Morgunblaðið - Sunnudagur - 13.08.2017, Síða 4

4 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 13.8. 2017
Góður stuðningur bjargar lífum
Á fundi Samtakanna ’78 umtransbörn og ungmenni varrætt hverjar aðstæður
þeirra á Íslandi væru, hvers konar
stuðnings þau þörfnuðust, hvernig
skólakerfið kæmi til móts við þau og
hver lagaleg staða þeirra væri.
Voru mælendur sammála um að
málin væru á réttri braut, flest börn-
in hlytu stuðning frá foreldrum og
skóla, en að enn þyrfti meiri fræðslu í
samfélaginu og að halda áfram bar-
áttunni fyrir lagalegum réttindum.
Samfélagið hefur þroskast
Saga Eir Svanbergsdóttir frá Trans
Íslandi, félagi transeinstaklinga á Ís-
landi, tók fyrst til máls. Hún sagði fé-
lagið hafa verið stofnað árið 2007 og
það berðist fyrir réttindum trans
fólks. Árið 2012 komu lög yfir kyn-
leiðréttingaferli fyrir transfólk yfir
18 ára, og að nú berðist félagið fyrir
að því að lögin ættu við um börn líka.
Hún sagði ekki allt transfólk hafa í
huga að fara í kynleiðréttingu og tók
hún sjálfa sig sem dæmi.
Hún segir samfélagið hafa þrosk-
ast í heild sinni og taki nú vel á móti
trans börnum og ungmennum, „fyrir
utan nokkur súr epli“.
Annað baráttuefnið snýr að því að
samkvæmt kerfinu eru þessi börn
veik og þurfa ávísun frá lækni til að
fara á BUGL, barna- og unglingageð-
deild Landspítalans, en þá fyrst er
hægt að gera eitthvað fyrir þau.
Saga Eir segir það baráttumál að
hætta að skilgreina þetta sem sjúk-
dóm, „við berjumst fyrir því að fólk
skilji að við erum ekki geðveik, þetta
lagist ekki, svona erum við bara og
það er ekkert að okkur“.
Margt má betur fara í
skólakerfinu
Ragnheiður Jóna Laufey Aðalsteins-
dóttir er sá íslenski kennari sem fyrst
aflaði sér þekkingar um transbörn,
eftir að hún fékk transstelpu í bekk-
inn sinn. Þar sem litlar upplýsingar
að finna á Íslandi leitaði hún til Gen-
der Odyssey í Seattle þar sem hún
sótti ráðstefnu ásamt námsráðgjafa.
Hún segir að margt megi betur
fara í skólakerfinu þegar kemur að
transbörnum og að það þurfi að út-
rýma kynjaklósettunum strax, en það
sé einmitt helsta baráttumál trans-
barna í Bandaríkjunum.
„Ferlið stendur oft og fellur með
kennurunum og hversu langt þeir eru
tilbúnir að ganga og leita sér fræðslu
og þekkingar. Okkur ber skylda til að
hugsa um hag barnsins,“ fullyrðir
hún. Hún bendir á að það sé mjög
mikilvægt að vera með teymi sem
samanstandi af deildarstjóra, náms-
ráðgjafa, hjúkrunarfræðingi eða sál-
fræðingi, sem transbörn og foreldrar
þeirra geta leitað til og sé einnig klárt
fyrir næsta transnemanda.
Fræðsla til kennaranema og end-
urmenntun kennara sé mjög mikil-
væg, en einnig til nemenda.
„Það á að fræða nemendur strax í
fyrsta bekk um að það séu til fleiri
kyn en tvö því fræðsla er besta vörnin
gegn fordómum,“ segir hún að lok-
um.
Mikil vitundarvakning
Sigríður Birna Valsdóttir, ráðgjafi
hjá Samtökunum ’78, hefur haldið úti
hóp fyrir aðstandendur transfólks
sem og fyrir transbörn og -unglinga.
