og ég sagði við hann þá er
þetta vinnan hans. Allt sem nýtist
til að verða betri listamaður er gott.
Hann er gríðarlega heppinn að geta
unnið við þetta frá því hann var 18
ára, að geta framfleytt sér og sinni
5 manna fjölskyldu eingöngu með
tónlist algerlega sjálflærður á því
sviði. Það er náttúrulega ótrúleg
gæfa.
Physiologus kominn alla leið heim
Þann 12. maí sl fór fram
í Bergi á Dalvík á vegum
Handritastofnunar íslands
formleg opnun sýningar á
skinnhandritinu Physiologus.
Sýningin er liður í átakinu
Handritin alla leið heim sem
stofnunin stendur fyrir í tilefni
350 ára afmælishátíðar Arna
Magnússonar á þessu ári. Búnar
hafa verið til endurgerðir af
sex handritum úr safni Arna
og þeim ásamt lítilli sýningu
um hvert þeirra komið fyrir
í sýnigaraðstöðu sem næst
þeim stað sem Árni fekk þau.
Physiologus fékk Árni frá
Þórði Odssyni presti á Vöiium í
upphafi 18. aldar.
Blöðin í Bergi eru raunar
glæný skinnblöð sem forvörður
Árnastofnunar, Hersteinn Brynj-
ólfsson, útbjó fyrir þessa eftirgerð
Physiologusar og á voru prentaðar
ljósmyndir af handritinu sjálfu.
Frumritið sem geymt er í Ámasafni
er hvorki meira né minna en 800
ára gamalt, talið skrifað um 1200
og í hópi elstu handritanna á
safninu. Stofnunin hefúr þann hátt
á að velja sérstakar þjóðþekktar
„fóstrur“ handritanna til að fylgja
þeim heim í hérað og vom þeir,
Ragnar Stefánsson og Hugleikur
Dagsson fengnir til að fóstra
Physiologus. Við athöfnina í Bergi
fluttu þeir báðir stutta tölu um
leið og þeir komu skinnblöðunum
fyrir á sínurn stað en áður hafði
Svanhildur Oskarsdóttir frætt
samkomuna um eðli og sögu
þessara skinnblaða sem verða nú
til sýnis í Bergi fram eftir sumrinu.
Kafla úr ræðu Svanhildar birtum
við hér að neðan
Um Physiologus
Ur erindi Svanhildar Oskarsdóttur handritafræðings
Efnið sem blöðin úr Physiologus
geyma er merkilegt, ekki síst fyrir
það að þar fara saman texti og
myndir og þessar myndir eru með
elstu íslensku teikningum sem
varðveist hafa. Hér er á ferðinni
íslensk þýðing, gerð úr latínu, á
texta sem var mjög vinsæll um alla
Evrópu á miðöldum. Physiologus
þýðir Náttúmfræðingurinn og í
textanum er fjallað um ólík dýr, tind
til einkenni þeirra og síðan útskýrt
fyrir hvað þau standa í kristilegum
siðaboðskap.
Þessi dýrafræði er mnnin frá
grísku riti fomu. Það var að minnsta
kosti komið í umferð á 4. öld en
er hugsanlega enn eldra. Því var
fljótlega snúið á latínu og síðan á
ótalmargar þjóðtungur, þar á meðal
á íslensku. Engar aðrar norrænar
þýðingar hafa varðveist...
...Og hér er ágætt að staldra
við og hugleiða að líklega hafa
um 9 af hverjum tíu handritum,
sem einhvem tíma vom skrifuð,
glatast. Hverju eigum við að þakka
það að geta enn horft á myndimar
í Physiologus? Líklega einmitt
myndunum sjálfum. Nú kemur að
öðmm þætti í sögu þessa handrits
og þar komumst við hingað heim í
Svarfaðardal.
Ámi fékk handritið í upphafí
18. aldar (500 ámm eftir að það
var skrifað) frá séra Þórði Oddssyni
á Völlum hér í Svarfaðardal. En
það var fleira í pakkanum en
Physiologus og Plácítusdrápa. Þau
blöð vom innan um og saman við
annað merkilegt handrit sem kallað
hefúr verið Islenska teiknibókin.
Teiknibókin er svokölluð
fyrirmyndabók eða módelbók,
e.k. sjónabók. Hún er handrit með
myndum sem útskýra hvemig á
að sýna heilaga menn og konur
Nordal í Bergi.
og önnur trúarmótíf á myndum.
Svona fyrirmyndabækur voru
þarfaþing listamanna, bæði þeirra
sem lýstu handrit en líka steinsmiða
og útskurðarmeistara. Það sést á
teiknibókinni að hún hefur verið
notuð til að taka upp myndir, það
hefur verið farið ofan í myndimar
og sumsstaðar hafa útlínur þeirra
verið gataðar svo hægt væri sáldra
litarefni í gegnum götin til að kópíera
myndirnar. Það skemmtilega
er, að sömu ummerki má sjá á
sumum myndanna í Physiologus.
Physiologushandritinu hefur því
einhvem tíma verið slegið saman
við Teiknibókina og hvorttveggja
notað sem fyrirmyndabækur. Og
þannig bjargaðist Physiologus í
tímans rás — það vom nefnilega
not fyrir hann, not sem minnkuðu
ekki þótt lúterskur siður tæki við
af kaþólskum og sú guðfræði sem
texti handritsins hefur að geyma
yrði þannig úrelt. Myndimar stóðu
fyrir sínu.
En hvað getum við vitað um
feril þessara handrita áður en séra
Þórður kom þeim í hendur Áma?
Þau virðast ekki hafa verið lengi í
höndum Þórðar — hverjir áttu þau?
Ámi hafði þann sið að skrá
hjá sér það sem hann hafði getað
spurt uppi um feril þeirra handrita
sem honum bámst. Þetta hefur
hann að segja um Teiknibókina og
Physilogus ásamt Plácítusdrápu:
Komin til mín frá séra Þórði
Oddssyni á Völlum í Svarfaðardal
en hann fékk af séra Þórami í
Stærra Árskógi. Séra Þórarinn af
Illuga Jónssyni frá Urðum, en Illugi
af Vestfjörðum einhvers staðar;
hvaðan helst, vita menn eigi en
Illugi er dauður.
Undanfara þessarar færslu Áma
má sjá í bréfaskiptum þeirra séra
Þórðar því Ámi skrifar klerki 8. maí
1704 og biður hann:
ad inqvirera svo nakvœmlega
sem skie kann, hvar Illuge
Jonsson feinged mune hafa
Billede-bókina og hvert ecki
mune uppspyrjast kunna þad sem
i hana vantar, framan vid þœr
dyra myndir sem moralizationenn
hia stendur (dýramyndimar
með móralísasjóninni, það er
Physiologus)
Þórður svarar og segist því miður
ekki geta fullnægt fyrirspyrjanda
þvi ei kann eg uppspyria þau
blöd sem vanta jyrer framan þá
pergaments druslu sem umtaled.
Nœr eg heim kom i fyrra sumar,
skrifade eg til, Illuga sal. Jonssyne
og bad hann lata mig vita, hvar
feinged hefde greint kver, enn hann
giorde mier bod, ad af Vestfiördum
til sin borest hefde, og hid sama
seiger mier Sr. Þorarenn, ad sier
sagt hafe, enn ei hvadan edur ur
hvors eigum, (og eckert soddann
kunne ad finnast a árum Iluga,
epter hann daudann, og ei hefe eg
annad af þessu uppspyria kunnad
enn innlagt blad.)
I manntalinu 1703 kemur fram
að Illugi Jónsson er þá til heimilis
í Nesi handan Eyjafjarðar (rétt hjá
Laufási), sagður 43 ára, hreppstjóri,
bóndi og snikkari, vanheill. Kona
hans er Þorgerður Sigurðardóttir
prestsdóttir frá Þönglabakka, 29
ára og bömin fjögur, tvær stúlkur
og tveir drengir. Hagleiksmaðurinn
Illugi virðist hafa andast einhvem
tíma milli sumranna 1703 og
1704. Eftir hann liggja ýmis
útskurðarverk, meðal annars
predikunarstólamir í Laufáskirkju
og kirkjunni á Draflastöðum í
Fnjóskadal og um Illuga hafa fjallað
bæði Hörður Ágústsson í riti sínu
um Laufás og Þóra Kristjánsdóttir
í sinni merku myndlistarsögu fyrri
alda, Mynd á þili.
Illugi Jónsson var af ágætu
standi og fjölskylda hans
var vensluð og tengd helstu
valdaættum landsins. Foreldrar
hans voru Jón Illugason á Urðum,
sem um tíma var Hólaráðsmaður,
og Margrét Guðmundsdóttir
sem var dóttir séra Guðmundar
Erlendssonar sálmaskálds í Felli
í Sléttuhlíð en bróðir Margrétar,
semsagt móðurbróðir Illuga,
Jón Guðmundsson var prestur,
skáld og málari í Felli, svo þar er
myndlistartenging. Afí Illuga og
alnafni var líka Hólaráðsmaður
og hann var giftur Halldóm
Skúladóttur sem var systir Þorláks
Skúlasonar biskups. Biskup
var semsagt ömmubróðir Illuga
snikkara.
Þetta er nú allt gott og blessað
en hvað með þær upplýsingar
að Illugi hafi fengið handritin
af Vestfjörðum? Þar verðum við
að geta í eyður sögunnar. Einn
möguleiki er þessi (og hann hafa
þau Hörður og Þóra nefnt):
Gísli sonur Þorláks biskups og
frændi Illuga varð biskup á Hólum
eins og kunnugt er. Þriðja og
síðasta kona hans var Ragnheiður
Jónsdóttir (Fimmþúsundkonan)
en hún var dóttir sr. Jóns
Arasonar prófasts í Vatnsfirði
við Isafjarðardjúp og konu hans
Hólmfríðar Sigurðardóttur. Eftir
að Hólmfríður varð ekkja var hún
á ýmsum stöðum norðanlands
í skjóli bama sinna, á Hólum, á
Sökku og í Laufási þar sem hún
lést. Hugsast getur að Teiknibókin
og Physiologus hafi borist frá
VestfjörðumoghingaðáNorðurland
gegnum Hólmfríði eða böm hennar
og komist í eigu Illuga, kannski
sem umbun fyrir útskurðarverk. Ef
til vill fékk Illugi handritin beint
frá Hólmfríði eða bömum eða í
gegnum skyldmenni sín, kannski
föður sinn Hólaráðsmanninn eða
Jón frænda sinn málara í Sléttuhlíð
sem vann ýmis verk fyrir Ragnheiði
Jónsdóttur og Gísla biskup.
Physiologushandritið hefur
þannig verið í höndum listamanna
og nýtt af þeim allt fram undir
aldamótin 1700 og það er lykillinn
að varðveislu þessa stórmerka og
eldfoma handrits.