Hún segir að sum börn tjái kynvit-
und andstætt því kyni sem þeim var
úthlutað um leið og þau byrji að tjá
sig, en önnur seinna. Það sé mjög
misjafnt, en flestir sem komi í ráðgjöf
til hennar séu á aldrinum 13-20 ára,
og að hún fái nýjan transeinstakling
til sín í nánast hverri viku, enda séu
þau mál um helmingur þeirra mála
sem komi inn á borð til ráðgjafaþjón-
ustu Samtakanna ’78.
Hún heldur því fram að skilningur
og þekking geti bjargað lífi trans
barna og ungmenna, að stuðningur
samfélags og aðstandenda skipti
sköpum í lífi þeirra.
„Rannsóknir sýna að börnum og
ungmennum sem fá stuðning frá fjöl-
skyldu sinni og samfélagi farnist vel á
meðan transbörn, sem er hafnað af
einhverjum í kringum sig, eru í miklu
meiri hættu á að skaða sjálf sig, upp-
lifa mikla vanlíðan og farnast illa í líf-
inu,“ segir Sigríður Birna.
„Þegar ég spyr transbarn: „Hvar
verður þú eftir 5 ár ef ekkert breytist
í lífi þínu?“ fæ ég alltaf svar í þessum
dúr: ekki til, ekki lifandi, ekki hér.
Verðum við ekki að bregðast við því?“
Sigríður segir að fræðslan sé rosa-
lega mikilvæg og að reyndar hafi orð-
ið mikil vitundarvakning og fjölmiðla-
umfjöllun sem hafi hjálpað mikið. Það
þurfi að fræða bæði aðstandendur og
börn, svo þau hreinlega viti að þau
megi vera öðruvísi. Það þurfi að byrja
á að fræða börnin strax í leikskóla, og
hún leggur til að kennt sé að sumir
séu með píku og sumir með typpi,
ekki stelpur eru með píku og strákar
með typpi, það sé hreinlega ekki satt.
Sigríður Birna segir einnig marga
foreldra transbarna eiga erfitt, því
þeir geta enga sönnun fengið fyrir því
að barnið sé trans, einungis barnið
sjálft geti sagt til um það.
Foreldrar hafi líka oft áhyggjur af
því að þeir séu að ýta barninu sínu út
í þetta, bæði ungum börnum og ung-
lingum, en það sé alls ekki rétt, það
sé ekki hægt að búa til transbarn.
Ekki frekar en maður getur breitt
líkamlegu kyni barnsins síns eða kyn-
hneigð, en margir foreldrar fái þessa
gagnrýni frá vinum, samfélagi og
fjölskyldunni og hafa áhyggjur af
henni.
Sigríður Birna segir alla aðila vera
að læra mikið um transfólk og ferlið,
og þar á meðal sé starfsfólk BUGL
sem veiti stöðugt betri þjónustu. „Því
miður er þetta ennþá sjúkdómagrein-
ing og öll börn og ungmenni sem vilja
fá þjónustu verða að fara á BUGL.
Sumir transunglingar fá svokallaða
blokkera eða kynhormónabælandi lyf
sem stöðva kynþroska, en þeir séu
ekki óafturkræfir ef viðkomandi
skiptir um skoðun og svo í framhald-
inu geta þau byrjað á hormónum, en
yngstu ungmennin eru 16 ára sem
hafa byrjað á hormónum á Íslandi.“
Sigríður Birna segir að blokkerar
breyti lífi þar sem það er ótrúlega
erfitt að ganga í gegnum kynþroska
þess kyns sem maður er ekki.
Bandaríska trans-
stelpan Corey varð
fyrir miklu einelti í
skólanum.
Ljósmynd/Facebook
Af tilefni Hinsegin daga hafa Samtökin ’78 staðið fyrir fræðslufundum í vikunni í Stúdentakjallaranum. Þar var m.a. rætt um að-
stæður og réttindi transbarna og -ungmenna; barna með kynvitund sem samræmist ekki líkamlegu kyni þeirra.
Óliver Elí er 17 ára transstrákur
sem kom út í vor, en hann fatt-
aði að hann væri trans um leið
og hann heyrði skilgreininguna
á því hvaða það væri að vera
trans, þegar aðilar frá Samtök-
unum ’78 héldu fyrirlestur í
skólanum hans.
„Þá náði ég að setja mig inn í
réttan kassa, því mér fannst ég
aldrei hafa passað í þann sem ég
var í. Það algerlega breytti lífi
mínu,“ segir Óliver Elí sem var
svolítið hræddur fyrst og fór að
lesa reynslusögur trans-
ungmenna. „Ég lærði meira og
meira um fyrirbærið og gat
sætt mig við að vera trans.“
Óliver Elí er svo heppinn að
hann gekk aldrei í gegnum and-
lega vanlíðan og allir tóku hon-
um mjög vel.
„Fyrst talaði ég við vinina, og
þetta var ekkert mál fyrir þá.
Svo ráðlagði námsráðgjafinn
með að leita til Samtakanna og
þar hjálpaði Sigga Birna mér að
tala við mömmu mína sem
hjálpaði mér að tala við alla fjöl-
skylduna, og það gekk rosa vel.“
Óliver Elí segir að þetta hafi
komið fáum á óvart í fjölskyld-
unni, en að fólk sé enn að venj-
ast þessu. Stundum ruglist fólk
og noti kvenkyns lýsingarorð yf-
ir hann, en hann vilji ekki gera
mikið úr því þar sem hann sé
nýkominn út, en mamma hans
sé mjög dugleg í að leiðrétta
fólk.
Óliver Elí ætlar að breyta
nafninu í skólanum núna í haust,
en bekkurinn hans er þegar
byrjaður að nota nýja nafnið.
„Samfélagið hefur tekið mér
mjög vel, en það eina sem gerir
þetta erfitt er heilbrigðiskerfið
og sá partur af ferlinu, og það er
víst mjög langt og erfitt ferli að
fá að breyta kyni og nafni í þjóð-
skrá,“ segir Óliver Elí sem lítur
bjartsýnn fram á veginn. „Ég
ætla að taka hormóna og fara í
brjóstnám, en svo læt ég tím-
ann leiða í ljós hvort ég fari í
fleiri aðgerðir.“
Breytti lífi mínu algerlega
Óliver Elí, 17 ára transstrákur.
’
Þegar ég spyr transbarn: hvar verður þú eftir
fimm ár ef ekkert breytist í lífi þínu? fæ ég alltaf
svar í þessum dúr: ekki til, ekki lifandi, ekki hér.
Verðum við ekki að bregast við því?
Sigríður Birna Valsdóttir, ráðgjafi hjá Samtökunum ’78
INNLENT
HILDUR LOFTSDÓTTIR
hilo@mbl.is
Kynvitund – segir til um hvernig við
viljum lifa og vera í okkar kyni. Kynvit-
und hefur ekkert með kynfæri, líffræði
eða útlit að gera. Allir hafa kynvitund
Kynhneigð – segir til um hverjum við
löðumst að.
Transfólk – regnhlífahugtak yfir fólk
sem er með kynvitund sem samræm-
ist ekki því kyni sem því var úthlutað
við fæðingu.
Flæðigerva – (gender fluid) kynvitund
er fljótandi og getur breyst. Stundum
er það reglulegt og stundum óreglu-
legt.
Kynsegin – regnhlífahugtak yfir ein-
staklinga sem skilgreina sig ekki ein-
göngu sem karl eða konu. Nota hugs-
anlega persónufornafnið „hán“.
Sískynja – þegar kynvitundin samræm-
ist líkamlegu kyni, hver sem kyn-
hneigðin er.
Kynleiðrétting – ferli sem sumir trans-
einstaklingar fara í gegnum til að sam-
ræma líkama sinn og kynvitund.
Hvað þýða
þessi hugtök?